Ivo Opstelten: 'Ik wil absoluut een eigen oriëntatie hebben’

Ivo Opstelten: 'Ik wil absoluut een eigen oriëntatie hebben’
Eind dit jaar neemt Ivo Opstelten (64) afscheid als burgemeester van Rotterdam. Daarna kan hij zich volledig richten op het voorzitterschap van de VVD. "Er is een roep om een liberale volkspartij."
Jongste burgemeester
Ivo Opstelten was de jongste burgemeester van Nederland toen hij op 28-jarige leeftijd in het Drentse Dalen de ambtsketen omgehangen kreeg. Nu, 36 jaar later en aan het eind van zijn loopbaan, staat Opstelten op het punt om Rotterdam te verlaten, de stad waarvan hij bijna tien jaar het gezicht was. Vanuit zijn functie als directeur betaald voetbal van de KNVB heeft gelegenheidsinterviewer Henk Kesler veel met burgemeesters te maken, al was het alleen maar omdat ze regelmatig het speelschema van de eredivisie onmogelijk dreigen te maken. Een ander raakvlak is de VVD. Opstelten werd dit jaar benoemd tot voorzitter, en de VVD is ook de partij die Kesler openlijk steunt. Ook de liefde voor de sport verbindt beide bestuurders: de afstudeerscriptie van Opstelten ging destijds over ‘De sport en de gemeente'. Beide heren spreken elkaar in de burgemeesterskamer van het prachtige stadhuis van Rotterdam. Gezien hun achtergrond is het niet verwonderlijk dat het gesprek, behalve over leidinggeven aan de stad Rotterdam, vooral gaat over sport en de VVD.

Ik wil je een compliment geven namens de KNVB. Rotterdam is de stad waar het minste aantal wedstrijden verboden zijn in het betaalde voetbal. Vind je dat andere burgemeesters soms te makkelijk wedstrijden verbieden?
"Ik treed niet in de afwegingen van andere burgemeesters, dat kan heel gevoelig liggen. Eén keer heb ik een wedstrijd moeten verbieden, dat was vorig jaar tijdens de politieacties. Dat heb ik tot het laatst proberen te voorkomen, want ik vind het een beetje een nederlaag. Je hebt heel veel overleg van tevoren en op een gegeven moment heb je afspraken gemaakt en ga je aan de slag. Het is niet sterk als je dan alsnog een wedstrijd verbiedt, want het is een groot maatschappelijk evenement en daar moet je gewoon je planning op afstemmen. Maar tijdens die acties was het niet verantwoord."

Rotterdam is de enige stad met drie betaaldvoetbalorganisaties. Wordt het tijd voor een krachtenbundeling?
"Nee. Feyenoord is een merk, wereldwijd. Als ik bij mijn collegaburgemeester in Shanghai ben, hebben we het over drie dingen: de haven, klassieke muziek en Feyenoord. Hij weet er bijna net zoveel van als ik, terwijl ik iedere thuiswedstrijd op de tribune zit. Sparta is een prachtige club, Excelsior is mooi. Ze hebben allemaal hun eigen geschiedenis, hun eigen achterban en accommodaties. Laat ze!"

Wat voor type leider ben je?
"Ik maak duidelijke keuzes en omschrijf scherp wat de targets zijn en leg daar vervolgens verantwoording over af. Als ik targets stel en beloftes doe, en ik heb later een slap verhaal waarom ik het bij lange na niet gehaald heb, dan heeft de stad recht op een ander. Maar dan ben ik wel benieuwd wie mijn taken kan overnemen."

Als we kijken naar de recente ongeregeldheden in Gouda, dan zie je dat de lokale overheid snel het vertrouwen van de bevolking verliest als men gaat bagatelliseren. Hoe ga jij met dergelijke zaken om? Hoe laat je je informeren bijvoorbeeld?
"Je moet er keihard bovenop zitten. Anders krijg je niet het maximale rendement en dat is mijn verantwoordelijkheid, zeker op gebied van veiligheid. Laatst werden er in gemeenteraad vraagtekens geplaatst bij de aanpak in het Oude Westen, een wijk in het centrum waar nogal wat drugsoverlast is. Die wijk geven we hoge prioriteit en ik neem het bloedserieus als daar een opmerking over gemaakt wordt. Dat onderwerp zet ik vervolgens meteen op de agenda van de driehoek en de stuurgroep veiligheid. Daar voeren we scherpe discussies over de targets die we gaan halen en wanneer we die halen. Diezelfde avond ga ik in het Oude Westen kijken, praat ik met actiegroepen en met de politie, zonder dat er tv-camera's bij zijn. Ik wil absoluut een eigen oriëntatie hebben, wil met eigen ogen zien wat er aan de hand is. Vervolgens schrijf ik een brief aan de raad hoe ik de problemen ga aanpakken. Daarin beloof ik zwart-op-wit dat op 31 december de wijk helemaal is schoongeveegd. De hele organisatie weet er van, bewoners noteren het, de media volgen het. Druk erop leggen; dat vind ik een buitengewoon prettige wijze van werken."

" Druk erop leggen; dat vind ik een buitengewoon prettige wijze van werken"

In 2003 heb je een ambitieus plan gelanceerd om de probleemwijken aan te pakken door kansarmen te weren en de stad aantrekkelijker maken voor mensen met hogere inkomens. Zie je progressie?
"Uit dit plan is de Rotterdam-wet voortgekomen; het kabinet heeft dit plan omarmd. Het gaat erom dat je bepaalde wijken, waar het water tot de lippen is gestegen, niet moet opzadelen met nog meer problemen. Je moet zo'n wijk rust gunnen en orde op zaken stellen qua fysieke aanpak, sociale aanpak en veiligheidsaanpak. Het is een plan met een lange adem. Het loopt niet hard, maar het heeft wel degelijk effect."
In mijn jeugd was Rotterdam de grootste havenstad ter wereld, nu is het de nummer drie. Is die nummer één positie nog haalbaar?
"We zijn niet meer de grootste ter wereld, maar wel by far de grootste van Europa. Met de tweede Maasvlakte gaan we onze positie verder versterken, zeker in Europa. Shanghai en Singapore zijn ons voorbij, maar dat is geen enkel probleem. Zij zijn niet onze concurrenten, dat zijn de havens in Europa. Om het belang van Rotterdam aan te geven: onlangs ben ik door Clinton benaderd om mee te doen met de C40, een samenwerkingsverband van grote steden in de wereld die zich met klimaatverandering bezighouden. Een van de criteria is dat die steden minimaal drie miljoen inwoners moeten hebben. Rotterdam heeft er maar 600.000 en toch zijn we benaderd omdat ons havengebied verreweg het grootste en belangrijkste van Europa is. Er zijn maar drie vergelijkbare gebieden in de wereld: Shanghai, Singapore en Houston. Ons industrieel havengebied is uniek. Een nieuwe premier en een nieuwe minister van Verkeer en Waterstaat wordt binnen de eerste dagen van zijn ambtsperiode altijd met een helikopter boven het havengebied gevlogen. Alleen dan zie je de enorme omvang van dit gebied en weet je waarover je praat."

Hoe is de verhouding tussen de gemeente en het Havenbedrijf?
"Het Havenbedrijf was altijd een gemeentelijke dienst, ook toen het de grootste haven ter wereld was. Dat heb ik eens verteld aan Giuliani, de oud-burgemeester van New York. Hij moest erom schaterlachen. Hij moest trouwens ook hard lachen toen ik vertelde dat ik niet direct gekozen was, dat dat nog bestond in een beschaafd land... Ik ben zelf een geprononceerd voorstander van de direct gekozen burgemeester. De bevolking is niet meer zo geïnteresseerd in mijn politieke kleur, maar meer in wie ik ben. Hebben ze vertrouwen in mij als persoon en in de inhoud van mijn programma, om die twee-eenheid gaat het. De VVD is hier niet de grootste partij, maar tot de dag van vandaag heb ik niet al te veel problemen gehad met mijn partijpolitieke kleur. Terug naar het Havenbedrijf. Dat is nu een NV, waarvan de gemeente Rotterdam tweederde en het Rijk eenderde van de aandelen heeft. Als ik samen met CEO Hans Smits op reis ben, zeg ik altijd met een glimlach dat hij de baas is en ik slechts meerderheidsaandeelhouder."

De gemeente zit niet in de raad van commissarissen. Jullie hebben dus geen direct toezicht op het Havenbedrijf?
"Dat klopt, maar het is voor het Havenbedrijf natuurlijk wel verstandig om een goede relatie te hebben met hun meerderheidsaandeelhouder. Onze opstelling in al onze deelnemingen, ook in de energiesector, is dat we nergens in de raad van commissarissen zitten. We willen op afstand blijven. Een commissaris heeft maar één doel: het belang van de onderneming. Het belang van de gemeente is breder."

Dit jaar werd je voorzitter van de VVD. Nederlanders keren zich steeds meer af van de traditionele politieke partijen. Baart het imago van de politiek je zorgen? Of komt het ook doordat de media zaken uitvergroten?
"De tijd van de zestiger, zeventiger jaren was natuurlijk anders, met een heel andere televisiebenadering dan nu. Als je nu iets zegt wat een beetje opvallend is dan zit je in een talkshow - iedereen gaat nog - en krijgt het veel aandacht. Maar je moet de media niet de schuld geven, dat vind ik kinderachtig. Ik doe dat nooit, want het begint altijd met de eigen performance. Het imago van de politiek baart me zorgen, maar mijn hoop is wel degelijk gevestigd op de traditionele partijen. Daar moeten we het van hebben en dat heeft me gemotiveerd om voor het voorzitterschap te opteren. We moeten kracht bieden aan de bewegingen die er zijn. Het tijdsbeeld brengt met zich mee, dat er een roep is om een liberale volkspartij."

" Giuliani moest hard lachen toen ik vertelde dat ik niet direct gekozen was. Dat dat nog bestond in een beschaafd land"

Hoe gaat de VVD de verkiezingen winnen?
"Je moet drie dingen goed doen. Allereerst: eenheid aan de top van de partij, geen gedonder in de tent. Dat hebben we goed voor elkaar nu. Twee: beperk het aantal issues waar je voor gaat. De Nederlandse kiezer moet weten waar hij de VVD aan kan herkennen. In ons geval is dat altijd op de terreinen economie en veiligheid. En drie: wees op die thema's agendasettend. Een van de kernpunten in het nieuwe beginselprogramma van Mark Rutte is een krachtige, kleine overheid. De overheid moet haar kerntaken heel goed uitvoeren, zoals veiligheid, sociale zekerheid, onderwijs, defensie, infrastructuur, de rol van marktmeester en de economie. En allerlei onzin moet weg, zoals allerlei subsidiemogelijkheden en ontwikkelingssamenwerking die hoger ligt dan de Europese norm. Het vertalen van de kleine, krachtige overheid in een tegenbegroting is een goed voorbeeld van hoe we agendasettend bezig zijn."

Als er nu verkiezingen zouden zijn - en laten we Maurice de Hond voor één keer geloven - dan is er bijna geen nieuw kabinet te formeren. Zijn we niet toe aan een ander stelsel, bijvoorbeeld met een kiesdrempel?
"Daar ben ik totaal niet voor in de Nederlandse verhoudingen. Het is niet mijn partij, maar ik vind het goed dat er een SGP is. Daar ben ik een echte liberaal in: dat geluid moet in de Kamer hoorbaar zijn. Ik deel ook niet het gedachtegoed van Wilders zoals hij dat verwoord, maar ik vind het wel goed dat over zijn gedachtegoed - dat leeft bij een grote groep mensen - ook in de Kamer een debat plaatsvindt."

Hoe kijk je aan tegen ‘groen rechts'? Jaagt de VVD daarmee geen kiezers weg?
"Je kan over de term groen rechts discussiëren, maar ik ben wel voor de inhoud. De ontwikkeling die gaande is, is internationaal, daar kan je als liberaal niet van weg blijven. Een strak energiebeleid, mét kernenergie, milieuaanpak en natuurbeleid zijn gewoon nodig. Dat past ook echt bij liberalen. Vergeet niet: we hebben na de oorlog de beste ministers van milieu voortgebracht: Winsemius, Nijpels en Ginjaar. Dat wordt door vriend en vijand beaamd. Ik ben er wel voor om dit soort zaken schouder aan schouder met het bedrijfsleven aan te pakken. Een goed milieu stimuleer je niet met subsidies. Geef de verantwoordelijkheid aan de markt; het milieu biedt enorme innovatiekansen voor het bedrijfsleven."

"Het is niet mijn partij, maar ik vind het goed dat er een SGP is"

Nog even terug naar de sport. Een jaar of zes geleden is met grote eensgezindheid besloten dat Rotterdam ‘sportstad nummer één moest worden. Vanwaar die keuze?
"Dat is destijds al op een natuurlijke manier gegroeid bij mijn voorganger, en ik vind dat ook goed. Ik heb grote belangstelling voor de sport. Topsport is belangrijk, omdat het breedtesport stimuleert. Daarnaast zorgen goede sportevents voor een geweldige citymarketing en ze zijn dus ook economisch van groot belang. We hebben beleid ontwikkeld om grote evenementen naar Rotterdam te halen, zoals de grand départ van de Tour de France in 2010 - waarvoor we in competitie zijn met Utrecht - het WK voetbal van 2018 en de Olympische Spelen van 2028 via het Olympisch Plan ‘28."

Volgens het huidige IOC Charter moeten de Spelen nog steeds aan een stad worden toegewezen. Vind je dan niet dat Amsterdam beter geschikt is dan Rotterdam, omdat Amsterdam meer bekendheid geniet?
"Als ik over de wereld reis, heeft men het nooit over Amsterdam. Als Amsterdam genoemd wordt, komt het omdat ik het over Amsterdam heb. Ik houd me aan de afspraak die we hebben gemaakt. Als G4 (de vier grote steden van Nederland, red.) hebben we gezegd: we steunen het programma van NOC*NSF en we bekijken eerst of we ervoor gaan; wat mij betreft wel. Laten we nu niet meteen over de stad beginnen, maar laten we eerst deze stappen zetten. Dus ik ga niet Rotterdam kandidaat stellen, we zien wel."

Zie je jezelf nog eens als minister-president? John McCain is tenslotte ook al 72.
"Ik vind het een leuke vraag, maar het antwoord is nee. Dat moeten we het land niet aandoen. Het mooiste wat er is, en daar ga ik afscheid van nemen, is het burgemeesterschap van Rotterdam. Ik ben straks een eenvoudige voorzitter van de VVD, niet meer dan dat. Mijn kracht is dat ik geen andere ambities heb dan mijn partij naar grote hoogte te brengen en de verkiezingen te winnen."

Je hebt een vrouw, vier dochters, kleinkinderen. Je bent 's avonds en in de weekends vaak weg, je gaat de wijken in. Hoe manage je je gezinsleven?
"Ik heb te weinig aandacht besteed aan het onderhouden van mijn ‘ijzeren ring' van gezin en goede vrienden, dat is een punt van terechte kritiek. Dat is echt een nadeel van dit vak. Het wordt je ook zo makkelijk gemaakt: iedereen heeft altijd begrip voor je als je niet kunt. Ik ga straks meer aandacht besteden aan mijn kinderen en kleinkinderen. Daar kijk ik ook naar uit."

Wat zou een mooie afsluiting zijn van je burgemeesterschap?
"Zoals ik aangaf heb ik een aantal grote events in mijn hoofd zitten. In 2010 de grand départ, in 2018 het WK voetbal en in 2028 de Olympische Spelen. Ik zou het prettig vinden als nog voor 1 januari bekend wordt dat de grand départ naar Rotterdam gaat. Dat zou een mooie afsluiting zijn."

Lees ook:
> Biografie Ivo Opstelten
> Biografie Henk Kesler
> Interviewestafette Ivo Opstelten - Antony Burgmans
> Henk Kesler: een voetbalclub is geen speeltje van miljardairs
facebook