Top-100 Machtigste Commissarissen 2013

Het accent ligt op de maritieme industrie of in het zwaar transport ter land, ter zee en in de lucht: treinen (NS), vliegtuigen (Schiphol), boorplatforms (SBM Offshore), opslagtanken (Vopak) en (zee)bodemonderzoek (Fugro). Wheels, wings & water dus.

Daarnaast heeft Cremers bricks (Unibail-Rodamco) en bucks (ING-dochter Parcom). Banks ontbreken: Cremers vertelde eerder in dit blad dat hij twee keer een commissariaat bij een financiële instelling weigerde, omdat een financiële man nog geen bankier is. Vooruitziende blik. Bij diezelfde gelegenheid rekende hij voor hoeveel tijd het gemiddelde commissariaat kost: honderdvijftig tot tweehonderd uur, werkbezoek en buitenlandse trips niet meegerekend. Pakweg een maand per bedrijf, voegde hij daar later uit de losse pols aan toe.

Zeven maanden per jaar zijn dus al gevuld in Cremers agenda, en dan mag er niets misgaan. Toch zullen sommige van zijn commissariaten waarschijnlijk meer tijd kosten. Neem Fugro, waar Cremers inmiddels weer vicevoorzitter is, na vorig jaar tijdelijk de overleden Herman Scheffer als president-commissaris te hebben opgevolgd. Onlangs stapte daar topman Arnold Steenbakker al na krap een jaar op, naar verluidt wegens verschil van inzicht met de raad van commissarissen (met daarin zwaargewichten als Frank Schreve en Gert-Jan Kramer) over het tempo van de acquisitiestrategie. Er kwam ook nog eens een winstwaarschuwing overheen.

Of SBM Offshore, dat een omzetwaarschuwing moest geven en worstelt met kostbare problemen rond boorplatform Yme. Gelukkig is er af en toe wat te combineren: zo verkocht SBM onlangs dochter GustoMSC aan investeringsmaatschappij Parcom, waar Cremers ook commissaris is. Twee vliegen in één klap. Maar ben je dan als commissaris voor het hoogste of het laagste bod? Overigens zal het Zevengesternte van Cremers binnen afzienbare tijd teruggebracht moeten worden naar een vijfsterrencommissariaat. Volgens de Wet bestuur en toezicht – die het maximum van vijf toezichtfuncties uitbreidt naar alle grote rechtspersonen (in plaats van alleen beursfondsen) heeft hij er twee te veel.

ZIJSPAN
Op nummer 2 vinden we oud-Unilever-topman Antony Burgmans, één plaatsje gestegen ten opzichte van vorig jaar. Als we een apart lijstje zouden maken met commissarissen die het meest te stellen hebben met hun ceo, zou Burgmans bovenaan staan. Als voorzitter bij TNT Express zag bij ceo Marie-Christine Lombard middenin de perikelen rond de overname door UPS de deur uitlopen en bij AkzoNobel zat kersverse ceo Ton Büchner een paar maanden na zijn aantreden met een burn-out op de bank. Burgmans moet nu bij beide concerns een tot tijdelijk topman gepromoveerde cfo bijstaan.

Vroeger lieten (president-)commissarissen zich in zo’n geval nog wel eens benoemen tot gedelegeerd commissaris om zelf ceo’tje te spelen, tegenwoordig nemen ze kennelijk plaats in het zijspan. Tja, Burgmans heeft natuurlijk nog vijf commissariaten. Als hij zelf maar niet overwerkt raakt.

Op nummer 3 en nummer 4 vinden we Jeroen van der Veer en Peter Elverding, de oud-topmannen van respectievelijk Shell en DSM. Vorig jaar wisselden ze al stuivertje bij ING: Elverding gaf de voorzittershamer aan Van der Veer en werd zelf vicevoorzitter. Inmiddels is Elverding ook voorzitter-af bij Océ, nu de overname van de printerfabrikant door het Japanse Canon is afgerond. Vandaar dat de runner-up van vorig jaar (en de nummer 1 van het jaar daarvoor) naar de vierde plaats is gezakt.

GESCHIKT OF GEZAKT?
Op nummer 10 treffen we een collega-toezichthouder van Van der Veer en Elverding bij ING: Luc Vandewalle, tevens de hoogst genoteerde buitenlander. Vandewalle zit – zoals het een echte Belg betaamt – als een spin in het web met toezichtfuncties bij maar liefst zestien (!) Nederlandse en Belgische bedrijven. Benieuwd of hij door de geschiktheidstoets van DNB komt. De toets kijkt immers ook of de bewuste commissaris wel tijd genoeg aan zijn ‘zitje’ kan besteden.

Als we de rekensom van Cremers op Vandewalles portefeuille loslaten, komt hij aan het eind van het jaar in elk geval twee maanden tekort. Terwijl ING druk aan het reorganiseren is en de afsplitsing van de verzekeringstak voor de deur staat. Twee plaatsen verder vinden we Sjoerd van Keulen (nr. 12), die inmiddels om ‘persoonlijke redenen’ is opgestapt als commissaris van ING. De oud-SNS-topman zou naar verluidt zijn gezakt voor het bankexamen, wellicht vanwege de strop die hij met de aankoop van Property Finance om de hals van zijn vorige werkgever legde.

Van Keulen is overigens ook nog commissaris bij pensioenuitvoerder APG. Mag hij daar wel gewoon blijven zitten? Stel dat hij die driehonderd miljard euro ook allemaal in vastgoed wil beleggen?! Hij zou de eerste niet zijn die wegens zijn bankverleden de pensioenwereld verlaat. In 2010 stapte oud-VVD-leider Ed Nijpels op als bestuursvoorzitter van ABP, vanwege zijn commissariaat bij DSB. Wanneer zijn commissariaat bij ING niet meer wordt meegeteld, zou Van Keulen overigens zakken naar de zestigste plaats: hors concours voor de top. Kijken welke bankcommissarissen de komende tijd nog meer de eer aan zichzelf houden.

SCHUDDEN MAAR
Ook de Wet bestuur en toezicht zal de komende jaren een soort shake-out veroorzaken in de top-100, zeker in de hoogste regionen. De commissarissen daar hebben bijna allemaal teveel punten. Bij de eerste herbenoeming zullen ze hun portefeuilles ondersteboven moeten houden en flink schudden: eerst de minder lucratieve en minder prestigieuze toezichtposities in de non-profit eruit, dan het commissariaat waar het toch al niet zo lekker loopt (‘pfff, good riddance’) en vervolgens dat tijdrovende voorzitterschap (dat telt immers dubbel). Vervolgens opvullen met buitenlandse commissariaten en ‘adviseurschappen’.

Diezelfde Wet bestuur en toezicht dicteert overigens dat rvc’s vanaf 1 januari 2013 evenredig worden samengesteld met dertig procent vrouwen en dertig procent mannen. Het is de vraag waar die dames vandaan moeten komen, want ook de vrouwelijke beroepscommissarissen zullen hun te zware portefeuilles moeten afslanken.

Met het aantal vrouwen in de top-100 schiet het nog steeds niet echt op: vijftien, één meer dan vorig jaar. We zitten dus pas op de helft van het quotum. Overigens is er sinds 2007 wel sprake van meer dan een verdubbeling, want toen moest de top-100 het nog doen met maar zes vrouwen. De collectieve invloed van de supergirrrls is echter enigszins afgenomen: vorig jaar kwamen we nog acht vrouwen tegen in de eerste vijftig posities, waarvan de hoogste zelfs in de top-10, op nr. 9: Margot Scheltema (dit jaar nr. 23), voormalig financieel directeur Shell Nederland. Dit jaar staan er nog maar zes vrouwen in de eerste helft van de lijst, terwijl de eerste lady nu net buiten de top-10 valt: Annemiek Fentener van Vlissingen op nr. 11.

Bovendien kunnen de vrouwen door de schijf van vijf nauwelijks meer stijgen op de ranglijst. Zo krijgt Pamela Boumeester (nr. 52) er komend voorjaar een nieuw commissariaat bij Ziggo bij, maar geeft ze tegelijkertijd haar toezichtfunctie bij Delta Lloyd op. Verontrustend is verder dat er vergeleken met vorig jaar slechts één nieuwe vrouw in de lijst is binnengekomen: Tineke Bahlmann, (nr. 79). Ze was al commissaris bij onder meer ING en Nedap, maar die laatste functie telt nu zwaarder mee door de smallcap-status van de ‘Nederlandsche Apparatenfabriek’. 

WAITING IN THE WINGS
De aanstormende generatie vrouwen komen we overigens nog niet in deze lijst tegen, omdat die naast hun actieve bestuursfunctie vaak maar één commissariaat hebben, terwijl er voor opname in de lijst twee vereist zijn. Dat criterium geldt wel voor bijvoorbeeld Marjan Oudeman (nr. 58) en Herna Verhagen (nr. 83). Oudeman is de hoogste executive bij AkzoNobel en combineert die positie met commissariaten bij ABN AMRO en NS. Dit jaar verwierf ze bovendien een buitenlandse toezichtpositie bij het Noorse Statoil. Verhagen heeft naast haar nieuwe positie als ceo van PostNL (na het heethoofdige vertrek van Harry Koorstra) kennelijk ook nog tijd voor toezichtfuncties bij Nutreco en SNS Reaal. Als overheidscommissaris zal ze haar handen vol hebben aan de instabiele bank, terwijl ze thuis ook nogal wat te stellen heeft met Tante Post. Maar ach, zelfs SNS Reaal-topman Ronald Latenstein van Voorst (nr. 89) mag van Verhagen en haar medecommissarissen er nog iets naast doen: een commissariaat bij Sligro.

Nog niet op de lijst, maar wellicht waiting in the wings is het groeiende legioen vertrokken vrouwelijke bestuurders. Waar blijven de commissariaten van Carla Smits-Nusteling bijvoorbeeld, die begin dit jaar uit de raad van bestuur van KPN stapte? Ook Jolanda Poots-Bijl, per eind december 2012 vertrokken als cfo bij VolkerWessels, heeft nu vast tijd voor een extra toezichtfunctie naast Gasunie, voor ze wellicht weer in een nieuwe bestuursfunctie wordt benoemd.

‘Frau Doktor’ Karin Dorrepaal, die destijds de raad van bestuur van de Duitse farmagigant Schering verliet na de fusie met Bayer, maakte onlangs haar Nederlandse comeback met een commissariaat bij
Grontmij. Daar stapte begin dit jaar Annemieke Nijhof op uit de raad van bestuur, na eerder de politiek te hebben verlaten wegens spelverruwing. Dit lijkt zich echter ook aan de top van het bedrijfsleven voor te doen, gezien het aantal geblesseerden op de reservebank.

TROPENJAREN
De grootste stijgers op de lijst zijn echter geen vrouwen, maar mannen. Zoals Jaap Lagerweij, die doorsteeg van nr. 84 naar nr. 39, onder meer door zijn nieuwe functie als president-commissaris bij Rituals. Oud-AkzoNobel-topman Hans Wijers vinden we na zijn pensionering bij de verffabrikant op nummer 21. Wijers grossiert in voorzittersposities. Zo werd hij president-commissaris bij Ajax, waar hij samen met onder anderen oud-KLM-topman Leo van Wijk (nr. 19) tegenspel moet bieden aan Johan Cruijff, nadat een eerdere raad van commissarissen zich van het veld liet spelen. Verder volgt hij in 2013 Kees van Lede (nr. 5) op als eerste commissaris bij Heineken en is hij deputy chairman bij Shell.

Een andere oud-topman die na zijn pensioen in rap tempo een aantal commissariaten verzamelde is Harrie Noy (nr. 55). Hij verliet Arcadis om ‘leuke dingen’ te gaan doen. Na twaalf tropenjaren wilde hij die misschien ook wel eens in het echt zien. Zijn vrouw haalde tenminste stapels reisfolders in huis. Maar met zijn nieuwe commissariaten bij Fugro en Koninklijke BAM Groep is het de vraag of Noy lang van huis kan. Onder de grootste dalers bevinden zich oud-Philips-topman Gerard Kleisterlee (nr. 68, was nr. 26) en oud-ING-topman Ewald Kist (nr. 40, was nr. 12). Ze zijn beide niet langer commissaris bij De Nederlandsche Bank.

TE GUUR OM BUITEN TE SPELEN
Al die pensionado’s trekken de gemiddelde leeftijd binnen het Nederlandse toezicht flink omhoog. Vooral in de eerste helft van de lijst is die trend goed zichtbaar: daar stijgt de gemiddelde leeftijd van 63 naar 64 jaar. De vijftig machtigste commissarissen van Nederland worden dus ouder in plaats van jonger. Bijna tien procent van de lijst (negen van de honderd commissarissen) is zeventig jaar of ouder; vijf van hen bevinden zich in de top-50, twee zelfs in de top-10.

Rob Zwartendijk (dit jaar verdwenen uit de lijst vanwege zijn terugtreden als commissaris van Randstad) is op zijn 73ste zelfs weer vrolijk aan een nieuwe toezichtfunctie begonnen, bij D.E. Master Blenders 1753. ‘Vergeleken daarmee ben ik een jonkie’, moet hij gedacht hebben. De oud-Ahold-man is overigens ook nog president-commissaris bij SNS Reaal.

De vergrijzing van de lijst heeft ook te maken met het gebrek aan doorbloeding: de gehele top-3 wordt bezet door commissarissen die de lijst al sinds 2007 bevolken en van een seven year itch lijkt nog geen sprake, gezien hun hoge positie. In totaal geldt dat zelfs voor bijna tien procent van de lijst (twaalf van de honderd commissarissen). Tegenover al die zestigers en zeventigers staan slechts vijf veertigers, onder wie drie vrouwen. Die beginnen vaak op jongere leeftijd aan hun eerste commissariaat en zijn dan ook relatief vaker actief als bestuurder dan hun mannelijke evenknieën.

Overigens zijn er inmiddels ook twee vrouwen toe aan hun pensioen: Truze Lodder (nr. 84) nam onlangs afscheid van De Nederlandse Opera en Karla Peijs (nr. 41) treedt in 2013 terug als Commissaris van de Koningin in Zeeland. De vergrijzing manifesteert zich dus ook in niet meer actieve vrouwen. Ook in de rest van de top-100 daalde het aantal actieve commissarissen: vorig jaar telde de lijst nog 23 ceo’s/rvb-leden met een of twee commissariaten, nu zijn dat er nog maar achttien. Misschien speelt ook de crisis daarin een rol en mogen bestuurders bij dit gure weer van hun eigen commissarissen minder vaak buitenspelen.

JACHTGODINNEN NODIG
Ouder, minder actieve commissarissen en een bijna gelijk gebleven aantal vrouwen, die bovendien verder verwijderd zijn geraakt van het centrum van de macht: de diversiteit van raden van commissarissen lijkt alleen maar af te nemen, in plaats van te groeien. Dat geldt ook voor het aantal buitenlanders in de Nederlandse raden van commissarissen. Dit jaar zijn dat er zeven, vorig jaar waren het er acht. In absolute zin is het aantal buitenlandse commissarissen dus vrijwel gelijk gebleven, maar er zijn geen nieuwe bij gekomen en bovendien zakken ook zij, net als de vrouwen, naar de onderste regionen van de lijst.

Vorig jaar figureerden er nog vijf buitenlanders in de top-50, nu nog slechts twee. Ze komen bovendien allemaal uit Europa, geen BRIC’er te bekennen. Onder de vrouwen bevindt zich overigens slechts één buitenlandse: dat is weer wel goed nieuws. Kennelijk vissen bedrijven vaker in de buurtvijver voor vrouwelijk toezichttalent. Diversiteit is cruciaal voor een gezonde bedrijfsvoering, benadrukte DSM-ceo Feike Sijbesma onlangs nog maar eens tijdens het jaarcongres van Talent naar de Top: ‘Met alleen een groep die gewend is om te jagen, gaat het verkeerd, zoals we de afgelopen jaren hebben kunnen zien.’

Het is de vraag of de Wet bestuur en toezicht daarin verandering kan brengen, omdat ook vrouwelijke beroepscommissarissen door het maximum worden beperkt. Maar als we die geschiktheidstoets nu eens niet alleen voor commissarissen van banken, maar van álle Nederlandse bedrijven zouden laten gelden? Misschien zou het old boys network dan pas écht doorbroken worden.

De volledige Top-100 Machtigste Commissarissen 2013, vindt u hier:
Top-100 2013

De Top-100 Machtigste Commissarissen 2013 is gepubliceerd in Management Scope 01 2013.