Top-100 corporate vrouwen 2017
Voor de tweede keer is ze de leading lady van vrouwelijk corporate Nederland: Petri Hofsté. Ze wist die titel niet alleen te prolongeren, maar ook nog eens verder uit te lopen op de kopgroep door een nieuw commissariaat bij de Rabobank. Hofsté is bijna een vakcommissaris (zouden we er daar niet meer van moeten hebben?), want ook de rest van haar welgevulde portefeuille telt vooral posities in de financiële sector. Zo houdt ze naast Rabobank toezicht bij Achmea (waar ze ook de rvc van Achmea Bank voorzit) en Kas Bank. Tot voor kort was ze ook commissaris bij BNG, waar ze echter aftrad omdat ze aanliep tegen het maximum aantal punten voor toezichtfuncties. Gelukkig heeft ze voor de afwisseling ook nog een ‘branchevreemd’ commissariaat: bij bodemonderzoeker Fugro. Daar is ze wel weer lid van het audit committee, zoals bij de meeste van haar commissariaten. Dat heeft alles te maken met de achtergrond van Hofsté, die aan alle kanten van de tafel heeft gezeten: in de bancaire wereld (als plaatsvervangend cfo bij ABN Amro), bij de toezichthouder (als divisiedirecteur van DNB) en in de pensioenwereld (als cfo van APG).
> Bekijk hier de volledige Top-100 Corporate Vrouwen.
Hands-on commissaris
De runner-up heeft juist een uitgesproken operationele achtergrond: Marike van Lier Lels maakte carrière bij Nedlloyd, Van Gend & Loos en Schiphol. Ze onderscheidde zich er met haar hands-on managementstijl: mee met de vrachtwagens, helpen bij de bagage-afhandeling. Wellicht is ze voor haar commissariaat bij NS (dat ze begin vorig jaar toevoegde aan toezichtfuncties bij Eneco, RELX en TKH) ook regelmatig op de trein te vinden? Het management van de Nederlandse Spoorwegen draait immers ook regelmatig een dienst mee als conducteur. Van Lier Lels kreeg een half jaar na haar aantreden bij NS gezelschap van een tweede vrouw in de raad: Janet Stuijt (nr. 46), general counsel, hoofd compliance en bestuurssecretaris bij NN Group (nog niet op de lijst). Ze houden toezicht op onder anderen NS-bestuurder Susi Zijderveld (nr. 33). Hekkensluiter van de top-3 is net als vorig jaar Annemiek Fentener van Vlissingen: onder meer president-commissaris bij het eigen familiebedrijf SHV en commissaris bij Heineken.
Binnen de top-10 geen grote veranderingen
Ook binnen de top-10 zijn er opvallend weinig veranderingen. Het lijkt een beetje op een bedaarde stoelendans, waarbij iedereen gewoon kan zitten als de muziek stopt, alleen op een andere plek. Zo steeg Charlotte Insinger drie plaatsen naar nr. 7 door de uitbreiding van haar portefeuille met een commissariaat bij energiebedrijf Delta (naast toezichtfuncties bij onder meer VastNed en SNS). Haar open plek werd ingenomen door Hélène Vletter-Van Dort (nr. 10). Vergelijk dat eens met vorig jaar, toen maar liefst drie vrouwen het exclusieve feestje van de top-10 wisten te gatecrashen. Voorlopig lijkt de kans voor nieuwe toetreders weer even verkeken, tenzij een generatiewisseling of ruzie & fusie volgend jaar toch weer een openingetje creëren.
De hoogste nieuwe binnenkomer vinden we pas op nr. 13 en dat is nog een buitenlandse vrouw ook: Pamela Mars-Wright. Ze behoort tot de vierde generatie van een van de grootste familiebedrijven ter wereld, dat naast de bekende candybars ook actief is in (dier)voeding. Mars zit er namens de familie in de board of directors eerst als chair, nu als gewoon lid. Ze was al commissaris bij SHV en werd dat vorig jaar ook bij Heineken. Bij beide komt ze Annemiek Fentener van Vlissingen tegen. Wie weet komt Charlene de Carvalho – de dochter van Freddy en eveneens vierde generatie – soms ook even binnenlopen. Het zou een foto waard zijn: de drie golden girls bij elkaar.
Tot Les Hénokiens hebben ze echter nog geen toegang – van die exclusieve club mogen alleen familiebedrijven lid worden die al minstens twee eeuwen bestaan. Zoals het Japanse hotel Hoshi: sinds het jaar 718 (géén drukfout) is het bedrijf eigendom van de 47e generatie van dezelfde familie. De dames hebben dus nog even te gaan.
Een tweede hoge nieuwe binnenkomer op de lijst is Annie Krist (nr. 17) Ze werd vorig jaar benoemd in de raad van bestuur van Gasunie en is sinds kort ceo van Gasterra.
Vernieuwing stagneert
In totaal telt de lijst tien nieuwkomers. Een stuk minder dan vorig jaar, toen alleen de top-50 al voor bijna een derde werd ververst, met zestien nieuwe namen. Nu wisten slechts drie nieuwe vrouwen door te dringen tot de eerste helft van de lijst, de andere zeven vinden we pas vanaf positie 64. De vernieuwing lijkt dus alweer te stagneren. Zo komen we natuurlijk nooit aan die dertig procent vrouwen in de rvb’s en rvc’s. Wel positief is dat de nieuwe aanwinsten bijna allemaal vrouwelijke bestuurders zijn en geen beroepscommissarissen. Een aardige ontwikkeling is ook dat die vrouwelijke bestuurders nu eens niet allemaal cf(r)o zijn, op Cindy van Atteveldt (nr. 41) na, die vorig voorjaar werd benoemd tot cfro van ASR Bank. Als er al vrouwen in raden van bestuur zitten, hebben ze daar vaak de financiële en/of riskportefeuille. Maar slechts één treetje naar beneden – naar het executive committee – en we komen gelukkig ook vrouwen uit andere disciplines tegen, zoals Hanneke Faber (nr. 69), cio Ahold Delhaize en commissaris bij Bayer. De exco- mode maakt het vrouwen die geen cfo of cro zijn overigens een stuk lastiger ooit nog een functie in de raad van bestuur te bemachtigen. Of ze moeten ceo worden natuurlijk, maar die topfunctie is nog steeds vaak voorbehouden aan een man. Wat ook niet helpt is dat commissarissen minder zicht hebben op mogelijk vrouwelijk ceo-material in eigen huis, doordat het exco ertussen geschoven is.
Meer vrouwen in het operationele veld
Twee andere nieuwe vrouwen op de lijst hebben het operationeel voor het zeggen in hun bedrijf, ook nog vaak het exclusieve domein van mannen: Sophie Bechu (nr. 72), chief of operations van Philips en Belinde Bakker (nr. 96), coo van Wereldhave. Ze voegen zich bij de operationalista’s die al op de lijst stonden: Karin Bergstein (nr. 39), coo ASR, Marieke Schöningh (nr. 78), coo van SHV Energy en Birgit Otto (nr. 82), coo van Schiphol. Meer daarvan graag, dames! Hoe mooi is het om in de ‘machinekamer’ van het bedrijf te zitten?
Dat geldt natuurlijk ook voor vrouwen die een werkmaatschappij of divisie leiden. Zoals Marjan van Loon (nr. 84), sinds 1 januari vorig jaar president-directeur van Shell Nederland. Van Loon is stevig geworteld in de gasindustrie. Ze is overigens ook commissaris bij Gasterra. Zou Krist uit haar netwerk afkomstig zijn? Drie posities onder Van Loon vinden we Ilona Haaijer (nr. 87), president & ceo DSM Food Specialties (zie kader). Ze werd eind vorig jaar ook benoemd tot commissaris bij Boskalis, waarmee corporate Nederland weer één all-male board minder heeft. Haaijer is er niet alleen de enige vrouw, maar heeft ook vijf echte old boys in de raad om zich heen. Allemaal veertigers en één vijftiger en dan bedoelen we: geboren in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw. Met president-commissaris Jan-Michiel Hessels scheelt Haaijer bijna dertig jaar: hij is 74, zij 47. Gelukkig heeft ze in de raad gezelschap van Jaap van Wiechen, een ‘zeventiger’ uit 1972 en dus nog drie jaar jonger dan Haaijer.
De snelle stijgers
De snelste stijger op de lijst is Annemarie Jorritsma (van nr. 95 naar nr. 27), die na haar carrière in de politiek is begonnen aan een tweede loopbaan als beroepscommissaris. De oud-minister is nog steeds fractievoorzitter van de VVD in de Eerste Kamer en daarnaast voorzitter van de NVP. Ze was al commissaris bij PwC en werd vorig jaar bovendien voorzitter van de raad van commissarissen van Alliander.
Jorritsma is ook kwartiermaker voor Stichting Topvrouwen, maar de (waarnemend) ceo van Alliander hoeft ze niet ‘op de kop te slaan’, zoals ze eerder dreigde te doen met old boys. Die waarnemend ceo ís namelijk al een vrouw, die bovendien werd uitgeroepen tot Topvrouw van het Jaar 2016: Ingrid Thijssen, de voormalig directeur van NS Reizigers die drie jaar geleden overstapte naar de netbeheerder. Op de site topvrouwatwork.nl koppelt ze twee thema’s aan elkaar ‘die haar na aan het hart liggen’: de energietransitie en de m/v-transitie. Zo laat ze ‘topvrouwen van morgen’ en ‘voorbeeldmannen’ aan het woord. Thijssen is sinds begin dit jaar ook commissaris van VGZ, waar ze de plek innam van Marry de Gaay Fortman (nr. 42), die haar toezichtfunctie opgaf vanwege haar commissariaat bij DNB. Thijssen wordt verder per 1 september commissaris van Havenbedrijf Rotterdam. Dit jaar staat ze nog niet op de lijst, volgend jaar waarschijnlijk wel.
Een tweede snelle stijger is Olga Zoutendijk. Ze steeg van nr. 70 naar nr. 28 door haar voorzitterschap van de raad van commissarissen van ABN Amro. Zoutendijk zou binnen de bank de bijnaam ‘Rijkvrouw’ hebben gekregen, naar voormalig ceo Rijkman Groenink, vanwege haar Angelsaksische oriëntatie en actieve opstelling, in haar geval als president-commissaris. Tijdens het moeizame opvolgingsproces van Gerrit Zalm – waarbij minister Jeroen Dijsselbloem een dikke vinger in de pap had – gingen er geruchten dat Zoutendijk zelf de ceo-functie ambieerde, wat ze overigens ontkende. Uiteindelijk werd cfo Kees van Dijkhuizen gepromoveerd tot eerste man. De topstructuur van ABN Amro wordt aanzienlijk ingekrompen en vrouwen worden daarbij niet gespaard: zo verdween Caroline Princen (vorig jaar nog nr. 17 op de lijst) uit de raad van bestuur. Princen is ook voorzitter van de Commissie Monitoring Talent naar de Top. Ironisch dat juist zij als rolmodel moest sneuvelen. Dijsselbloem beloofde de Tweede Kamer dat er opnieuw ten minste één vrouw in het bestuur van ABN Amro zal komen. De bank zoekt nog een cfo als vervanger voor Van Dijkhuizen, dus een femme finance zou geen probleem moeten zijn. Maar ja, Dijsselbloem is demissionair en heeft zich vergaloppeerd met zijn ‘drank en vrouwen’-metafoor. En Van Dijkhuizen maakt zuinigjes gewag van ‘bij gelijke geschiktheid’.
Op zoek naar opvolgers
De bank zoekt ook een nieuwe commissaris, als opvolger voor Annemieke Roobeek (nr. 48), destijds voorgedragen door de OR – die bij ABN Amro zo mooi ‘raad van medewerkers’ heet. De gezochte kandidaat met bestuurlijke ervaring in de bancaire sector blijkt niet meteen klaar te staan in de coulissen, zoals je eigenlijk zou verwachten. ‘Kandidaten die aan het profiel voldoen zijn schaars’, aldus de bank. OR en commissarissen hebben dus meer tijd nodig en Roobeek blijft zolang aan. Misschien kan de Top-100 wat ideetjes opleveren om in de vacature te voorzien? Juriste Frederieke Leeflang (nr. 64), trad vorig jaar al toe tot de raad. Ze is al sinds het begin van haar loopbaan verbonden aan advocatenkantoor Boekel, dat ze ook een aantal jaar leidde, én ze coacht talentvolle vrouwelijke vakgenoten in het Women Leadership Programme, de gemeenschappelijke kraamkamer van de grote maatschappen.
Overnames en regretted losses
Wie zijn de regretted losses: de vrouwen die van de lijst afvielen? We noemden al Caroline Princen. Een ander ‘slachtoffer’ van dynamiek aan de top is Leni Boeren, tot afgelopen najaar coo van Robeco (vorig jaar op nr. 50). Bij de overname van Robeco door het Japanse Orix toonde Boeren zich nog optimistisch in dit blad, er werd zelfs attent sushi op de hoek gehaald voor de eerste zakenlunch met de Aziaten. Boeren was ervan overtuigd dat de Japanners de autonome positie van de vermogensbeheerder onder moeder Rabobank intact zou laten. Vorig jaar trokken de Japanners hun Nederlandse dochter echter dichter naar zich toe. Boeren hielp bij de structuurwijziging en vertrok na het klaren van die klus. Cio Hester Borrie (vorig jaar nr. 93) was al direct weg na de Orix-‘coup’. Ze is inmiddels zacht geland bij NN Investment Partners.
Bij Schiphol is cfo Els de Groot (nu nog op nr. 31) net vertrokken, ze zou ‘klaar zijn voor een nieuwe uitdaging’. Als die niet komt, zal ze volgend jaar niet of lager scoren in de Top-100. Het omgekeerde geldt voor haar opvolgster: Jabine van der Meijs (nog niet op de lijst) verliet Shell voor Schiphol en is ook commissaris bij Kendrion. One to watch.
Bij de commissarissen vielen Truze Lodder en Dorine Burmanje van de lijst, omdat ze aan het einde van hun termijn zaten bij respectievelijk NS en Sligro.
Ook de verjonging stagneert
Zowel Lodder als Burmanje draaien al jaren mee. Welke vrouwen treden in hun voetsporen? We constateerden al dat de vernieuwing stagneert. Ook kruipt de gemiddelde leeftijd van de vrouwen in de Top-100 circa één jaar verder omhoog: van 53 naar 54. De lijst wordt gedomineerd door vijftigers: maar liefst zestig procent. Bovendien is bijna een vijfde van de vrouwen zestig jaar of ouder. Nog geen kwart is veertiger. De gemiddelde leeftijd bij de mannen (zoals gemeten in de Top- 100 commissarissen) ligt met 64 jaar nog altijd aanzienlijk hoger, maar het verschil lijkt af te nemen. Ook de dames vergrijzen en worden letterlijk een beetje old girls. De oudste vrouw op de lijst is de 72-jarige Irene Asscher-Vonk (nr. 38), die aan het afbouwen lijkt. Zo is ze onlangs teruggetreden als commissaris van KLM, waar ze is opgevolgd door Marry de Gaay Fortman.
De jongste vrouw – en de enige dertiger op de lijst – is Vanisha Mittal Bhatia (36), dochter van de Indiase staalmagnaat Lakshmi Mittal. Ze is lid van de board bij familieconcern ArcelorMittal en hoofd strategie bij afsplitsing Aperam. Maar dan hebben we het over niet-onafhankelijke functies bij een ‘buitenlands’ beursfonds. De op één na jongste is de 42-jarige Vlaamse Leen Geirnaerdt (nr. 68), in het dagelijks leven cfo van USG People. Ze werd bovendien commissaris bij vastgoedconcern Wereldhave.
Steeds vaker voorzitter
De vrouwen worden er dus gemiddeld niet jonger op, maar mét de jaren komen ook zwaardere verantwoordelijkheden. De vrouwelijke commissarissen lijken zich dieper te nestelen in het centrum van de macht. Ze nemen vaker de voorzitterspositie op zich, met Zoutendijk als boegbeeld: 25 vrouwen op de lijst voeren inmiddels een raad van commissarissen of raad van toezicht aan. Vorig jaar waren dat er nog maar vijftien. Zo werd Ada van der Veer-Vergeer (nr. 12) voorzitter van de rvc van Arcadis Nederland.
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het bij de vrouwelijke voorzitterschappen vaak niet gaat om de grootste, meest gezichtsbepalende organisaties (op ABN Amro, Arcadis en Schiphol na): daar is meestal nog sprake van een chairman. Die hebben immers vaker de ceo-ervaring die nu eenmaal onmisbaar wordt geacht voor de functie van president-commissaris.
Op onze lijst staan slechts twee vrouwelijke bazen van beursgenoteerde bedrijven: Nancy McKinstry (nr. 14), ceo van Wolters Kluwer, en Herna Verhagen (nr. 59), ceo van Post- NL, en die kunnen er geen president-commissariaat bij hebben. Maar de opkomst van de vrouwelijke chair is een begin, net als het toenemend aantal vrouwen dat wordt benoemd als voorzitter van commissies bínnen de rvc’s.
> Lees ook ons interview met Herna Verhagen in dit topvrouwen-nummer.
Commissarissen in de semipublieke sector
Overigens tellen voorzitterschappen dubbel voor de Wet bestuur en toezicht, dat kan een barrière vormen voor de doorgroei van het aantal vrouwen op die posities. Anderzijds zijn vrouwen opvallend vaak voorzitter van raden van toezicht in de semipublieke sector (dat aantal overstijgt zelfs hun voorzitterschappen in het bedrijfsleven). Die posities tellen vaak gewoon mee voor het puntentotaal van de Wet bestuur en toezicht, maar leveren juist beduidend mínder punten op in beloning en status. Er is al gesuggereerd dat het toezicht in de semipublieke sector zal feminiseren, omdat vrouwen nu eenmaal sneller genoegen nemen met een lagere beloning. Op een toezichtreservaat voor vrouwen zit echt niemand te wachten.
Dus mannen: neem je verantwoordelijkheid en dames: kom óp, benader de commissariatenportefeuille ook een beetje praktisch & tactisch: welke ervaringen en netwerk wil je binnenhalen? En: het mag wat opleveren ook. Kijk een kleín beetje meer naar McKinstry, die vorig jaar weer al haar mannelijke collega’s versloeg met een totale beloning van 15,9 miljoen euro in 2016 (waarvan 13,1 miljoen in aandelen). En dan heeft ze ook nog een aantal (buitenlandse) commissariaten.
Internationals
McKinstry is niet de enige international. Zo kreeg oud-KPN-cfo Carla Smits-Nusteling (nr. 43) er een non-executive positie bij het Finse Nokia bij en stopte Anita Elberse voortijdig als commissaris bij het Nederlandse TomTom vanwege haar hoogleraarschap aan de prestigieuze Harvard University. Elberse kon trouwens ook aardig voetballen en schopte het zelfs tot het Nederlands vrouwenelftal onder de zeventien jaar, vertelde ze in een interview in de Volkskrant. Daar kun je óók heel aardig een internationale carrière mee opbouwen.
Margot Scheltema (nr. 4) is non-executive bij het Zwisterse Lonza, Marjan Oudeman (nr. 24) bij het Belgische Solvay en het Noorse Statoil en Hanneke Faber, zoals gezegd, bij het Duitse Bayer. Andersom kiezen Nederlandse bedrijven en zeker multinationals vaak voor buitenlandse vrouwen.
Nieuw glazen plafond?
Dit jaar hebben tien vrouwen in de Top- 100 (vorig jaar twaalf) een andere nationaliteit: allemaal bestuurders, van wie sommigen hier ook nog een commissariaat hebben. Overigens is dat beeld enigszins vertekend: buitenlandse vrouwen komen pas in aanmerking voor de lijst als ze één bestuursfunctie of twee commissariaten bij top-100 bedrijven bekleden. Buitenlandse vrouwen met maar één Nederlands commissariaat staan dus niet op de lijst.
Een greep uit recente benoemingen: ING strikte de Oostenrijkse Margarete Haase en al eerder de Australische Ann Sherry voor de rvc, Vopak koos voor de Deense Hanne Sørensen als eerste vrouwelijke commissaris in de raad, Wolters Kluwer haalde de Amerikaanse Ann Ziegler binnen en Philips Lighting de eveneens Amerikaanse Rita Lane, oud-vicepresident van Apple.
Annet Aris (nr. 9) heeft zowel Nederlandse (ASML, ASR) als buitenlandse toezichtfuncties, zoals bij het Britse Thomas Cook en het Duitse ProSieben Sat1. Ze signaleerde eerder in dit blad een ‘stapeling van diversiteit’: boards die de criteria voor gender, etniciteit en specifieke expertise proberen te verenigen in één persoon. Ze noemde het zelfs een nieuw glazen plafond: ‘Als ik al die vrouwen door Europa zie reizen, denk ik: is dit de slimste oplossing? Het is goed om als commissaris één of twee internationale toezichtposities te hebben, maar nu wordt het bijna een soort ruilhandel.’
Op een nieuw glazen plafond zitten we niet te wachten, we zijn nog druk met het versplinteren van het oude. Daar moet straks misschien zelfs een quotum als breekijzer aan te pas komen. Voor de volgende Top-100 leggen we dan óók maar een streefcijfer op: minimaal dertig procent nieuwe aanwas, bij voorkeur homegrown.
Verantwoording De Top-100 Corporate Vrouwen is gepubliceerd in Management Scope 05 2017 en samengesteld door Timen Kraak. Voor de gehanteerde systematiek verwijzen we naar de volledige top-100 machtigste vrouwen.