Zeven hindernissen op weg naar de top
Desondanks blijft het aantal vrouwelijke topmanagers laag, waardoor - zeker in tijden van recessie - de roep om quota luider wordt. Zonder quota schijnt het gewoon niet te lukken. Positief polderen werkte immers ook niet: diversityinitiatieven sterven achter elkaar een stille dood. Tel daarbij op dat de kans dat een topvrouw faalt in Nederland zo hoog is dat dit al de glazen klif wordt genoemd: bijna niet haalbaar en met een grote kans om uit te glijden.
Hindernissen carrière
Veel vrouwelijke subtoppers zitten bovendien zichzelf in de weg. Deze dertigers en veertigers blaken van zelfvertrouwen en denken er nog altijd op eigen kracht en ‘door hun inhoud' te kunnen komen, zonder enige kantoorpolitiek in te hoeven zetten. Kantoorpolitiek is vies en voos en gaat niet over de inhoud. Vaak hekelen zij ook de mythe van het glazen plafond. Totdat zij zelf te lang op de positie van subtopper blijven steken...
Maar moeten de vrouwelijke managers die de top ambiëren hun blackberry, laptop, auto en pensioen maar gelijk inruilen voor een schortje, een botoxbehandeling en een familiepak Prozac van de huisarts? Effectiever is het om de situatie tijdig te analyseren en stuk voor stuk te bekijken welke hindernissen heur carrière parten spelen. Vanuit mijn theorie van de zeven Ondeugden ondervinden vrouwen zeven Hindernissen op hun pad naar de top.
Hindernis 1: regels en wetten
De eerste hindernis waar de vrouwelijke manager met ambitie voor de top tegenaan loopt, bestaat uit regels en wetten. Weliswaar hebben we sinds 1994 de Wet gelijke behandeling, maar recent toonde Marieke van den Brink in haar proefschrift aan dat deze mooie regels en initiatieven geen hout snijden als ze ondanks de beste bedoelingen toch niet worden nageleefd.
Wie weet dat regels en wetten niet de beoogde gelijke kansen kunnen garanderen, zal hier niet blindelings op vertrouwen, maar zich realiseren dat ze altijd een tandje extra bij moet zetten om minimaal gelijke tred te kunnen houden met haar mannelijke equivalent. Daarnaast loopt iedere vrouw in haar leven tegen de weerbarstige tradities van de ongeschreven regels aan, de mores van de werkvloer die zo mogelijk nog langzamer veranderen.
Hindernis 2: waardering
Beloningsongelijkheid is een keihard feit. Alleen in de advocatuur is in 2008 het wapenfeit te melden dat vrouwelijke advocaten van begin dertig gemiddeld meer verdienden dan hun mannelijke collega's. Dat was voor het eerst in de sociale geschiedenis van Nederland, een feit met nieuwswaarde dus. Een echte kentering in de standaard beloningsongelijkheid is voorlopig nog niet in zicht.
De zogenaamde schaarste aan Nederlandse topvrouwen zou volgens de economische theorie juist een impuls moeten geven aan de beloning. Maar ook hier kiezen vrouwen weer voor de inhoud van het werk die zij al als voldoende belonend ervaren. Vrouwen zijn voor zichzelf slechte onderhandelaars; dat wordt nog duidelijker op het gebied van secundaire arbeidsvoorwaarden.
Hindernis 3: publieke opinie
Emancipatie is een proces dat pas zijn voltooiing bereikt als we zonder met onze ogen te knipperen de volgende situaties accepteren: - Een vrouwelijke premier; - Een vrouwelijke voorzitter van de raad van bestuur van een multinational die ook moeder van vier kinderen; - Een zestigjarige gescheiden vrouw met drie minnaars van onder de 35.
Misschien, als we de Glass Clifftheorie van Ryan en Haslam mogen geloven, is de huidige recessie een uitgelezen kans om vrouwen op topfuncties te benoemen. Volgens deze theorie hebben vrouwen in tijden van recessie meer kansen op topposities van bedrijven die in een neerwaartse spiraal zijn gekomen, omdat dan het aantal mannelijke gegadigden afneemt. Die branden hun vingers liever niet aan zo'n ‘mission impossible', terwijl vrouwen allang blij zijn dat ze een keer gevraagd worden.
Feministische complotredenering
De feministische complotredenering dat vrouwen nu worden gevraagd óm ze te laten falen, gaat echter niet op, want vrouwen zijn altijd (recessie of niet) weinig kieskeurig in waar ze ‘ja' op zeggen.
De publieke opinie fnuikt echter vrouwencarrières pas echt in de impliciete rolverwachtingen. Bijna iedere carrièrevrouw met kinderen kent de stille afkeuring van (schoon-)moeders, tantes of buurvrouwen voor haar werkende leven.
Hindernis 4: rolverwachtingen
Nederlandse vrouwen zijn de laatste jaren weer conservatiever gaan leven en denken. Het lijkt wel alsof de Nederlandse vrouwen veel minder ambitie hebben. In de loop van hun bestaan geven vrouwen hier hun loopbaan op: voor het kindergeluk, voor het huwelijksgeluk, en vaak ook voor hun eigen gezondheid.
De sterke rolverwachtingen in de Nederlandse samenleving ten aanzien van de vrouw en de hoge kwaliteitseisen die worden gesteld aan het gezinsleven lonken toch als een veilige haven van weleer.
Slechte tijden
Vrouwen lijken haast stiekem te denken: als mijn loopbaan niet lukt, kan ik altijd nog gaan deeltijdwerken en mijn prioriteit bij mijn gezin leggen. Zodra ze hiervoor zwichten, doen ze zichzelf en op indirecte wijze ook de maatschappij tekort in hun loopbaanopbouw.
Het is beter om de slechte tijden door te komen en zo veel mogelijk substantieel door te blijven werken tot de oogst rijp is en de waardering komt. Ook voor mannen geldt dat die waardering vaak pas echt doorkomt op het moment dat hun kinderen het huis uit gaan.
Hindernis 5: diffuus toekomstbeeld
In het plannen van hun leven kunnen vrouwen moeilijk een concreet pad uitzetten, omdat zij veel keuzes laten afhangen van de keuzes van hun partner en het hebben van kinderen. Vrouwen laveren met hun carrière tussen de wensen en mogelijkheden van diverse andere partijen, waarbij het soms lijkt alsof er geen koers is.
Om de top te bereiken is dit alleen effectief als zij voortdurend strategische kansen in de gaten houdt voor zichzelf. Maar juist hier wringt de schoen. Met name vrouwelijke managers in het hogere echelon kunnen het maar moeilijk verteren dat kantoorpolitiek een gegeven is dat hoort bij hun functie. In mijn praktijk merk ik dat juist deze vrouwelijke managers grote irritatie ondervinden van kantoorpolitiek. Helaas is daar tot nu toe weinig onderzoek naar gedaan.
Hindernis 6: het einde van mobiliteit
Belemmering van de eigen mobiliteit is heel herkenbaar voor gehuwde en samenwonende vrouwen, al zouden velen van hen deze liever ontkennen. De carrièrevrouw confronteert niet thuis, maar offert haar eigen vrijheden op voor de lieve vrede. Het gebrek aan mobiliteit wordt fnuikend als er kinderen of huisdieren zijn.
De gevolgen zijn dan ook voor rekening van de vrouw: zij heeft alle verantwoordelijkheid naar zich toegetrokken. Juist voor de vrouwelijke manager is het van belang, zeker in deze tijden, dat zij haar vrijheid koestert. Alleen vanuit een gevoel van vrijheid en beweeglijkheid kan ze steeds opnieuw bewust kiezen voor dit leven, deze man, deze kinderen, dit huis en deze loopbaan.
Ze moet dus zorgen voor voldoende speelruimte en keuzemogelijkheden voor zichzelf, voor eigen vervoer, voor eigen vrije tijd. De laatste tijd zijn vrouwen echter steeds mobieler geworden. De gerealiseerde groei in mobiliteit is voor een groot deel voor het conto van vrouwen. Zij zijn vaker en langer onderweg dan voorheen. Of deze mobiliteit voor de vrouwen zelf is of dat zij rondrijdt voor haar dierbaren (de mama-taxi) is niet nader uitgelicht.
Hindernis 7: de stressfactor
De stressfactor treedt op in alle fasen van een vrouwenleven. Behalve de bekende stress van werk en gezin komt daarbij de stress van de aanhoudend matige vooruitzichten: waar doe je het voor? Wat bereik je ermee? De percentages topvrouwen die maar niet willen aanwassen in de loop der decennia geven niet echt veel vertrouwen dat je als Nederlandse vrouwelijke manager met talent een goede kans maakt om in Nederland aan de top te komen, laat staan te blijven. Een extra stressfactor is daarbij het alles tegelijk willen. En dat allemaal ook heel goed: een carrièrevrouw, een hartstochtelijk minnares, een geweldige toegewijde moeder, een ondersteunende en gezellige vriendin, de secretaris van de bridgeclub...
En dan het omgaan met stress zelf. Waar mannen stressverwekkende zaken en omstandigheden schijnen te kunnen negeren, gaat stress aan de haal met vrouwen. Vrouwenhersenen zijn scherp afgesteld op het waarnemen van gevaar. En gevaar is er voor vrouwelijke managers te over. Zeker in het stressvolle middenkader van de organisatie kunnen vrouwen een zinloze bloedstrijd aangaan met een andere vrouw van ongeveer dezelfde leeftijd.
Confrontatie
Een pragmatische alliantie en je ondanks alle irritatie concentreren op de hoofdzaken is iets waar veel vrouwen niet eens op komen. Intussen worden de kiftende kipjes links en rechts ingehaald door ambitieuze haantjes, die uiteraard profiteren van deze afleiding. Op dit vlak kunnen vrouwen veel leren van mannen: durven te confronteren, doorpakken en vervolgens samen een wijntje drinken op de goede afloop.
Weglopen naar het moederschap heeft hier overigens geen zin. Wie haar baan om deze reden opgeeft, zal dezelfde problemen met stress tegenkomen in andere omgevingen, met de andere moeders en de leidsters op school of op de tennisvereniging. Het is beter om te investeren in coaching om te leren onderscheid te maken tussen echt alarm en blinde kippendrift.
Toekomstscenario's
Echt rooskleurig zijn de vooruitzichten nog niet, als je kijkt naar de stand van de emancipatie en de vele diversiteitinitiatieven. Intussen is het wel zaak om op individueel niveau het leven zo aangenaam mogelijk in te richten. Welke opties heeft de carrièrevrouw globaal?
1. Zij negeert alle hindernissen. Ze leeft en denkt als een kerel: Ik zie de hindernissen niet dus ze zijn er niet. Deze bulldozeraanpak leidt gegarandeerd naar succes. Mogelijk niet naar een gelukkig leven.
2. De vlucht in vrijwilligerswerk of het moederschap. Voorwaarde: een man die voldoende verdient voor het hele gezin en die ook in de toekomst eventueel garant staat voor een vorstelijke alimentatie.
3. Het volle leven! Kiezen voor de vrijheid, een baan met perspectief en mooie extra's, man, huis en kinderen. Dat kan alleen met de bereidheid om soms op je bek te gaan en een zekere acceptatie van chaos. Door gebruik te maken van alles wat je in huis hebt, ook je donkere kanten. Kantoorpolitiek inzetten is onvermijdelijk. Vrouwen moeten hier gewoon op een integere manier aan mee doen.
Lees ook:
> Vrouwen in opmars
> Meer vrouwen, minder winst
> Top-100 Machtigste Vrouwen