De beslissende bergetappe

Maar voorspellen is lastig. Economen en onderzoekers kunnen hun visie en bevindingen maar moeilijk vertalen naar het bedrijfsleven. Tegelijkertijd hebben mensen uit het bedrijfsleven moeite om te bepalen hoe zij het beste in kunnen spelen op een ander economisch klimaat.

Het is de kunst om een brug te slaan tussen onderzoek en de dagelijkse bedrijfsvoering. De grootste uitdaging bij het begrijpen van de wereld om ons heen ligt in het maken van vertaalslagen: van macro naar micro, van mondiaal naar de eigen lokale praktijk. Welke vraagstukken moeten Nederlandse bedrijven als uitgangspunt nemen voor hun nieuwe visies, ambities en plannen?

CRISIS
In de zomer van 2007 veroorzaakte een barstende bubbel in de Amerikaanse huizenmarkt de meest dramatische crisis in tientallen jaren. Eerst werden de financiële instellingen geraakt. Vervolgens sloeg de crisis over op de reële economie en kregen veel bedrijven met krimp te maken. Bedrijven kondigden drastische bezuinigingsmaatregelen aan, de werkloosheid liep op en daarmee het risico op sociale onrust. Maar crises en economische recessies zijn op zich niets nieuws. Ze maken deel uit van economische cycli, net als lange perioden van aanhoudende groei en welvaart. Wat omhoog gaat, moet op een gegeven moment ook weer naar beneden komen. Ook de economie is niet immuun voor deze fundamentele natuurwet.

Toch lijkt deze crisis anders dan voorgaande. Zelfs wanneer de overheidsschulden zijn afgebouwd en de groei van de wereldwijde economie weer aantrekt, is het maar de vraag of de ontstane volatiliteit, onzekerheid en complexiteit zullen verdwijnen.
Dit komt doordat onze wereld meer connected is dan ooit. Lokale gebeurtenissen kunnen grote impact hebben, iets wat ook wel bekend staat als het butterfly effect. Zo hadden de aardbeving en de daaropvolgende tsunami in Japan vergaande gevolgen voor de gehele auto-industrie. Vele Japanse, maar ook Europese en Amerikaanse automerken hadden last van deze ramp doordat Japan een belangrijke leverancier is van onderdelen voor overzeese fabrieken. Maar liefst twintig procent van de auto-onderdelen voor goedkopere auto’s komt uit Japan.

Deze toenemende verbondenheid geldt niet alleen op de markten voor producten en diensten, maar ook voor de kapitaal-, grondstoffen-, energie- en arbeidsmarkt. Landen als China, Duitsland en Japan hebben nog steeds grote overschotten op de handelsbalans, terwijl landen als Frankrijk, Spanje en de VS juist te kampen hebben met structurele tekorten. Zo hebben de Chinezen voor meer dan 1250 miljard dollar aan Amerikaans schuldpapier in handen. Omdat steeds meer handelsbarrières  verdwijnen, wordt de wederzijdse afhankelijkheid van landen groter.

KWETSBAARHEID
Europa is misschien nog wel het meest sprekende voorbeeld van dit butterfly effect. Hoewel de Europese marktintegratie en de euro voor een significante toename van de welvaart hebben gezorgd, heeft het de onderlinge afhankelijkheden tussen lidstaten enorm versterkt. Problemen in een afzonderlijke lidstaat kunnen eenvoudig een domino-effect binnen de gehele EU op gang brengen. Als Griekenland uit de euro verdwijnt, zal dat enorme gevolgen hebben voor de andere lidstaten en niemand is in staat om precies te voorspellen wat de gevolgen van zo’n exit zijn. De kwetsbaarheid wordt versterkt door het feit dat Europa wel een monetaire unie is, maar vooralsnog beperkte instrumenten heeft om een gezamenlijk financieel economisch beleid uit te oefenen. Om tot een gezamenlijk beleid te komen zullen de lidstaten, en met name de twee grootste machten Duitsland en Frankrijk, het onderling eens moeten worden over de te varen koers. Dat leidt tot trage en niet altijd eensgezinde besluitvorming. Hierdoor lijkt het herstellen van het evenwicht in Europa eerder een kwestie van jaren dan van enkele vergaderingen in Parijs, Berlijn of Brussel.

SOLIDARITEIT
Europa is op haar beurt weer connected met de rest van de wereld en heeft invloed op de groei van andere economieën. Dat wordt bijvoorbeeld zichtbaar in de groeicijfers van de opkomende economieën. De groei daar, in 2010 nog 7,4 procent, is inmiddels afgezakt tot 5,3 procent.

In tegenstelling tot Europa, waar de economie momenteel met 0,3 procent krimpt, boekt de VS vooruitgang. De twee procent economische groei wordt niet door overheidsbeleid, maar in toenemende mate door de vraag van de private sector gedreven. Een kleinere overheid en veel nieuwe banen in het bedrijfsleven zorgen ervoor dat de werkloosheid langzaam afneemt. Er is een belangrijk verschil in de wijze waarop de VS en Europa de crisis bestrijden. Dat wordt veroorzaakt doordat de Verenigde Staten een fiscale unie vormen, de Amerikaanse centrale bank een groter mandaat heeft en de Amerikanen een groter solidariteitsgevoel hebben dan Europeanen. Daardoor kan geld van belastingbetalers in New York zonder problemen via Washington naar werklozen in bijvoorbeeld Michigan vloeien. De Amerikanen stimuleerden de private sector door snel en grootschalig ingrijpen van het Ministerie van Financiën en de Amerikaanse centrale bank. Zo reserveerde de Federal Reserve (Fed) 1.200 miljard dollar om het bankenstelsel te steunen en het Congres autoriseerde daarnaast nog eens zevenhonderd miljard dollar om giftige leningen op te kopen. Dergelijke een-tweetjes zijn in Europa momenteel ondenkbaar.

KANSEN CREËREN
Overheden hebben de komende jaren weinig ruimte voor stimulerend begrotingsbeleid door de noodzakelijke afbouw van de schulden. Het wordt steeds duidelijker dat stimuleringsmaatregelen slechts een tijdelijk effect hebben en maar een deel van de problemen aanpakken. Bovendien zullen ze op enig moment hun grens hebben bereikt. Het zijn daarom de bedrijven zelf die de groei op gang moeten gaan brengen. Maar hoe gaan bedrijven dat klaarspelen?

Veel ondernemingen worstelen met de vraag hoe ze het beste kunnen inspelen op de toenemende volatiliteit en onzekerheid. Voor het nemen van grote beslissingen is kwaliteit en volledigheid van informatie van belang, maar de omstandigheden dwingen bedrijven steeds vaker om sneller beslissingen te nemen op basis van meer en ondoorzichtigere informatie dan voorheen. Die omstandigheden maken bestuurders soms aarzelend, en sommigen hopen dat volatiliteit en onzekerheid een tijdelijk fenomeen zijn.

Ook de Nederlandse bedrijven moet leren omgaan met deze snel veranderende omstandigheden. Ze lijken daar vooralsnog meer moeite mee te hebben dan hun internationale concurrenten, zo blijkt uit analyses van Accenture. Gelukkig zijn er voldoende aanknopingspunten voor de toekomst, zolang bedrijven leren omgaan met deze onzekerheid en volatiliteit. De kunst is juist om uit te vinden wat die onzekerheid nu precies inhoudt en op welke gebieden volatiliteit kan optreden.

Dit vraagt wel om durf – een deugd die, net als ambitie, harder nodig is wanneer onzekerheden groter zijn. Aanpassingsvermogen, wendbaarheid en creativiteit zijn noodzakelijk. Onzekerheid en volatiliteit bieden immers ook kansen: wanneer marktomstandigheden uitdagend zijn, doen zich over het algemeen de beste kansen voor om het verschil te maken. De Tour de France wordt ten slotte ook niet in de vlakke etappes beslist, maar in de bergen.

KANSEN VERZILVEREN
Het is daarom de hoogste tijd om strategieën en kwaliteiten opnieuw tegen het licht te houden en te durven herzien. Het gaat om het nemen van fundamentele stappen die van onzekerheden kansen maken, om zo nieuwe groeimogelijkheden te creëren. Daarbij hoort daadkrachtig inspelen op de nieuwste trends in innovatie, met open vizier kijken naar de kansen in opkomende markten, anticiperen op continue veranderingen in de markt en de juiste partners vinden om marktsynergie te creëren. Maar ook het ontwikkelen van het juiste talent en leiderspotentieel om de kansen die zich morgen aandienen te kunnen verzilveren.

Tim de Bie is strategieconsultant bij Accenture Nederland.

Sander van Ginkel is managing director strategie van Accenture Nederland.

Deze analyse over onzekerheid en volatiliteit is gepubliceerd in de special 'High performance business' in samenwerking met Accenture.