Boudewijn Poelman is de man van 2,3 miljard

Je hebt wel iets neergezet. En dat terwijl je in de jaren tachtig als avonturier bent begonnen.
"Ik werkte tot begin jaren tachtig bij de Novib als marketeer, waar ik de fondsen- en ledenwerving deed. Na tien jaar vond ik het mooi geweest, ook omdat de Novib te groot werd; ik was de hele dag aan het overleggen. Ik besloot voor mezelf te beginnen. Van de Novib leende ik 25.000 gulden en van mijn vrouw nog eens zesduizend gulden, dat was mijn startkapitaal. Met mijn bedrijf, Novamedia, deed ik fondsenwerving voor iedereen die maar wilde, commerciële klanten, de overheid en goede doelen. Vooral de goede doelen wisten me goed te vinden en steeds kwamen ze met dezelfde vraag: meer geld en meer leden. Ik werkte vooral voor de kleine doelen, maar het zat me niet lekker dat ik met hún geld bezig was. Ik dacht: straks gaat het een keer fout en vallen ze om. Toen kwam ik op het idee voor een loterij. De Staatsloterij vond ik maar een duffe zooi, dat kon ik beter. Samen met de andere oprichters stapte ik naar Justitie en vroeg een vergunning aan."

" De Staatsloterij vond ik maar een duffe zooi, dat kon ik beter"

Die vergunning kwam er. Maar hoe kreeg je de goede doelen mee? Die wereld is nogal moralistisch en associeert een loterij met gokken.
"Dat viel inderdaad niet mee. Bij jou heb ik destijds ook vergeefs aangeklopt! In mijn Novib-tijd zag ik het goede van loterijen. Van de opbrengst van de Toto-Lotto ging namelijk een fractie naar de Novib. Via de Toto kregen de sport en de medische sector geld, maar goede doelen op het gebied van armoedebestrijding en milieu kregen vrijwel niets. Dat zijn wel de onderwerpen die mij persoonlijk interesseren en die wij met de loterij wilden bedienen. De Novib deed snel mee als beneficiënt, want die club kende ik goed. Het was lastiger om een milieupartij mee te krijgen. We kregen een nee bij Greenpeace en later ook bij het Wereld Natuurfonds. Er was nog maar één grote over, Natuurmonumenten. Uiteindelijk zeiden ze ja, maar het ging moeizaam, ik voelde het dédain. Het bezwaar van dat soort instellingen is dat ze hun goede naam niet willen verbinden aan gokken."

De perceptie is dat je met slechte dingen - gokken - geld ophaalt dat je vervolgens aan goede dingen ter beschikking stelt.
"Dat bestrijd ik in hoge mate. Als het zo was, zou ik het niet doen. Aan een loterij zit een hebzuchtelement, natuurlijk, maar je moet een onderscheid maken tussen risicovolle en niet-risicovolle kansspelen. De eerste zorg van de overheid is gokverslaving. Doordat bij de Postcode Loterij een lange tijd zit tussen inleg en uitslag, is de kans op gokverslaving nihil. De tweede zorg is criminaliteit. Bij ons is nul kans op criminaliteit, omdat we geen cashverkeer hebben, alles gaat bancair. Vergelijk dat eens met een casino, waar heel weinig tijd is tussen inleg en uitslag en waar veel contant geld omgaat. Daar zijn misdadigers actief die geld witwassen. Ook in de Staatsloterij gaat cash geld om, ook daar wordt witgewassen. Winnende loten van een ton worden voor 120.000 euro verkocht aan witwassende criminelen. Er komt een nieuwe kansspelwetgeving aan. Mijn grootste bezwaar is dat die wet de hele sector op één hoop veegt. Ik wil een duidelijke scheiding tussen de risicovolle kansspelen zoals de casino's en niet risicovolle kansspelen, zoals wij die organiseren."

Deze strijd voer je al heel lang.
"Hebzucht is een basisemotie van alle mensen, van Eskimo tot Afrikaan. De hele markteconomie is erop gebaseerd om die emotie te kapitaliseren. Dat doen wij ook, dat geef ik zonder meer toe, maar op een volstrekt ordentelijke manier."

Heb je hierover contact met de nieuwe minister van Justitie?
"Hirsch Ballin is een goede minister. Hij wilde de directie en de raad van commissarissen zien en vroeg of we nog onderwerpen hadden. Ik heb hem gewezen op het onderscheid tussen wel en niet risicovolle kansspelen."

Je verzamelt goede mensen om je heen. Veel bekende Nederlanders zijn ambassadeur en in de raad van commissarissen zitten mensen als Pieter Winsemius. Je hebt zelfs Nelson Mandela en Bill Clinton als beneficiënt aan je verbonden. Als je dat soort mensen achter je hebt, dan moet je toch over zo'n ministerie heen kunnen walsen.
"Ik weet niet of dat de manier is. Wel vind ik dat we in Nederland veel trotser zouden moeten zijn op wat de Postcode Loterij doet. Via via ben ik met Bill Clinton in contact gekomen. Ik ben bij hem thuis geweest en heb daar een uur de tijd gehad om mijn verhaal te doen. Dat was twee jaar geleden. Niet veel later mochten we hem als vijftigste beneficiënt begroeten. Clinton heeft onlangs een boek geschreven, Giving, dat in het Nederlands Geef heet. Al in het eerste hoofdstuk schrijft hij een hele pagina over de Postcode Loterij. Hij zegt: ‘Van wat ik in de wereld ben tegengekomen is niks zo groot en effectief als de Postcode Loterij.' In Amerika zijn ze gewend aan mensen als Bill Gates die miljarden geven. Wij geven ook miljarden, maar dan via gewone mensen. Het bijzondere is ook dat we geen eigen projecten hebben. We geven geld en bekendheid aan goede doelen, zij doen het werk. Achteraf bekijken we het jaarverslag en eens in de vijf jaar doen we een grondige evaluatie van een beneficiënt, maar tussentijds bemoeien we ons nergens mee."

Hoe staat het met de plannen voor het buitenland?
"Het kansspelbeleid is in alle landen zeer terughoudend. In de helft van de landen geldt een staatsmonopolie en kun je niet eens een vergunning aanvragen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Verenigde Staten, Frankrijk en België. De andere helft zijn hybride landen, waar staats- en particuliere initiatieven naast elkaar bestaan, zoals Nederland, Engeland, Zweden, Noorwegen en Duitsland. Maar in die landen is de deur nu op slot. Geen enkele private partij krijgt nog een vergunning, want dat wil iedereen wel. In Nederland waren we de laatste, na ons ging de deur dicht."

Onlangs was er een uitspraak van de Raad van State dat buitenlandse partijen de mogelijkheid moeten krijgen om in Nederland loterijen te organiseren. Ook de EU zegt dat het mogelijk moet zijn. Toch is het in de praktijk onmogelijk, zeg je. Hoe kan dat?
"De EU wil dat alles valt onder de verdragen die zij maken, maar dat lukt niet altijd. Er is vrij verkeer van personen, goederen en diensten, maar er is één uitzondering: kansspelen. Die behoren tot de openbare orde, net zoals de politie en de rechtspraak, en zijn daarom nationaal geregeld. Er lopen zo'n veertig processen op dit moment om dat te bestrijden. Er is een uitspraak geweest van het Europese Hof van Justitie, twee jaar geleden, die zegt dat kansspelen een nationale aangelegenheid zijn, tenzij de nationale overheid ze behandelt als een marktsector. Dus zodra een land veel reclame toelaat en er duidelijke winstdoelstellingen zijn, moet de grens open. Partijen die een land binnen willen komen, proberen daarom aan te tonen dat de overheid commerciële doelstellingen heeft met haar loterijen. Er is nog geen land veroordeeld, maar dat gaat zeker gebeuren. Als Nederland als eerste wordt veroordeeld, zijn de poppen aan het dansen. Dan kunnen buitenlandse partijen wél Nederland in, terwijl we zelf nergens heen kunnen."

Toch ben je wel Zweden en Engeland binnengekomen met de Postcode Loterij.
"De Zweedse regering kenden we, omdat we jaren geleden het Zweedse bedrijf Bingo-Lotto hadden overgenomen. Vervolgens hebben we na drie jaren lobbyen in Zweden een Postcode Loterij opgericht. In Engeland is het anders gelopen. We hadden daar een vergunning voor een kansspel via internet. Op fysieke loterijen geldt daar een monopolie, met uitzondering voor kleine, regionale charities. Zij mogen loterijen organiseren tot maximaal tien miljoen pond inleg per jaar. Toen dacht hier iemand op een helder moment: als we nou eens de vergunningen van honderd goede doelen gaan stapelen, dan kunnen we onder één label een grote loterij in de markt zetten."

" Hebzucht is een basisemotie van alle mensen, van Eskimo tot Afrikaan"

We hebben het steeds over de Postcode Loterij, maar ook de BankGiro Loterij en de Sponsor Bingo Loterij behoren tot Novamedia. Die laatste zijn ook fors gegroeid.
"De inleg van de Postcode Loterij was in 2006 432 miljoen euro. Bij de BankGiro Loterij was dat ongeveer honderd miljoen en bij de Sponsor Bingo Loterij 75 miljoen. Die laatste kochten we toen ze nog verlies draaide en een omzet had van tien miljoen. Samen hebben we nu een omzet van ruim zeshonderd miljoen euro, evenveel als de Staatsloterij. Door onze loterijen in één organisatie onder te brengen, kunnen ze overleven. De markt is zo concurrerend, dat je het niet redt als je niet groter bent dan zo'n tweehonderd miljoen euro per jaar. Denk alleen al aan het bouwen van een database. Die moet griezelig perfect in orde zijn, dat lukt een kleine loterij niet meer. De drie goededoelenloterijen hebben zes miljoen loten die worden verkocht aan 4,5 miljoen huis-houdens. Alles moet kloppen. Ieder individuele overmaking moet te traceren zijn. We zijn de grootste incassant van Nederland met honderd miljoen incasso's per jaar. We hadden eens een winnaar in Ter Apel, die meldde dat hij recht had op een prijs van drie miljoen. Hij deed al jaren mee, maar stond niet op onze lijst. Toen schrok ik wel even. Dan begint hier een zoekproces. Hij bleek inderdaad al jaren lid, maar had die maand niet betaald. De betaling was geïncasseerd, maar daarna weer gestorneerd. Het bleek dat de bankdirecteur van zijn bank de boeking had teruggedraaid omdat hij vond dat de man te weinig saldo had. Maar die had daar helemaal geen toestemming voor gegeven. Er is een rechtszaak van gekomen en de bank heeft die man uiteindelijk drie miljoen moeten betalen. We zijn nu een nieuw systeem aan het bouwen dat vijf tot zeven jaar meegaat. Dat kost veertien, vijftien miljoen euro en twee jaar bouwtijd. Dat trek je als kleine loterij niet."

Wanneer kreeg je de ingeving voor de Postcode Loterij?
"De oorspronkelijke opzet was gebaseerd op telefoonnummers. Ik ging met het idee naar de toenmalige PTT, maar die was daar nog niet klaar voor omdat niet alle centrales digitaal waren. Toen ging ik nadenken over een alternatief. Ik weet nog dat ik 's nachts wakker schrok en dacht: postcodes, dat is het! De grote kracht van postcodes is dat je niet alleen individuele prijzen hebt, maar ook straat- en wijkprijzen. Ik geloofde erin, maar niet iedereen om me heen was even enthousiast. Het grootste bezwaar was dat de winnaars niet meer anoniem zouden zijn. Toen kwam de eigenwijze marketeer in me boven. Ik dacht: dat is mooi, want dan hebben we iets dat een ander niet heeft. We kunnen een winnaar niet beschermen, dus moeten we daar ons voordeel van maken. Van meet af aan gooien we alle winnaars in de publiciteit, tenzij ze niet willen. Daar hebben we veel kritiek op gekregen, maar inmiddels doen andere partijen het ook."

Een nadeel is dat winnaars worden belaagd.
"Dat komt voor, en ook in extreme mate. We hadden eens een Marokkaanse winnaar. Binnen een dag was in Marokko bekend dat Mohammed een miljoen had gewonnen. In twee dagen hebben we gezorgd voor een ander telefoonnummer, dat hielp niet. Daarna hebben we een ander huis geregeld. Iedereen ging ervan uit mee te delen in de prijs, terwijl die winnaar daar even rustig over wilde nadenken."

Je hebt het over 4,5 miljoen huishoudens. Spelen meer arme mensen mee dan rijke mensen?
"De deelnemers vormen een dwarsdoorsnede van de bevolking, met een lichte oververtegenwoordiging van ouderen en groepen die in marketingjargon C1 en C2 heten, de lagere middenklasse. Maar er zijn ook kanjerprijzen gewonnen in Bloemendaal en Wassenaar."

Je zei net tussen de regels dat er te weinig waardering is voor wat je doet. Steekt je dat?
"Als Clinton en Mandela trots zijn op de Postcode Loterij, waarom zijn Nederland en de politiek dat dan niet? Als we in het nieuws zijn is het in de trant van: die gasten zijn veel te rijk, ze verdelen veel te veel geld. Of ze benadrukken dat we een kansspel zijn. Het gaat nooit over onze missie, daar hoor je de politiek niet over. Dat vind ik onterecht. Als ik praat met mensen, als ik laat zien hoeveel we geven, dan draaien ze bij. We keren vijftig procent van de inleg uit aan goede doelen, dat is veel. Verder gaat 35 procent naar prijzengeld, tien procent naar marke-ting en vijf procent naar operationele kosten. De Staatsloterij heeft een grotere prijzenpot, dat is waar. Maar ze hebben geen verhaal, het gaat alleen om winnen. Daarom zou ik daar nooit kunnen werken. Daar lijkt me geen bal aan."

Boudewijn Poelmann (58)
CEO Novamedia
Opleiding: marketing en politieke wetenschappen
Loopbaan: oprichter en CEO van Novamedia (1983-heden); fondsen- en ledenwerving voor Novib (1973-1983); marketingmedewerker bij DAF (1972-1973).
Nevenactiviteiten: commissaris voetbalclub Feyenoord
Hobby's: geen
Thuis: getrouwd, geen kinderen