Interview Wubbo Ockels: ‘We zijn zó dom bezig in Nederland’

Biodiversiteit, reductionistisch denken, ecosystemen. Wubbo Ockels en gastheer/interviewer Peter Blom van Triodos Bank slaan de koetjes en kalfjes over en zijn direct verwikkeld in een rappe, tamelijk associatieve dialoog. Ze kennen elkaar, maar zijn nog steeds nieuwsgierig naar elkaars denkbeelden en meningen.

De wereld kent je met name als oud-astronaut, maar nu ben je onder meer hoogleraar, bedenker van de elektrische Superbus en de laddermolen, en initiatiefnemer van de Stichting Ladies First. Wat is jouw persoonlijke drijfveer bij al die activiteiten?
‘Leuk dat je dit gesprek begint vanuit de mens. Bij al dat gepolder in Nederland vergeten we namelijk geregeld dat het uiteindelijk toch gaat om mensen, om hetgeen hen drijft. Ik speel mijn hele leven al in op gelegenheden die ik krijg, zonder mezelf een opportunist te willen noemen.'

Ruimtevaarder
'Natuurlijk, mijn verleden als ruimtevaarder baant nog steeds mijn weg. Het opent deuren, bijvoorbeeld in mijn streven naar meer aandacht voor de praktische ontwikkeling van duurzame initiatieven. Tegelijk voel ik ook een grote verantwoordelijkheid: als eerste Nederlandse astronaut heb ik vanuit de ruimte naar de aarde gekeken.'

Ruimteschip aarde
Naar het ruimteschip aarde dat verwoest wordt door zijn eigen astronauten. Ik wil de mensen duidelijk maken dat wij ons huiswerk niet goed doen. Dat draag ik op alle mogelijke manieren uit, dát is mijn persoonlijke drijfveer. Ik zie mezelf als een docent in hart en nieren. Niet zo verwonderlijk, ik kom uit een familie van leraren en dominees.'

Toen jij vanuit die ruimte naar de aarde keek, was dat toen een diepreligieuze ervaring, zoals de eerste Apolloastronauten dat ooit omschreven?
‘Het was voor mij vooral een enorme schok, het was een perspectief dat verder gaat dan je als mens aankunt. Je hebt hoogtevrees, en staat op een veel te hoge toren. Zelf zweef je in een ruimte waar geen leven, licht of lucht is. Waar geen geschiedenis is. En je kijkt naar dat kleine aardbolletje met al die persoonlijke geschiedenissen. Maar een religieuze ervaring was het voor mij niet.'

Ruimtevlucht
'Alan Bean, een van de eerste ruimtevaarders, beschreef heel mooi wat er met hem gebeurde na zijn ruimtevlucht: "I'm not completely changed, but what was already in me became stronger". Dat herken ik zeker; niet in religieus, maar in filosofi sch opzicht ben ik daarna verder gaan zoeken. James Irwin ging na zijn ruimtevlucht heel actief op zoek naar de Ark van Noach, in dit licht begrijpelijk, want dat religieuze zat altijd al in hem.'

Hoe gaat de wereld in jouw ogen om met het klimaatprobleem?
‘Het is bizar dat we zo ontzettend veel geld hebben uitgegeven aan de klimaatconferentie in Kopenhagen, waar politici die er zelf niks van begrijpen, alleen maar liepen te bekvechten. Ze weten niet wat er nu gebeurt, laat staan dat ze met een goede regeling komen. We moeten met z'n allen terug naar een andere wereld: het moet niet minder, maar anders. En dat kan niet wachten.'
Hevig oliegebruik
Hoe komt het dat we er in tachtig jaar een hoeveelheid olie doorheen jassen die de aarde in tachtig miljoen jaar heeft opgebouwd? Die olie is over twintig jaar op, en wat dan? Een ander punt: de verdubbeling van het CO2-gehalte in de atmosfeer. Politici vragen zich of dit een probleem is. Maar dat is niet de juiste vraag. De echte vraag is: hebben we enige kennis of bewijs dat die verdubbeling géén catastrofe tot gevolg heeft ? We moeten het stoplicht op rood laten springen, en pas als we weten wat er gebeurt met het klimaat, en hoe we daarmee om moeten gaan, mag het stoplicht weer op groen.'

Dan zal de dimensie van materiële groei minder zwaar gaan wegen?
‘Dat hoop ik wel. We moeten meer respect voor de mensheid en zijn omgeving krijgen, we gaan zeer respectloos met elkaar om op deze aarde. En dat is niet duurzaam: het gegeven dat vijf van de zes miljard mensen arm zijn, is ook bepaald niet duurzaam.'

Je bent pessimistisch?
‘Mmm, ik denk dat de manier waarop wij met nu onze aarde omgaan, nooit goed kan gaan. Maar er zijn lichtpuntjes die me weer optimistisch stemmen. Die zonnepanelen gaan er echt massaal komen. Zoals nu iedereen een mobiele telefoon heeft, heeft ieder huishouden en ieder bedrijf straks zonnepanelen op het dak. Maar het doet me pijn dat we juist in Nederland, wat toch zo'n lekker land is, zó dom bezig zijn. Wij hebben de boot gemist.'
Duurzame achterstand
We lopen achter met duurzame ontwikkeling. Wij waren ooit sterk in windturbines, maar nu worden die in andere landen ontwikkeld. In het verlengde daarvan: we lopen ook achter met onze kenniseconomie. In Europa geven de landen gemiddeld 2,5 procent uit aan technologisch onderwijs en onderzoek. In Duitsland ligt dat percentage boven de drie, omdat ze duurzaam willen groeien. Nederland sukkelt met 1,8 procent in de achterhoede.'

Wat is hier dan fout gegaan?
‘We lijden in Nederland sinds vijftig jaar aan een ziekte. Die ziekte heet polderen. We dachten dat dat goed was, en uit sociaal oogpunt is daar inderdaad veel voor te zeggen. Maar bij duurzame ontwikkeling gaat het helemaal niet om politieke meningen, of de stem van de meerderheid, maar om natuurwetten.
Luisteren naar experts
Daarvoor moet je naar experts luisteren, maar hun stem is uitgeschakeld. Door wie? Door politici en ambtenaren die geen verantwoordelijkheid dragen. Wie is er verantwoordelijk voor dat het onderwijs al gedurende decennia steeds minder geld krijgt? Niemand, want dat zijn beslissingen die zijn voortgekomen uit overlegrondes en werkgroepen. Het draait alleen maar om controleprocessen, om het vangen van mensen in getallen. Op de ministeries heerst een gebrek aan kennis, aan verantwoordelijkheidsbesef, aan politieke durf.
De middelmaat regeert.
Daarbij komt dat onze ministers en onze volksvertegenwoordiging soms echt een stuitend gebrek aan klimaatkennis hebben. Een paar jaar geleden zaten we met veertig man aan bij een ontbijt met Al Gore, vertelt CDA-fractievoorzitter Pieter van Geel heel verheugd aan Gore dat Nederland 2 procent bio-ethanol gaat bijmengen met benzine. Van Geel had duidelijk geen idee dat dat percentage in de VS al jaren veel hoger ligt, namelijk op 10 procent. Ook Joop Wijn, toen minister van EZ, zei hardop dat hij dat niet wist. Dat vind ik treurig.'