Michiel Buitelaar: ‘Ik ben geen circusact’

Wat verander je als eerste als je voorzitter zou zijn van de raad van bestuur van KPN?

"Bepaalde elementen van het incentive systeem. Beloningen, targets. Ik wil meer met competenties werken, de organisatie meer arbitrair maken. Iedereen moet op een contract van vier jaar worden gesteld. Arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd passen niet in functies zoals de mijne. Ik wil meer mobiliteit, meer evaluatiemomenten."

Heb je zelf een contract voor vier jaar?

"Nee. Ik heb het wel gevraagd. Het kon niet. Maar dat gaat nog wel lukken."

Ben je bewust met je loopbaan bezig?

"Ik heb altijd ideeën gehad over wat ik graag zou willen doen. En vaak gedacht dat ik het beter kon dan mijn baas."

Denk je nog steeds dat je beter bent dan je baas?

Lachend: "Nee, echt niet. Van elke baas heb ik iets geleerd. Sommigen waren briljant. Peter de Weerd, mijn baas bij Ben, is zo iemand. Hij was heel goed met mensen, processen en aandeelhouders. Hij liet iedereen goed en effectief samenwerken en bemoeide zich niet te veel met de inhoud. Wij waren tegenpolen, hij vond mij een stuurs, koppig, cynisch, inhoudelijk figuur. Dat was ook zo. Ik was geboeid door zijn werkwijze die totaal anders was dan de mijne. En Hans Snook, oprichter van Orange is ook briljant. Een imposante, uiterst vreemde man met een lange leren jas. Weinig pragmatisch maar wel een visionair en dus heel inspirerend."

Is het toeval dat jij nu op deze plek zit?

"Toeval speelt zeker een rol. En geluk. Ik denk dat mijn combinatie van skills en karakter op dit moment goed bij KPN passen. Er is hier behoefte aan mensen die bepaalde conventies ter discussie durven te stellen, die van buiten naar binnen denken, het vermogen hebben anderen te enthousiasmeren en sterk analytisch en pragmatisch zijn ingesteld. Allemaal eigenschappen waarvan ik durf te beweren dat ik ze bezit. En ik heb wel bewust ergens naar toe gewerkt. In al mijn functies had ik visioenen van wat ik daarna wilde gaan doen."

Heb je echt visioenen over je toekomst gehad?

"Dat klinkt wel heel christelijk. Bij Ben kwam ik als chef strategie in aanraking met zaken als distributie en financiën. Ik vond al snel dat ik betere ideeën had dan mijn gesprekspartners. Als commercieel directeur van Orange was ik verantwoordelijk voor de commercie. Een leuke baan, zeker als verdwaalde wiskundige. Toen ik die onder de knie had, vond ik dat ik ook algemeen directeur moest kunnen worden."

Welk visioen over je eigen toekomst heb je nu?

Luid lachend: "Nu is het spel wel zo'n beetje over. Als ik ooit wat anders ga doen, zou dat de raad van bestuur moeten worden. Of een heel ondernemend, jong bedrijfje managen."

Over je reden om bij Ernst & Young te gaan werken heb je gezegd: die wereld leek me niet zo boeiend maar wel heel nuttig. Dat klinkt berekenend.

Stilte. "Dat is het ook wel. Ik had technische wiskunde in Delft gestudeerd en vond dat in veel opzichten een gebrekkige studie. Daarom ben ik in de avonduren economie gaan studeren. Mijn beide ouders waren accountant. Zij vonden het ook nogal triest dat ik niet kon boekhouden. Ernst & Young is een degelijk bedrijf waar ik een administratief wereldbeeld heb leren begrijpen. Omdat ik daar heb gewerkt, kan ik bijvoorbeeld discussies over softwaresystemen of administratieve organisatie bij KPN beter volgen. Het was leuk voor een paar jaar. Maar het is niet mijn type bedrijf. Niet mijn soort mensen. Niet mijn baan."

Is een carrière uit te stippelen?

"Nee. Daarom erger ik me zo aan headhunters. Voorspelbare, risicomijdende, patroondenkende mensen. Allemaal op zoek naar hetzelfde type. Toen ik wegging bij Ernst & Young had ik genoeg opgestoken van hoe managers werken. Ik wist dat ik datzelfde werk ook kon doen. Maar toen ik naar een headhunter stapte moest ik me de blaren op mijn tong lullen. Die zegt dan: ‘Jij bent geen lijnmanager geweest, je hebt alleen projecten gemanaged'. Wat een kul. Clichématig denken is dat."

Wat is dan bepalend, iemands persoonlijkheid?

"Binnen KPN is voldoende inhoudelijke kennis van telecom aanwezig. Daar hoef je dus in een aantal functies niet zo streng op te selecteren. Maar er is hier wel een tekort aan origineel, agressief en commercieel denken en handelen. Die vaardigheden zijn nodig om van KPN een snellere, pragmatischere en klantgerichtere organisatie te maken."

Je zoekt geen corporate citizens?

"En ook weer wel. Als je in dit soort bedrijven werkt, moet je buigzaam zijn. Je hebt te maken met aandeelhouders, beurs koersen, partnerships en collega's. Ik doe nu een aantal dingen voor het zakelijk segment en daar heeft de afdeling consumenten niets aan, maar het is wel belangrijk voor het bedrijf. Onlangs heb ik een manager ontslagen die al zijn targets haalde. Dat snapte hij dan ook niet. Hij had echter geen enkel oog voor het grotere belang en de lange termijn. Ik denk dat je af en toe de tering naar de nering moet zetten en moet weten uit welke hoek de wind waait, om maar eens wat tegeltjeswijsheden te noemen."

Je draagt geen pak, je boord staat open, je bent niet naar de kapper geweest. Je stelt een daad.

"Nou zeg, ik ben geen circusact. Ik vind mezelf een heel inhoudelijke jongen. Het ontbreken van conventies kan heel verfrissend werken. Ik beschouw Ad (Scheepbouwer, red.) ook als een onconventioneel figuur, ook al ziet dat er bij hem anders uit. Hij is direct en akelig concreet, slaat weinig bestuurstaal uit, zegt rustig ‘ga godverdomme eens aan het werk'. Marcel Smits is ook een buitengewoon ongebruikelijke CFO. Die stuurt mij gekke mailtjes over allerlei apparaten die hij ‘s nachts in elkaar knutselt."

Je grootste kracht?

"Ideeën weggooien, verrijken, snel bij elkaar harken en daar morgen iets mee doen."

Wat is je beweeggrond?

"Ik wil dingen afkrijgen. Veranderen. Hier. Nu. Morgen."

Wat is je grootste blunder?

"Ik heb in het verleden meegewerkt aan dingen waar ik toen niet zo gelukkig mee was. Bij Ben heb ik me verzet tegen de UMTS-veiling. ‘This company has more value without the UMTS-license than with,' zei ik tegen de raad van commissarissen. Ik ben met pek en veren besmeurd. Maar ik had wel gelijk."

Trek je dan je conclusies?

"Dat hangt ervan af hoe erg het is. Bij Ben vond ik het niet nodig. In mijn latere werk bij Orange heb ik wel ontslag genomen omdat ik het echt niet eens was met mijn baas en de aandeelhouders. Die beslissing was geen kleinigheid. Ik heb daarvan geen spijt gehad, maar ik vond het wel eng. Ik werkte er anderhalf jaar. Wie zit er nu nog op mij te wachten, dacht ik."

En toen belde tijdens je verplichte vakantie KPN.

Lachend: "Ik heb inderdaad een erg leuke, nieuwe baan gevonden. Die kwam erg onverwacht, ik was net naar Thailand."

Wat is op dit moment je doel bij KPN?

"Een meer marktgerichte, slagvaardige benadering realiseren. KPN was een verzameling business units. Ik heb de missie om die voor de consumentenmarkt te bundelen en onder één noemer te brengen. Minder mensen, snellere mensen, meer pragmatiek en minder technologie."

Wat je doet is moeilijk zichtbaar.

"Nee hoor. Als de omzet per klant omhoog gaat, ben ik heel blij. Ik zie veel veranderingen hier, mensen maken sneller nieuwe dingen. Ik achtervolg iedereen voortdurend. Maak het concreet. Vroeger wilde ik graag promoveren aan een universiteit, maar dat lijkt me toch wel erg eenzaam. Ik houd ervan om met mensen te werken. KPN heeft een overdaad aan structuur. Daardoor durf ik meer. Af en toe hard roepen: ‘Waarom hebben we daar niet aan gedacht, waarom doen we het niet'. Maar ik ben ook procesmatig, houd niet van verrassingen. En ik ben iemand van het aankondigen en signaleren. Mensen die tijdens een vergadering ineens met ingewikkelde dingen komen waar niemand van de aanwezigen iets van weet, die vind ik totaal onprofessioneel."

Waar is de afdeling consumenten over vijf jaar?

"Waar we dan staan, beslissen we vandaag en morgen. Er vallen nu grote besluiten. Televisie over internet. Ik onderhandel daar nu over met SBS6 en RTL4. Dit bedrijf is zo groot, zo complex, het duurt nog jaren voordat deze projecten zijn voltooid. Onze bestaande handel, vaste telefonie, wordt in de huidige vorm afgebroken. Met een omzet van enkele miljarden per jaar is het nog steeds onze cash cow, maar de inkomsten dalen wel jaarlijks met vijf tot tien procent. Op een sluwe manier proberen we er toch nog veel geld uit te halen en te gebruiken voor de nieuwe digitale wereld."

Met wie wil je naar een onbewoond eiland?

"Willem Frederik Hermans. Heb ik alles van gelezen. Een heel knappe schrijver. Wel een uiterst onaangenaam mens, denk ik. En Céline. Geen vrolijke mensen nee, maar ik kan heel hard om hun boeken lachen. Ik heb een huis in de Belgische Ardennen dat tot de rand gevuld is met boeken. Romans. Minder managementboeken, veel daarvan vind ik echt shit."

Zou je zelf willen schrijven?

"Heb ik al gedaan, in de tijd dat ik bij Ernst &Young werkte. Iets ingewikkelds over IT. En artikelen in vakbladen. Ik zou nu wel weer willen schrijven, maar ik heb geen tijd. Ik schrijf lange brieven aan mijn personeel."

Wie corrigeert jou?

"Eelco, Marcel en Ad (Eelco Blok is directeur corporate strategy, Marcel Smits is CFO en Ad Scheepbouwer is CEO, red.). En mijn eigen werknemers. Net had ik een beoordelingsgesprek met een werknemer, dan vraag ik ook feedback op mijn functioneren. Wat kan ik beter doen? Pas op met je cynisme, hoor ik dan. In een klein gezelschap is dat cynisme niet zo erg. Mensen moeten dan vaak wel lachen. Maar in een groter gezelschap kan niet iedereen het op de juiste manier plaatsen. Mijn cynisme is een valkuil. Alhoewel het nu al veel minder is dan vijf jaar geleden."

Nog meer slechte eigenschappen?

"Ik ben nogal dominant, voeg me niet makkelijk in situaties, ben redelijk op mezelf. Mijn huwelijk is mede om die reden mislukt. Het is niet altijd een vreugdevol samenzijn met mij."