De cfo is niet langer de doemdenker nu de hele board in scenario’s denkt
In de Kerkzaal van de Hermitage in Amsterdam schijnt de zon vrolijk naar binnen. Grote bossen bontgekleurde tulpen zorgen voor een fleurige entourage. Allesbehalve zonnig is de wereldeconomie. Half april zijn ruim 60 financieel bestuurders uitgenodigd voor het cfo-diner van Deloitte met als thema navigating through uncertain times.
Menig cfo vraagt zich af hoe te anticiperen op de dreigingen die groter zijn dan ooit. Inflatie, oplopende rente, hoge energieprijzen, de oorlog in Oekraïne, importbeperkingen en klimaatverandering: voor elk bedrijf hebben de onzekerheden een andere impact. De ene cfo ligt wakker van de war for talent, de ander van hoge energieprijzen, oplopende schulden of het moeilijker financieren van investeringen. Maar ook de publieke opinie – gaat de energietransitie wel snel genoeg? –, de exponentiële groei van cybercriminaliteit en problemen in de supply chain houden de gemoederen flink bezig.
Grote zorgen zijn er daarnaast over onze afhankelijkheid van China. Een cfo deelt dat 90 procent van de benodigde componenten voor de productie uit China komt. ‘Een oorlog met Rusland overleven we wel, maar een conflict met China is een ander verhaal. Het terugschroeven van die afhankelijkheid is niet eenvoudig; het is kostbaar en duurt jaren.’ Al enige tijd is deglobalisering een trend. Een aantal bedrijven overweegt of is bezig met reshoring, ofwel het terughalen van activiteiten naar Nederland. ‘Dat verkort niet alleen levertijden en lost verstoorde productieketens op, het is ook duurzamer’, verklaart een cfo. Journalist en gespreksleider Jeroen Smit wijst daarbij ook op het pleidooi van de Franse president Macron om Europa minder afhankelijk te maken van bedrijven buiten de Europese Unie.
Breng top-10 risico’s in kaart
Juist in deze onzekere tijden heeft de cfo veel aan scenariodenken; het helpt om het bedrijf voor te bereiden op mogelijke onzekerheden. Een aantal cfo’s focust daarbij ook op de zogenaamde black swans, situaties waarvan de kans dat ze werkelijkheid worden extreem klein is – maar waarvan de impact als het wél gebeurt groot zal zijn. Het is echter lastig om grote strategische beslissingen te nemen op basis van een black swan-scenario. Een deelnemer: ‘Je kunt die moeilijk verkopen aan aandeelhouders.’
Ondanks de drukke agenda maken veel cfo’s tijd vrij om na te denken over de langetermijnrisico’s van hun bedrijf. Ze brengen de top-10 risico’s in kaart en zetten die geregeld op de boardagenda, om voor elk risico een calamiteitenplan op te stellen. Een enkel bedrijf voert ook gecontroleerde rampscenario’s uit. ‘We leggen de productie stil in een bepaald land of fingeren een computerstoring. Dat kost veel geld en tijd, maar is extreem belangrijk om te achterhalen hoe je zo’n incident managet. Bovendien maak je zo niet alleen de bedrijfstop maar ook betrokken medewerkers bewust van onverwachte situaties’, voegt een deelnemer toe.
Zorgen om bankencrisis
Hoogleraar economie Sweder van Wijnbergen verwacht niet, zoals bijvoorbeeld De Nederlandsche Bank (DNB), dat het inflatiecijfer in 2025 op 2 procent zal liggen. ‘De rente moet steviger worden opgeschroefd, tot zo’n 6 tot 7 procent.’ Van Wijnbergen stelt tevens dat de Europese Centrale Bank (ECB) de inflatie veel te lang heeft geaccommodeerd, en dat de ECB dit nog steeds doet door de – in zijn ogen – te lage rente.
Sandra Phlippen, hoofdeconoom van ABN Amro en hoogleraar duurzaam bankieren, maakt zich daarnaast ook zorgen over de rol van de vakbonden. ‘Ik begrijp heel goed dat de bonden in deze tijden hogere looneisen neerleggen, maar het is gevaarlijk voor de economie.’ Phlippen wijst er tevens op dat niet alleen hogere lonen effect hebben op de inflatie, maar dat ook de massale overheidssteun ter compensatie van de energiecrisis de prijzen enorm op hebben gedreven.
Welke impact de stijgende rente zal hebben op het bedrijfsleven? Niet alle cfo’s verwachten dat ze de komende 1,5 jaar in control blijven. ‘De stijgende rente heeft nu al invloed op de business’, aldus een van hen. ‘Klanten betalen later en staan soms op de rem. De winstgevendheid is teruggelopen.’ Een collega-cfo relativeert de hogere rentestand. ‘De afgelopen jaren was geld extreem goedkoop. Veel schulden staan uit tegen een aantrekkelijke rentestand.’
Een flink aantal cfo’s is bezorgd over een nieuwe bankencrisis. Een cfo verduidelijkt: ‘We kunnen niet goed overzien welke impact de rentestijging heeft op internationale economieën en dus houden we er serieus rekening mee.’ De bestuurder vertelt dat zijn bedrijf enkele maanden geleden – net op tijd – uit de Credit Suisse-bank is gestapt.
Gewoon wiskunde
Om meer houvast te krijgen in een onzekere wereld zouden cfo’s meer gebruik kunnen maken van kunstmatige intelligentie. Dat advies geeft Roderick Lucas, ai-specialist van Deloitte Tax & Legal en assistent professor aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en Tilburg University. Zo ontwikkelt Lucas momenteel een kunstmatig intelligent systeem dat onderzoek naar Europese jurisprudentie vergemakkelijkt en automatiseert. De oplossing, die de naam Moonlit.ai draagt, wordt volgens Lucas een gamechanger. ‘Bij een juridisch conflict hoeft een jurist of fiscalist niet langer grote hoeveelheden rechtszaken door te nemen. Het systeem vertaalt niet alleen de jurisprudentie, maar vergelijkt ook cases met elkaar.’
Lucas stelt dat de technologie achter kunstmatige intelligentie niet nieuw of opzienbarend is, zoals de media vaak schrijven. Tijdens het cfo-diner illustreert hij in Excel hoe een algoritme tot stand komt. Een aantal genodigden wordt gevraagd schoenmaat en lichaamslengte op te geven. Met een eenvoudige formule kun je van deze data een algoritme maken. Daarmee zijn op basis van geslacht en lichaamslengte schoenmaten te voorspellen. Met het experiment maakt Lucas duidelijk dat ‘het geen magie is die voortkomt uit deep learning, het is gewoon wiskunde.’
Turbulentie als voordeel
Ondanks de onrustige wereld overheerst een positieve sfeer tijdens het cfo-diner. De turbulente tijden hebben ook een voordeel voor de financieel bestuurder, concludeert gespreksleider Jeroen Smit. ‘De ceo luistert beter dan ooit. Terwijl de cfo voorheen nog voor doemdenker werd uitgemaakt als hij risico’s op tafel legde, is de gehele board nu doordrongen van het belang van scenariodenken.’
Dit verslag is gepubliceerd in Management Scope 05 2023.