In & Out commissarissen: Jachtopzieners
Als naast de bankiers één partij in het gedrang kwam bij de analyses van de financiële crisis, dan zijn het wel de commissarissen Ze hebben niet opgelet, ze snapten het niet of ze durfden geen nee te zeggen tegen bonussen, aldus de publieke opinie. Een reputatie is tegenwoordig zo geknakt, aansprakelijkheid ligt constant op de loer.
Dus wie wil er nog commissaris worden bij een top-100 bedrijf? In 2009 waren dat er toch nog 95, zo blijkt. Daartegenover staan 81 commissarissen die een toezichtpositie opgaven. Dat aantal ligt een stuk lager dan in 2008, toen er in totaal 100 commissarissen vertrokken.
Commissaris bij ASMI
De redenen voor het vertrek lopen uiteen. Natuurlijk zijn er nog steeds commissarissen die keurig na drie termijnen aftreden, of zelfs na een nog langere staat van dienst. Paul van den Hoek nam zelfs pas na zeven termijnen (28 jaar) eindelijk afscheid als (president-)commissaris van ASMI. Hij werd opgevolgd door oud-Fugro-topman Gert-Jan Kramer.
Collega-toezichthouder Leon van den Boom hield het een stuk minder lang uit bij de chipmachinefabrikant. Hij stapte op nadat alle pogingen om topman Chuck del Prado naar huis te sturen jammerlijk faalden. Worden commissarissen assertiever? Je zou het bijna zeggen. Bovendien blijft de reden minder vaak binnenskamers.
Overname Boskalis
Ook Willem Cordia stapte onlangs op als toezichthouder van Smit Internationale, omdat hij het bod van Boskalis te laag vond. Oud-Schiphol-COO Marike van Lier Lels vertrok als toezichthouder van vervoerder Connexxion wegens ‘verschil van inzicht' over het bestuursmodel met het Franse moederbedrijf. Ze kreeg er overigens een commissariaat bij Reed Elsevier voor terug. Bij softwarebedrijf Exact stelde zelfs de hele Raad van Commissarissen zich na één termijn niet meer herkiesbaar.
Een voor allen, allen voor een
Bij overname of fusie gaat vaak eveneens de hele raad op de schop. Zo werden bij Essent alle negen (!) commissarissen vervangen door drie RWE-managers, aangevuld met OR-kandidaat Eric van Amerongen en oud-Shell Nederlandtopman Rein Willems, die samen het Nederlandse belang moeten bewaken. Iets dergelijks gebeurde bij Nuon na de koop door Vattenfall.
Boswachters
Banken en verzekeraars kregen te maken met ‘boswachters' in hun Raad na het verkrijgen van staatssteun. Nu Wouter Bos als (demissionair) minister van Financiën is opgevolgd door Jan Kees de Jager kunnen we trouwens beter spreken van ‘jachtopzieners' als we het hebben over de overheidscommissarissen: Lodewijk de Waal en Tineke Bahlmann bij ING, Charlotte Insinger en Ludo Wijngaarden bij SNS Reaal en Karla Peijs en Arthur Docters van Leeuwen bij Aegon.
Van bestuurder tot commissaris
Bij datzelfde Aegon ging langjarig CFO Jos Streppel het afgelopen jaar met pensioen. Hij volgde niet alleen Jean Frijns op als voorzitter van de Monitoring Commissie, maar werd ook president- commissaris van KPN, waar hij oud Getronics-topman Ton Risseeuw vervangt die nog wel ‘gewoon' commissaris blijft. Ook jurist Peter Wakkie was toe aan zijn pensioen bij Ahold. Hij voegt een commissariaat bij het nieuwe ABN Amro toe aan toezichtfuncties bij TomTom en Wolters Kluwer.
Commissaris wordt ceo
Ook op CEO-niveau leidde een generatiewissel tot herschikking van de poppetjes in toezichtland. Zo verzamelde Jeroen van der Veer na zijn pensionering een mooie hand commissariaten bij zijn eigen Shell, Philips en ING en werd zijn commissariaat bij Unilever verzwaard tot een vicevoorzitterschap.
Bert Heemskerk werd na zijn terugtreden als Rabobank-topman presidentcommissaris bij Boskalis. Geen rustig baantje, met die overname van Smit Internationale en dat getouwtrek over de prijs. Hetzelfde geldt voor Peter Elverding, die als eerste commissaris van Océ te maken heeft met rebellerende aandeelhouders tegen het bod van Canon.
Bij ING nam Elverding het stokje over van president-commissaris Jan Hommen die Michel Tilmant opvolgde als CEO. Frans Koffrie doet bij Wessanen (tijdelijk) hetzelfde. Andersom nemen nog actieve bestuurders soms ook een zware commissarisrol op zich, zoals Hans Wijers (zie kader).
Vreemde kikkers in het kikkerland
Hoewel de poppetjes wisselen, veranderen de Raden van Commissarissen slechts langzaam van samenstelling. Van verjonging is geen sprake, de aantreedleeftijd is vergeleken met 2008 zelfs twee jaar gestegen. Het aantal buitenlandse commissarissen neemt af.
In 2008 was net iets meer dan de helft van het aantal nieuwe commissarissen afkomstig uit het buitenland; van elke tien vertrekkende commissarissen waren er zeven Nederlands en slechts drie van buitenlandse afkomst. Die trend is gekeerd.
Het Martinez-effect
Vorig jaar was nog maar een kleine 30 procent van de nieuwe commissarissen van buitenlandse origine, waardoor ook de verschillen tussen in- en uitstroom kleiner zijn geworden. Heeft de rol van president-commissaris Arthur Martinez bij ABN Amro voldoende aangetoond dat buitenlandse toezichthouders het gevoel voor lokale verhoudingen missen?
Hollandse meiden
Ook de druk op gender diversity lijkt vruchten af te werpen: er kwamen twintig vrouwelijke commissarissen bij, terwijl er slechts vijf vertrokken. Bovendien is de meerderheid afkomstig uit Nederland. Hoewel zich nogal wat vrouwen onder de (per definitie) Nederlandse overheidscommissarissen bevinden, lijken bestuurders en headhunters inmiddels niet meer automatisch naar de internationale Who is who te grijpen.
Philips deed dat nog wel met de benoeming van de Amerikaanse Christine Poon, waarmee er een einde komt aan de all male-board. Unilever koos voor het Amerikaans-Nederlandse duo Fudge (Ann) & Fresco (Louise). Nutreco hield het op Nederland met de benoeming van Herna Verhagen van TNT, die ook al commissaris is bij SNS Reaal.
Marjan Oudeman weg bij Corus
Maar er vallen ook vrouwen af. Bij Corus Nederland moet Marjan Oudeman als (intern) commissaris plaatsmaken voor de Duitser Karl Ulrich Köhler, onder veel protest van de ondernemingsraad. De OR is allergisch voor inmenging in ‘hun' RvC, zoals de geschiedenis al eerder liet zien. Bovendien zien de voormalig Hoogovens-medewerkers Oudeman een beetje als hun ‘moeder'. Verder getuigt het van weinig gevoel voor de tijdgeest om een vrouw uit je RvC te gooien ten faveure van een man. Misschien zou het Indiaase moederbedrijf Tata baat hebben bij een Nederlandse commissaris die hen dat aan het verstand kan peuteren.
Lees ook:
> Vers bloed: bestuursbenoemingen
> Crisis belemmert doorstroming
> Code Tabaksblat werkt
> Marjan Oudeman weg bij Corus
> Nieuwe raad van commissarissen ABN Amro benoemd