Top-100 commissarissen 2017: The Usual Suspects

GEEN JA-KNIKKER
Transitie vormt ook de rode draad in de loopbaan van Van der Veer. Als ceo van Shell loodste hij het bedrijf door een ingrijpende structuur- en cultuurverandering na het reserveschandaal. Als president-commissaris van ING houdt hij toezicht op de transformatie van de bank tot een softwarehuis. En als president-commissaris van Philips gaf hij de go voor de opsplitsing van het concern, als sluitstuk van de transformatie van het elektronicabedrijf tot een healthtech- concern. Daarnaast is Van der Veer commissaris bij Boskalis, dat als maritiem dienstverlener zucht onder de lage olieprijs en de crisis in de offshore-industrie. Van der Veer komt er Jaap van Wiechen (nr. 95) tegen, die als medecommissaris namens grootaandeelhouders HAL het oog houdt op de geïnvesteerde centjes. Ook loopt er weer een lijntje naar Wijers, want die is commissaris bij HAL. Verder is Van der Veer non-exec bij het Noorse Statoil en toezichthouder bij TU Delft (voorzitter) en het Openluchtmuseum en bestuurslid bij het Nationale Toneel. Bovendien nam hij onlangs een persoonlijk belang in het Nederlandse olie- en gasbedrijf Mazarine Energy, waar hij als adviseur met al zijn ervaring kan helpen meebouwen aan een tweede Shell. Een ja-knikker is Van der Veer overigens allerminst, of hij nu optreedt ‘in de bovenleiding’ of als commissaris, investeerder of adviseur. Leiderschap komt volgens Van der Veer neer op bescheidenheid, doelgerichtheid (van A naar B), een ijzeren discipline en openstaan voor een ander geluid (de gouden tip die hij ooit gaf: vraag altijd de laagste in rang als eerste naar zijn mening). Commissarissen moeten volgens hem de confrontatie durven aangaan, met twee of drie rake vragen aan het bestuur. Op nummer 3 vinden we overigens opnieuw een Van der Veer. Oud-KPMG-voorman Ben van der Veer is het levende bewijs dat de toezichttop niet exclusief is voorbehouden aan oudceo’s van blue chips, maar ook openstaat voor slimme cijferaars. Van der Veer is bij geen van zijn commissariaten (Aegon, FrieslandCampina, RELX en Tom- Tom) voorzitter, wel bij alle vier voorzitter van de auditcommissie.

VOORPORTAAL VAN DE MACHT
Via dezelfde route (accountancy en KPMG) bereikte Petri Hofsté (nr. 4) de top van de financiële wereld: ABN Amro/RBS, DNB en APG. Na haar snelle opstappen als cfo van de pensioenuitvoerder (‘Iedereen heeft recht op zijn eigen bananenschil’, zei ze daar eerder over in dit blad), volgde een tweede carrière als beroepscommissaris. Hofsté houdt toezicht bij drie financials (Achmea, BNG en Kas Bank) en bodemonderzoeker Fugro. Vorig jaar was ze de hoogste nieuwe binnenkomer op nr. 11, dit jaar stijgt ze verder naar de vierde positie. Daarmee staat ze aan de rand van de top-3 en in het voorportaal van de ultieme macht. Hofsté is overigens ook lijstaanvoerder van de top-100 corporate vrouwen. De top-10 geeft ook nog twee andere nieuwkomers te zien. Zo kreeg oud-Aegon-cfo Jan Nooitgedagt (ook de accountancyroute, maar dan via PwC en EY) een commissariaat bij de Rabobank erbij, waarmee hij van nr. 33 naar nr. 5 werd geparachuteerd. Nooitgedagt heeft zijn voorzitterschap van Vivat inmiddels echter overgedragen aan Maarten Dijkshoorn (nog niet op de lijst) en zal zijn nieuwe positie volgend jaar dus waarschijnlijk niet weten vast te houden. Voorlopig staat hij in de lijst echter nog gezellig naast Hofsté, die hij bij BNG tegenkomt als medecommissaris en bij Kas Bank als voorzitter van het administratiekantoor. Ben Noteboom maakt ook flink promotie: van nr. 26 naar nr. 6. De voormalig ceo van Randstad werd commissaris bij Vopak en was al toezichthouder bij Aegon, Ahold Delhaize en Wolters Kluwer. Nog één commissariaat (of voorzitterschap) erbij en dan heeft Noteboom zich helemaal gerevancheerd voor dat rafelige vertrek destijds bij de uitzendorganisatie. Verderop in de lijst is Dick Sluimers een grote stijger (van nr. 66 naar nr. 26). Na zijn vertrek bij pensioenuitvoerder APG werd Sluimers commissaris bij NIBC, AkzoNobel en Euronext.

URGENTIE WEG
In totaal vinden we drie vrouwen in de top-10: naast Hofsté zijn dat veterane Annemiek Fentener van Vlissingen op nr. 9 en Jacqueline Tammenoms Bakker op nr. 10. De laatste kwam vorig jaar vanuit het niets als hoogste binnen op nr. 14 met commissariaten bij onder meer Unibail- Rodamco en TomTom en stijgt nu nog vier plaatsen door. Drie vrouwen in de top-10 is een all time high, maar voor de rest lijkt de opmars van de vrouwen vaart te hebben verloren. Vorig jaar was bijna een kwart van de top-100 vrouw: 24, van wie de helft nieuw. Dat was een duidelijke versnelling ten opzichte van het jaar daarvoor, toen er maar drie nieuwe vrouwen bij kwamen. Dit jaar telt de lijst 28 vrouwen, van wie zeven vrouwen nieuw (dus een kwart). Maar er vielen er ook weer drie af: Laetitia Griffith bij Nuon (waar overigens ook twee mannen terugtraden door een reorganisatie van de raad van commissarissen), Marieke Bax bij Corbion en Jolanda Poots-Bijl, die als cfo de overstap maakte van Ordina naar Van Oord en ondanks commissariaten bij Gasunie en Blokker net buiten de lijst valt. Jammer, want anders waren we in elk geval in de top-100 door de psychologische grens van 30 procent vrouwen gebroken. De sprint van vorig jaar, aangejaagd door de deadline om op 1 januari 2016 dertig procent vrouwen in de raad van commissarissen en raad van bestuur te kunnen laten zien, lijkt dus alweer teruggezakt in een enigszins slepende tred. Geen wonder, nu ondernemingen ruimhartig uitstel hebben gekregen om aan de streefcijfers te voldoen: de urgentie is weg.

EIGEN KWEEK VERSUS TOEZICHTMIGRANTEN
Bij de vrouwen die al op de lijst stonden, vallen de benoemingen op van Marike van Lier Lels bij NS (goed voor een stijging van nr. 34 naar nr. 11), Charlotte Insinger bij Delta (van nr. 43 naar nr. 23) en Miriam van Dongen bij Optiver (een van de grootste stijgers: van nr. 79 naar nr. 42). Alle drie bekende vrouwen van eigen bodem met goedgevulde portefeuilles, waar ondernemingen graag aankloppen om hun streefcijfers op een ‘veilige’ manier te upgraden. De hoogst nieuw binnenkomende vrouw (op nr. 31) is echter geen eigen kweek, maar komt uit het buitenland: Pamela Mars (ja, familie van)-Wright geeft de rvc van Heineken inmiddels energie (zie kader). Haar ervaring met family governance zal er goed van pas komen. Mars-Wright was trouwens al lid van de raad van commissarissen van SHV, die wordt voorgezeten door Fentener van Vlissingen (nr. 9), haar medecommissaris bij Heineken. Ons kent ons, dus. Het bierconcern benoemde ook Yonca Brunini, vicepresident marketing EMEA bij Google (niet op de lijst, omdat commissarissen zich alleen kwalificeren voor de top-100 als ze minimaal twee functies in de rvb’s of rvc’s van Nederlandse bedrijven bekleden). Daarmee slaat Heineken twee vliegen in één klap: een vrouw én een commissaris die verstand heeft van nieuwe businessmodellen, zoals de nieuwe corporate governance code voorstelt. Mars-Wright is in de top-100 overigens de enige nieuwe buitenlandse commissaris. In totaal komt het lijstje ‘toezichtmigranten’ op zes, dat drie mannen en drie vrouwen gebroederlijk en gezusterlijk samen bevolken.

VOORZITTERSCHAP VOLGENDE BASTION
Wél uit eigen land is nieuwkomer op de lijst Hélène Vletter-van Dort (nr. 35, zie kader). Ze houdt toezicht bij AEX-fonds NN Group, de afgesplitste verzekeringstak van ING, en is daarnaast voorzitter van de raad van commissarissen van AMX-fonds Intertrust. Daarmee is ze een van de weinige vrouwelijke president-commissarissen op de lijst. Een snelle scan leert dat van de 28 vrouwen er acht (ruwweg een kwart) de voorzittershamer hanteren bij raden van commissarissen, onder wie twee bij dochterondernemingen. Het aantal vrouwelijke voorzitters van raden van toezicht ligt beduidend hoger (dertien). In de semipublieke sector trekken vrouwen de eerste positie dus al vaker naar zich toe, in het bedrijfsleven is dit het volgende te nemen bastion. De lijst van dit jaar neemt daar alvast een voorschot op met twee belangrijke rolmodellen: oud-staatssecretaris Yvonne van Rooy, die de rvc van Philips Nederland voorzit (nr. 45) en natuurlijk Olga Zoutendijk (nr. 59), die president-commissaris werd van ABN Amro. Zoutendijk raakte bij de bank meteen verwikkeld in een strijd met minister Jeroen Dijsselbloem om de opvolging van topman Gerrit Zalm (nóg niet op de lijst, maar dat zal na zijn vertrek bij de bank vast veranderen). Er gingen zelfs geruchten dat Zoutendijk de toppositie zelf zou ambiëren, wat ze vervolgens in een e-mail aan het personeel ontkende. De internationaal gevormde Zoutendijk staat bekend om haar Angelsaksische stijl. In Amerika wordt het nog altijd heel gewoon gevonden om de positie van chairman en ceo te combineren, in het Nederlandse governancemodel staat er terecht een schutting tussen. Wel stappen ook bij ons (president-)commissarissen soms (tijdelijk) een treetje omlaag to take the helm, zoals de Amerikanen zeggen. Think Jan Hommen bij ING. Dat hoeft bij ABN Amro echter niet meer, nu cfo Kees Van Dijkhuizen (nog niet op de lijst) juist een treetje omhoog gaat om ceo van de bank te worden. Een andere veelbelovende nieuwkomer op de lijst is Anja Montijn-Groenewoud, die na haar vertrek bij Accenture commissaris werd bij Fugro (tegelijkertijd met Hofsté) en daar eerder dit jaar een toezichtfunctie bij OCI aan toevoegde. Helemaal onderaan de lijst op nr. 100 vinden we Marry de Gaay Fortman (dochter van) die commissaris werd bij De Nederlandsche Bank en daarnaast toezicht houdt bij het GVB. De Gaay Fortman is ook voorzitter van de Stichting Topvrouwen, bekend van de database met ‘board ready’ vrouwen.

KLM-HUISJES OP SCHOORSTEENMANTEL
De hoogste nieuwe binnenkomer op de lijst is overigens een man: Wim de Weijer (nr. 24). Hij was al een aantal jaar commissaris bij Achmea-dochter De Friesland Zorgverzekeraar en werd dit jaar ook commissaris bij het moederbedrijf en meteen bij alle andere zorgverzekeringsdochters. Tja, ‘interne promotie’ is natuurlijk ook een manier om de toezichtportefeuille uit te breiden. Of een raad van commissarissen die flink wordt opgeschud, zoals bij ABN Amro gebeurde. Daardoor kwamen er stoelen vrij voor oud-Shell-man Arjen Dorland (nr. 34) en Tjalling Tiemstra (nr. 47), voormalig cfo van HBG en Informatie Beheer Groep. Een andere opvallende nieuwkomer is Marijn Dekkers (nr. 64), die chairman werd bij Unilever na zijn terugtreden als topman van het Duitse Bayer. Dekkers is ook non-exec bij General Electric en heeft inmiddels vast al veel KLM-huisjes op de schoorsteenmantel staan. Onderaan de lijst doet Niek Hoek zijn intrede (nr. 91). Bij financials zullen we Hoek niet snel tegenkomen als commissaris, na zijn aanvaring met DNB als topman van Delta Lloyd. Hij werd wel commissaris bij familiebedrijf Van Oord. Bij Delta Lloyd stond Hoek bekend om zijn actieve diversiteitsbeleid. Heeft hij Poots-Bijl ‘gehaald’ als cfo voor de baggeraar?

JOJO-EFFECT
Bij de grootste dalers en afvallers stuiten we op een aantal bekende namen, die jarenlang in de top-100 figureerden. Dit jaar lijkt er minder sprake van ‘ruzie en fusie’ als reden voor vertrek, maar eerder van een generatiewissel. Opvallend is de duikvlucht van oud-VNU-cfo Frans Cremers, die deze top-100 vier jaar lang achter elkaar aanvoerde: van nr. 10 naar nr. 52. Cremers trad na elf jaar terug als commissaris van Unibail-Rodamco en houdt nu alleen nog toezicht bij SBM Offshore (voorzitter) en Vopak. Overigens is Cremers pas 64: een leeftijd waarop sommige topmannen pas aan hun commissarissenloopbaan beginnen, dus wellicht valt de komende jaren het jojo-effect te verwachten dat we ook bij andere commissarissen regelmatig zien, als ze even in between toezichtjobs zijn. Bij Cremers begint dat eigenlijk al meteen, want hij is voorgedragen om dit voorjaar Peter Wakkie (nr. 33) op te volgen als president-commissaris van Wolters Kluwer. Volgend jaar zal hij dus weer stijgen in de top-100. Ook oud-Unilever-topman Antony Burgmans viel 32 plaatsen terug op de lijst (van nr. 21 naar nr. 53), door zijn terugtreden als voorzitter van TNT Express en bij BP. Burgmans (69) is nu alleen nog commissaris bij AkzoNobel (waar hij voorzitter is) en bij supermarkconcern Jumbo. Oud-SHV-topman Piet Klaver (71) lijkt ook aan het afbouwen: zowel bij PostNL als bij Blokker trad hij af als voorzitter. Hij is nog wel commissaris bij SHV – waar hij ooit ceo was – en bij bouwer Dura Vermeer. De lijst afvallers wordt aangevoerd door Erik van de Merwe (vorig jaar nog op nr. 5), die om gezondheidsredenen zijn commissariaten bij Achmea (voorzitter) en Rabobank opgaf. Hij is nu alleen nog voorzitter bij Staalbankiers. Oud-Nutreco-topman Wout Dekker (vorig jaar nog nr. 16) trad eveneens terug bij de Rabobank als voorzitter en is in het bedrijfsleven alleen nog voorzitter bij Randstad. En oud- ING-topman Ewald Kist (vorig jaar nog nr. 29) vertrok als commissaris bij Philips en DSM. Tijd voor een nieuwe generatie om het stokje over te nemen.

JE WORDT OUDER, MAMA
De doorstroom lijkt echter te haperen. Telde de lijst vorig jaar nog maar liefst 32 nieuwe commissarissen (en dus evenveel afvallers), dit jaar is dat met slechts zestien nieuwkomers en opstappers precies de helft. Met andere woorden: slechts zestien procent van de lijst is ververst. Veelzeggend daarbij is dat er meer nieuwkomers zijn onder de mannen dan onder de vrouwen: negen versus zeven. Terwijl je dat toch op zijn minst andersom zou verwachten, gezien de diversiteitsslag die de top van het bedrijfsleven moet maken. Ook de verjonging van vorige jaren heeft zich niet doorgezet. De gemiddelde leeftijd is gelijk gebleven op 62 jaar. De mannen zijn gemiddeld nog steeds ouder dan de vrouwen, maar het leeftijdsverschil is afgenomen: vorig jaar was dat nog bijna tien jaar, nu minder dan acht jaar. Reden: de gemiddelde leeftijd van de vrouwen kroop voor het eerst in jaren weer wat omhoog: van 54,4 jaar naar 56,2 jaar. De oudste commissaris is nog steeds 73, de jongste inmiddels al 44 (bij de mannen) en zelfs 47 (bij de vrouwen). Ook de jonkies van weleer stevenen dus inmiddels af op de vijftig. Bovendien is er geen enkele nieuwe jongere commissaris bij gekomen.

BLOCKCHAIN EN BOTOX
Minder doorstroom, minder nieuwe vrouwen, stagnatie van de verjonging: wáár blijft de nieuwe aanwas? Is het de dikke laag mannen? Moeten de portefeuilles van de vrouwelijke beroepscommissarissen eerst overvol zitten voor anderen dan de usual suspects een kans krijgen? Hopelijk fungeert het herzieningsvoorstel voor de corporate governance code, dat voorschrijft dat elke onderneming een commissaris met verstand van nieuwe businessmodellen moet hebben, als onbedoelde botoxkuur. Wie alles weet van blockchain, scrum en agile, is immers vaak automatisch jonger. Of misschien kan de commissie-Van Manen met een schuin oog naar de code pensioenfondsen kijken. Die stelt dat er in de pensioenfondsbesturen minimaal één vrouw én minimaal één man of vrouw onder de veertig jaar zitting moet hebben. Overigens is het met de diversiteit bij de pensioenfondsen nog steeds treurig gesteld. Opname van het leeftijdscriterium in de code vergemakkelijkt echter wel de weg naar (dreiging met) wetgeving. Die kant willen we niet op, toch? Laten we dus afspreken dat we volgend jaar op deze plek kunnen constateren dat de diversiteitsdip slecht van tijdelijke aard was. We zijn het aan Hillary verplicht.

Deze analyse is gepubliceerd in Management Scope 10 2016
De top-100 is samengesteld door Management Scope. Klik hier voor de volledige lijst en een uitleg over de werkwijze bij het samenstellen van de lijst.