Nieuwe ICT sterkt Van der Moolen

Geen rondrennende hoekmannen meer, of specialisten zoals ze vandaag de dag worden genoemd. Geen hectische dealmaking. Beursplein 5 is een schermenbeurs. Electronica heeft de rol van roepende en rennende hoekmannen overgenomen. Maar dat wil niet zeggen dat er achter de robuuste gevel van dit statige pand aan de Keizersgracht geen roering plaatsvindt. Niet alleen zag het bedrijf de afgelopen jaren zijn winsten ‘verdampen' als gevolg van de verslechterde economie. Ook werd Van der Moolen gedwongen om vorig jaar de aantijgingen van handelsovertredingen op de beurs in New York met toezichthouders te schikken voor een kleine zestig miljoen dollar. Daarmee kwam het effectenhuis ‘zonder schuld te bekennen of te ontkennen' uit onder de aanklacht dat beleggers waren benadeeld door het bedrijf. En eerder dit jaar werd Van der Moolen verwijderd uit de AEX-index. Nu maakt het deel uit van de Midkap-index.

Maar het bedrijf krabbelt weer op. Leed het effectenhuis in 2003 - na betaling van de schikking met de Amerikaanse beurscommissie SEC - nog een verlies van zo'n zestien miljoen euro, inmiddels wordt er weer een paar miljoen winst gemaakt.

Van der Moolen heeft de afgelopen periode flink gesaneerd. Er werken nu nog ruim driehonderd mensen. Zijn de competenties van de medewerkers in de loop der jaren veranderd?

"Absoluut. De medewerkers moeten veel meer dan vroeger kunnen omgaan met ICT-systemen en elektronica. Toen ik hier negen jaar geleden kwam, stonden in het hele pand twee pc's. Nu staan ze overal. Ook onze handelsstrategieën worden nu ontwikkeld op basis van computermodellen. Daarnaast vindt de communicatie met beurzen plaats op elektronische wijze en maken we gebruik van diverse ondersteunende ICT-systemen die continue worden bijgewerkt. Een wereld van verschil met negen jaar geleden."

Een gemiddelde directeur van een bedrijf met 330 mensen, opereert niet wereldwijd. Wat kunnen anderen van u leren? Moeten ze bijvoorbeeld beducht zijn op turbulente tijden?

"Nee. Zeker niet. Daar word je alleen maar paranoïde van. Ga in de eerste plaats uit van je eigen kracht en je eigen kunnen. Op die manier hebben wij redelijke successen weten te boeken in Amerika. Mijn voorganger Peter van der Lugt en ikzelf hebben in vier jaar tijd zeven specialistenbedrijven gekocht en geïntegreerd. Nu zijn we een van de grootste vijf spelers op de New York Stock Exchange - de NYSE. Dat kon alleen omdat we geloofden in de mogelijkheden van de organisatie."

De NYSE voert volgend jaar een nieuw, ‘hybride' handelssysteem in waarbij een groot deel van de handel wordt geautomatiseerd, maar er wordt gedeeltelijk nog gebruik gemaakt van specialisten. Wat betekent dit voor Van der Moolen?

"De afwikkeling van de handel zal voor een groot deel worden geautomatiseerd. Wij waren uitgenodigd om mee te doen aan de testfase en zijn dus als een van de eerste bedrijven klaar om met dit nieuwe systeem te werken. De specialist krijgt in het nieuwe systeem geen andere rol. Hij blijft liquiditeitsverschaffer en bemiddelaar. Wel zullen er als gevolg van de hoge mate van automatisering naar verwachting aanzienlijk minder ‘handen' nodig zijn, maar de handelsvolumes zullen wel groter zijn."

Waarom kennen ze bij de Euronext niet zo'n zelfde, hybride systeem?

"Omdat grote complexe orders niet worden verhandeld op een volledige elektronische beurs als Euronext. Zodra een order van bijvoorbeeld vijfhonderd duizend aandelen Wolters Kluwer op het netwerk wordt gezet, heeft iedereen dat meteen door en wordt er gebruik gemaakt van die kennis. Een dergelijke order wordt dan ook niet op een elektronisch systeem als Euronext ingebracht. De afwikkeling ervan vindt vaak plaats buiten de beurs."

Begin dit jaar liet u weten de inkomsten van het bedrijf in de toekomst voor de helft uit Europa te willen laten komen. Waarom?

"Op dit moment halen we zo'n tachtig procent van onze inkomsten uit de Verenigde Staten en twintig procent uit Europa. Daar mag wat meer evenwicht in komen. Het is voor ons interessant om te kijken naar Europa als potentiële groeimarkt. Europa beslaat een groot terrein en wij zijn een relatief kleine speler. Maar wel een die zijn positie kan versterken. Er gaat namelijk veel geld om in Europa. Het is een omgeving waarin veel middelen vrijkomen die nog belegd moeten worden om bijvoorbeeld de oude dag veilig te stellen. Dit gegeven genereert onherroepelijk een vraag naar beleggingsproducten."

Zullen jullie daarvoor de bestaande activiteiten uitbreiden? Of gaan jullie nieuwe terreinen betreden?

"Beide. Om te diversifiëren hebben we onlangs bijvoorbeeld derivatenhandelaar Curvalue gekocht. We zijn vooral complementair. Van der Moolen concentreert zich van oudsher op de handel in aandelen en obligaties, terwijl Curvalue zich richt op de derivatenmarkt waar afgeleide producten als opties en futures worden verhandeld. Door beide kennisgebieden samen te voegen, hopen we een groter deel van de markt te kunnen beslaan."

Het blijkt in de praktijk vaak lastig om omzet te managen die grotendeels aan de andere kant van de oceaan wordt gerealiseerd. Geldt dat ook voor Van der Moolen? Is het lastig om op twee continenten te staan?

"Het is niet makkelijk. Al was het alleen al vanwege het grote cultuurverschil tussen Europa en de Verenigde Staten als het gaat om regelgeving. De Amerikaanse regering heeft de neiging om niet in te grijpen zolang het goed gaat. Bedrijven krijgen dan ook veel vrijheid om te opereren. Maar als er iets misgaat, zoals in het geval van Enron, dan slaat de overheid genadeloos toe. Ze wil op die manier een voorbeeld stellen en laten zien dat dit niet zomaar kan."

Wat is de unieke waarde van Van der Moolen? Met andere woorden: wat maakt dat jullie bestaansrecht hebben?

"Een liquiditeitsverschaffer accepteert risico's en stelt daar onmiddellijke uitvoering tegenover. Risico's die een particulier of bedrijf zelf liever niet draagt. In de tijd van de Romeinen waren er al mensen bereid om risico's van anderen tegen betaling over te nemen. In feite doen wij niet anders. De kosten zijn in ons geval vaak fractioneel, terwijl we op ieder gewenst moment een order kunnen uitvoeren."

Maar dat doen uw concurrenten ook...

"Dus moeten wij dat beter en goedkoper doen. Een hoekman op de beurs kan alleen maar transacties naar zich toe halen door betere prijzen af te geven dan in de markt gebruikelijk is. Dat betekent dat hij ofwel meer inzicht moet hebben in de markt dan anderen, ofwel sneller moet kunnen handelen. Of hij moet bereid zijn om meer risico's te nemen. Curvalue heeft systemen ontwikkeld waardoor de handelaren per jaar circa dertig miljoen optiecontracten en een nog groter aantal in futures kunnen afhandelen."

Het is dus de kunst om het spelletje steeds beter en sneller te spelen. Is het einde wat dit betreft in zicht?

"Wat de elektronische markt betreft zijn we met kosten en snelheid al een heel eind gekomen. Op een ander vlak valt nog wel winst wat snelheid en kwaliteit betreft te behalen. Neem de institutionele beleggers bijvoorbeeld. Zij willen steeds vaker weten waarom de orders op een bepaalde manier zijn uitgevoerd en streven tegelijkertijd naar de laagste kosten van verhandeling. We kunnen hierin een slag maken door execution only aan te bieden, een dienst die Curvalue biedt. Het bedrijf heeft namelijk een online handelsplatform ontwikkeld, waarmee klanten via de aansluiting van Curvalue op diverse beurzen kunnen handelen. De belegger bepaalt zelf waarin hij wil investeren en wij voeren het uit. En als liquiditeitsverschaffer die snel handelt met grote volumes, kunnen we interessante condities neerzetten. Wat dat betreft valt er letterlijk en figuurlijk nog winst te behalen."

Er zijn weinig ondernemers die gedurende zo'n lange periode zo'n turbulente tijd hebben meegemaakt. Is de moed u ooit in de schoenen gezakt?

"Nee. Ik zit hier nog steeds. Dat zegt al genoeg. Ik heb ook bepaald geen suïcidale neigingen gehad. Maar ik heb inderdaad nogal wat meegemaakt. De economie heeft het afgelopen decennium immers grote toppen en diepe dalen gekend. Belangrijk is daarbij om altijd het overzicht te behouden. Dat heb ik al geleerd in mijn tijd als directeur van de Hypotheekbank. Wie in 1979 een huis kocht voor een miljoen, zag de prijs dalen tot de helft in 1985. Degenen die toen dachten dat de prijzen nog verder zouden zakken, hebben hun huis verkocht. Degenen die niet bang werden, konden tien jaar later minstens het dubbele van de koopprijs incasseren. Economische voorspoed wordt voor een groot deel ingegeven door de psychologie waar de mens mee worstelt."

Zodra mensen meer kunnen verdienen met beleggen dan met hard werken gaat het mis?

"Een dergelijke situatie brengt inderdaad risico's met zich mee. Maar ook zijn er maar weinig mensen die goed kunnen omgaan met grote erfenissen. Zodra mensen denken dat ze goederen en middelen in handen kunnen krijgen zonder dat ze daarvoor prestaties hoeven te leveren, moeten de alarmbellen gaan rinkelen. Niet zelden is zo'n fortuin dan binnen enkele jaren verdwenen."

U heeft in de loop der jaren behoorlijk wat kritiek gehad. Hoe bent u daarmee om gegaan?

"Ik ben ervan overtuigd dat daar maar één goede reactie op is. Zodra je kennis hebt van een onderwerp dat relevant is voor de buitenwereld, moet je die delen."

Toch zijn er maar weinig bedrijven die openheid van zaken geven.

"Ik denk desalniettemin dat openheid de beste remedie is. Niemand verwacht van een onderneming dat het geen enkele fout maakt. Maar als je een fout maakt, moet je er wel eerlijk en open over zijn. De grootste ongelukken vinden plaats zodra men fouten gaat verbergen."

Is die openheid een deel van de bedrijfscultuur bij Van der Moolen? Eis je die ook van je medewerkers?

"Ja. Belangrijk daarbij is om een goed contact te onderhouden met de medewerkers en een vertrouwensbasis te creëren waardoor mensen snel met hun problemen naar je toe durven te stappen. Openheid en vertrouwen zijn hierbij belangrijker parameters dan regelgeving."

Bent u misschien een goede psycholoog geworden?

"Ik ben socioloog van huis uit en dat heeft zo zijn voordelen. Als econoom kijk je vooral naar zaken als schaarse middelen, opbrengsten en efficiëntie. Maar zodra je de bedrijfsvoering alleen langs deze kaders gaat analyseren, kom je niet ver. Een oud-voorzitter van ABN Amro heeft ooit gezegd dat als je elk onderdeel afzonderlijk analyseert, één ding duidelijk is: het kost alleen maar geld. Maar zodra je alles bij elkaar op een hoop gooit, maakt een bank ineens winst. Kortom, niet alles valt te verklaren vanuit een economisch perspectief. Als socioloog kijk ik daarnaast bijvoorbeeld naar belangen die bepaalde actoren hebben, naar machtsverhoudingen, standpunten."

Ik denk dat dit een vrij uitzonderlijke zienswijze is binnen de financiële wereld.

"Klopt. Economen willen de wereld graag met modellen verklaren. De psyche wordt daarbij onderschat."

Kunt u verklaren waarom zowel de Amerikaanse als Europese overheden hebben gereageerd op zaken als Enron en Ahold door met strenge regelgeving te komen?

"Het is een reactie op wat er is gebeurd. Maar daar is niets nieuws aan. De geschiedenis heeft bovendien bewezen dat extra regelgeving ter voorkoming van dit soort incidenten weinig zoden aan de dijk zet. Toen in 1929 de beurscrisis een feit was, ontstonden direct tal van wet- en regelgevingen om misstanden nooit meer te laten gebeuren. De Amerikaanse econoom en adviseur van John Kennedy, John Galbraith, schreef hier in 1955 al over in zijn boek 'The crash of '29'. Hij analyseerde de heksenjacht die plaatsvond en de vingers die werden gewezen in de richting van mogelijke schuldige partijen. En ook toen al schreef hij over de krampachtige reactie van de overheid. Maar in feite gebeurde er in de financiële wereld weinig anders dan in andere bedrijfstakken. Ook daar vonden en vinden zo nu en dan misstanden plaats. We mogen in de loop der jaren dan veel geleerd hebben, de menselijke emoties lijken zich telkens te herhalen. En we blijven kennelijk vergeten dat er niet zoiets bestaat als een free lunch. Kortom: if it's too good to be true, it's too good to be true."

Wat betekent regelgeving als Sarbanes Oxley voor de slagkracht van bedrijven?

"Regelgevingen als deze halen absoluut de snelheid uit de besluitvorming. Het maakt dat bedrijven minder flexibel zijn. Ook het ondernemen wordt hierdoor complexer. Bedrijven moeten immers achteraf uitleggen waarom ze bepaalde besluiten hebben genomen. Dat kan heel lastig zijn wanneer de opinies over wat kan en wat niet meer kan in de tijd wijzigen. Het gevaar van al die regelgeving is ook dat bedrijven risicomijdend worden."