Optimisme-goeroe Martin Seligman

Het ongrijpbare begrip geluk komt daarmee wel erg gemakkelijk binnen handbereik. En waarom zou de politiek of het bedrijfsleven zich daarom moeten bekommeren? Seligman: “Het is bekend dat gelukkige mensen het meest productief zijn. Ook weten we dat personeel in een welvaartsmaatschappij niet gelukkiger wordt door een promotie of hoger salaris. Het inkomen is in Nederland de afgelopen jaren flink gestegen, maar het beleefde geluksgevoel niet.” Nederland zit al ruim boven dat inkomensniveau waar geluk nog wel een causaal verband heeft met meer geld, wat in ontwikkelingslanden bijvoorbeeld wel speelt. Seligman ziet het niet als taak van het bedrijfsleven om aan het geluksgevoel bij te dragen, maar wel om het te stimuleren. Net als de overheid. “Waarom drukt alleen het bnp uit hoe rijk een land is?”, vraagt hij zich af. “Dat is een kwestie van politiek beleid. Als mensen blijer worden van de dingen waar ze goed in zijn, dan kan onderwijs een rol spelen bij het verhogen van die vorm van rijkdom. Maar er is geen politicus die dat wil zien. Mensen voelen zich individueel beter als ze onderdeel zijn van een groter geheel, dat kun je ook vertalen naar het bedrijfsleven.” Een voorbeeld hiervan vindt momenteel plaats op de Spaanse markt. Daar doet een verzekeringsmaatschappij het op het gebied van personeel beter dan alle concurrenten. Ze betalen aanzienlijk minder salaris, toch lukt het geen enkele andere maatschappij om er high potentials weg te lokken. Waarom niet? Omdat de medewerkers er het gevoel hebben onderdeel te zijn van iets groters dan alleen hun eigen werk, dat ze mede verantwoordelijk zijn voor de vernieuwing van de gehele verzekeringsbranche in Spanje. Dit is precies wat Seligman de wereld duidelijk wil maken: we worden gelukkiger door betrokken te zijn bij wat we doen.

Flow en betekenis 

“Geluk als begrip betekent niks,” zegt hij. “Het is een naam die door iedereen wordt geclaimd. Het wordt vaak geassocieerd met de ‘Hollywood happyology’, maar omvat veel meer dan dat.” Seligman onderscheidt drie niveaus waarop je levensvreugde kunt ervaren. Letterlijk leuke dingen doen, zoals een dagje zeilen of bijpraten met een vriend is één. “Maar als het voorbij is, is het voorbij,” vertelt de psycholoog. “Belangrijker op de lange termijn is engagement, betrokkenheid. Compleet opgezogen worden door datgene wat je doet. En dat is weer gekoppeld aan betekenis. Weten wat je sterkste kracht is en die kunnen inzetten om doelen te bereiken die groter zijn dan jezelf.” Deze drie componenten zijn volgens de psycholoog meetbaar en vooral de laatste twee, flow en betekenis, bepalend voor geluk. Daarmee verklaart hij ook waarom hard werken niet per definitie tot meer geluk leidt. Op zich zegt dat namelijk nog niets over betrokkenheid of je eigen krachten optimaal benutten. Zonder die elementen kan hard werken net zo goed gekoppeld zijn aan verveling of woede.

Oefeningen in betrokkenheid

Het draait allemaal om het positief beïnvloeden van gedachten. Seligman: “Mensen zijn cognitief ingesteld, maar het denken is niet gekoppeld aan positieve gevoelens. We gebruiken meer woorden als we over slechte dingen praten dan over mooie dingen. We geloven ook dat een goed gevoel ontstaat door negatieve emoties te bestrijden. Dat vind ik onvoldoende. Als je rozen in de tuin wilt laten groeien, is alleen het wegnemen van onkruid niet voldoende.” De psycholoog deed jarenlang onderzoek naar depressies en besloot het om te draaien. Als we depressie kunnen verminderen, kunnen we dan ook geluk bevorderen? Seligman deed in zijn laboratorium talloze experimenten met het versterken van beide gevoelens. Proefpersonen werden opzettelijk verdrietig gemaakt met deprimerende en beledigende opmerkingen of juist blij met complimenten en cadeautjes. De vrolijke helft bleek vervolgens heel anders tegen situaties aan te kijken. “Je bent creatiever en toleranter als je gelukkig bent”, concludeert hij. Om meer betrokkenheid en flow op het werk te realiseren, vraagt hij mensen naar de situaties die ze het minst leuk of moeilijkst vinden en naar hun sterkste eigenschap/kracht. Door deze situaties vanuit die kracht te doen, worden ze als veel positiever ervaren. Hoewel Seligman eerlijk toegeeft Nederland niet goed genoeg te kennen om er harde uitspraken over te doen, zou zijn onderzoek naar de relatie tussen positieve eigenschappen of krachten en geluk Nederland op zich moeten interesseren. Want van de 24 eigenschappen die hij in zijn laboratorium onderzoekt, worden er twee met name negatiever beoordeeld dan alle andere: bescheidenheid en zelfbeheersing. Juist de twee die diep geworteld zijn in de Nederlandse cultuur.

Pseudo-wetenschap 

De Amerikaan wordt om zijn visie en onderzoek internationaal zowel bewonderd als voor idioot verklaard. Het klinkt als een typisch voorbeeld van de Amerikaanse ‘can do’ mentaliteit. Miljonair worden, tien kilo afvallen of gelukkig zijn; het kan allemaal als je maar de juiste instelling hebt. Daarmee is geluk een kunstje geworden. Tegenwoordig moet alles in het leven leuk en binnen handbereik zijn, dus ook geluk. Seligman wordt ook pseudo-wetenschap verweten. Hij zou meten wat je niet kunt weten, want hoe vertaal je geluk in cijfers? En hoe zit het met de niet te sturen factoren, zoals spontane ontmoetingen, die bijdragen aan het geluksgevoel? Seligman kent de kritiek natuurlijk. “Er zijn veel redenen om sceptisch te zijn. Sommigen vragen zich af of je wel met het thema geluk bezig mag zijn ten tijde van oorlogen in Irak en Rwanda. Positieve emoties zijn juist een buffer tegen leed. Ook hoor ik vaak: ‘Wat is er nu nieuw? Mijn oma was al gelukkig zonder al die theorieën.’ Mij gaat het erom dat gevoelens positief te sturen zijn.”

Het klinkt allemaal zo mooi en eenvoudig. Maar in de praktijk is het blijkbaar een ingewikkelde kwestie en zeker geen eenvoudig kunstje dat je kunt beheersen, anders zou dit hele onderzoeksterrein overbodig zijn. Volgens Seligman komt dit doordat we van nature negatieve wezens zijn. Daarom zijn wij zo moeilijk in staat het leven van de positieve kant te bekijken. Seligman: “Ons brein is decennialang gevoed met negatieve emoties zoals angst. Willen we echt gelukkig worden, dan moeten we ons bevrijden van dat paranoïde brein.” Seligman gelooft dat optimisme ooit gaat overwinnen in de evolutie, maar dat gaan wij niet meer meemaken.