Accountants in zware tijden

De kredietcrisis en de daaruit volgende neergaande economie vormen een risico dat potentieel alle jaarrekeningen kan beïnvloeden. De laatste maanden van het afgelopen jaar drukken hun stempel op de jaarcijfers over 2008 en de vooruitzichten zijn ook geen reden voor vrolijkheid. Iedereen is het er immers over eens dat dit een zwaar jaar gaat worden voor de economie.

De functie van de accountant beperkt zich niet meer tot de controle van die jaarcijfers. Anno nu vervult de accountant een actieve rol richting het management van de onderneming bij het rapporteren over risico’s en risicospreiding. Dat klinkt mooi, maar  inmiddels is het klimaat waarin ondernemingen opereren totaal anders dan de laatste jaren gebruikelijk was.

Wettelijke plicht
Leuk of niet, over de gevolgen van de huidige economische situatie moet een onderneming tekst en uitleg geven aan zijn stakeholders. De primaire verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij het bestuur en de commissarissen van de vennootschap. Ondernemingen hebben de wettelijke plicht om een jaarrekening op te maken die een getrouwe weergave is van het vermogen per jaareinde en het resultaat over het boekjaar. De toelichtingen die daarbij horen maken integraal onderdeel uit van die getrouwe weergave. Verslaggevingregels (zoals IFRS) stellen eisen aan zulke toelichtingen; ook als het gaat over risico’s en risicomanagement.

Het meest belangrijk daarbij is de waardering van bezittingen en verplichtingen: is die op basis van continuïteit van de onderneming of op basis van liquidatie? Tot nu toe ging ook de accountant op voorhand uit van continuïteit. Maar tijden veranderen. Dus zal het dit jaar vaker gebeuren dat een accountant aan de ondernemingsleiding moet vragen om aan te tonen dat er geen risico’s zijn die het voortbestaan bedreigen.

De algemene regel is dat een ondernemingsbestuur twaalf maanden vooruit moet kijken, gerekend vanaf de datum van het afsluiten van het boekjaar. Op basis van liquiditeitsprognoses, budgetten, orderportefeuilles, balans- en resultaatsontwikkelingen moet het bestuur dan tot de conclusie komen dat de continuïteit van de  bedrijfsactiviteiten gewaarborgd is. En ook een toekomstverwachting moet worden opgesteld. Dat was een jaar geleden voor veel ondernemingen ongetwijfeld makkelijker dan nu.

Jaarrekening
En dan de accountant. De huidige economische situatie dwingt hem extra alert te zijn op mogelijke risico’s en onjuistheden in de jaarrekening. Zeker als het gaat om het principiële uitgangspunt van continuïteit of liquidatie. Achter de schermen moet de accountant dan ook intensief contact onderhouden met het bestuur en de commissarissen over de jaarrekening; specifiek over de onzekerheden waar de onderneming mee te maken heeft en de wijze waarop die worden verwoord in de jaarrekening of het jaarverslag. Dat leidt in het merendeel van de gevallen ongetwijfeld tot een uitgebreidere en specifiekere toelichting dan in vorige jaren.

Het meest zichtbare resultaat van de inspanningen van de accountant is de verklaring bij de jaarrekening. Het lijkt in deze economisch onzekere tijden aantrekkelijk om daarin al snel een voorbehoud te maken. Maar het is zeker niet de bedoeling dat accountants zich indekken via hun accountantsverklaring. Gelukkig bieden de beroepsregels van de accountant voldoende houvast.

Geen garantie
Crisistijd of niet, die regels zijn niet veranderd. Een goedkeurende accountantsverklaring is geen garantie voor een gezonde onderneming, maar wel een bevestiging dat die onderneming duidelijkheid biedt over zijn financiële
situatie. Anders gezegd: als de onderneming wordt bedreigd in zijn voortbestaan maar daarover toereikend bericht in de jaarrekening, geeft de accountant - als hij zich kan vinden in de visie van het bestuur - een goedkeurende verklaring. Wel met een toelichtende paragraaf, om de lezer van de jaarrekening uitdrukkelijk te wijzen op die onzekere situatie.

Dat is niet anders dan in vorige jaren, maar door het slechtere economisch klimaat kan het aantal accountantsverklaringen met een toelichtende paragraaf dit jaar een stuk hoger uitvallen. Dat is noodzakelijk om de gebruikers van de verklaring goed voor te lichten wat er met de onderneming aan de hand is. En accountants volgen daarin de internationaal geldende beroepsregels.

Als de toelichting van de onderneming bij het jaarverslag en de jaarrekening naar het oordeel van de accountant tekort schiet, dan zal dat leiden tot een niet-goedkeurende accountantsverklaring. Dat helpt een onderneming ongetwijfeld niet, in deze toch al barre tijden. Maar de samenleving verwacht van accountants een onafhankelijk oordeel bij de jaarrekening. Het is aan de onderneming om die fatsoenlijk op te stellen, met alle toelichtingen die daarbij horen.