Gezondheid kun je managen
Ziekteverzuim kost maar liefst 26 miljard euro, zo becijferde TNO in de Arbobalans van 2012. Een enorme kostenpost voor zowel de samenleving als het bedrijfsleven. Deze kosten zijn onnodig hoog, meent de overheid. Daarom komt de zorg voor een goede gezondheid van medewerkers steeds meer bij de werkgevers en de medewerkers zelf te liggen. Medewerkers kunnen immers actiever bijdragen aan hun eigen gezondheid en re-integratie en werkgevers kunnen ervoor zorgen dat medewerkers minder vaak uitvallen door een gezondheidsmanagementplan te maken. Dat scheelt de staatskas geld, omdat er minder vaak een beroep hoeft te worden gedaan op uitkeringen als gevolg van ziekte en arbeidsongeschiktheid. En het scheelt het bedrijfsleven onder andere geld omdat deze gedurende de eerste twee ziektejaren verplicht is om het loon van de zieke werknemer door te betalen.
DUURZAME INZETBAARHEID
Investeren in duurzame inzetbaarheid lijkt een belangrijk kernbegrip in de strijd tegen verzuim. Als het ziekteverzuim als gevolg van duurzaam werken met gemiddeld een procent daalt, scheelt dat Nederlandse werkgevers samen jaarlijks 2,6 miljard euro in kosten. Per werknemer gaat dat om een bedrag van ongeveer vierhonderd euro per jaar, zo blijkt uit een doorrekening van Capgemini eind 2012 in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Gezonde werknemers zorgen bovendien voor een hogere productiviteit. Neemt de gemiddelde productiviteit met een procent toe, dan levert dit het bedrijfsleven jaarlijks zes miljard euro op. Voor een bedrijf met honderd werknemers komt dit neer op een omzetstijging van 95.000 euro per jaar. Investeren in de fysieke en mentale gezondheid van medewerkers loont dan ook. Het Ministerie van SZW neemt het onderwerp ‘duurzame inzetbaarheid’ serieus en stuurde de bevindingen van het onderzoek in de vorm van een manifest naar de voorzitter van de Tweede Kamer. Met duurzaam werken wordt bedoeld dat werkgevers en werknemers investeren in de gezondheid, scholing en productiviteit van werknemers, zodat ze gezond en vitaal tot hun pensioenleeftijd kunnen blijven werken en hun vaardigheden op peil houden. Tijdig in actie komen zorgt ervoor dat mensen langer en beter kunnen werken. De potentiële baten voor de Nederlandse economie als geheel zijn groot, zo staat beschreven in het manifest. Als door een gezamenlijke inspanning van werkgevers en werknemers de kwaliteit en veerkracht van de beroepsbevolking wordt vergroot, kan in Nederland de gecombineerde uitdaging van vergrijzing en globalisering opgevangen worden, en toekomstige kansen voor welvaart ten volle worden benut.
GRIJS, ZWART EN STIL
In plaats van te focussen op verzuim, zouden bedrijven kortom meer moeten doen aan preventie en aan de inzetbaarheid en vitaliteit van hun medewerkers. Het percentage grijs en zwart verzuim – ook wel ‘vermijdbaar’ verzuim genoemd – is namelijk behoorlijk hoog. Bij grijs verzuim meldt de medewerker zich ziek met reële klachten, maar is het twijfelachtig of de werknemer tot werk in staat is. Het heeft ook te maken met de duur van het verzuim. Vaak is de aanleiding tot de ziekmelding wel legitiem, bijvoorbeeld een verkoudheid of griep, maar de duur van het verzuim niet. De medewerker blijft langer thuis dan medisch gezien nodig is.
INVLOED UITOEFENEN
Bij zwart verzuim heeft de medewerker geen reden om zich ziek te melden, maar meldt zich toch ziek. Het zijn deze twee vormen van verzuim waar een werkgever flink wat invloed op kan uitoefenen. Naar schatting bedraagt het vermijdbare verzuim in Nederland zo’n zestig tot zeventig procent van het totale ziekteverzuim. Het is ook dit vermijdbare verzuim waarop verzuimbeleid zich voornamelijk richt. Een belangrijk deel van het vermijdbare verzuim heeft namelijk betrekking op de werkomstandigheden. Ook stil verzuim komt meer en meer onder de aandacht. Medewerkers die wel aanwezig, maar niet of verminderd productief zijn. Bijvoorbeeld de medewerkers die wel achter hun bureau zitten, maar zo onder druk staan van werkstress dat ze niets presteren. Bedrijven die hun medewerkers (duurzaam) inzetbaar willen houden, zullen zich bewust moeten zijn van de invloed die het bedrijf en de werkomgeving hebben op de medewerkers. Daarnaast begint het terugdringen van verzuim en het optimaliseren van de inzetbaarheid van medewerkers met een duidelijke eigen visie op gezondheidsmanagement. Daarbij moet reactieve verzuimbegeleiding plaatsmaken voor proactieve preventie door te focussen op motivatie en inzetbaarheid. Goed management vormt daarbij een belangrijke sleutel. Zo blijkt uit een onderzoek uit 2009 van het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) dat een goede leidinggevende er is voor de medewerkers en tegelijkertijd duidelijkheid uitstraalt over het beleid: ‘Zo doen wij het hier.’ Verder is hij in staat zich in te leven in de medewerkers, te luisteren, de medewerkers serieus te nemen, een vertrouwensband op te bouwen en te weten wat er speelt binnen zijn team.
COACHEND LEIDERSCHAP
Het in staat stellen van de medewerker om de regie in eigen hand te nemen (empoweren) is een hele andere boodschap dan die van al dan niet ‘gedwongen’ zelfredzaamheid. Het vraagt dan ook veel van de leidinggevende. Uit verschillende onderzoeken weten we dat wanneer een medewerker aan de ene kant veel ruimte en verantwoordelijkheden krijgt om zijn werk naar eigen inzicht in te vullen, maar de manager op een directieve manier leiding geeft, dit de medewerker hindert en kan leiden tot uitval van de medewerker. De directieve, controlerende manier van leidinggeven moet dan ook plaatsmaken voor een coachende, ondersteunende en betrokken manier. Niet iedere leider zal daartoe in staat zijn. Daar komt bij dat de leidinggevende van vandaag bewust oog moet hebben voor de vitaliteit en gezondheid van medewerkers. Een van zijn nieuwere rollen is die van verzuimcoach. Een werkgever heeft immers een inspanningsverplichting als het gaat om re-integratie van zieke medewerkers. Gezondheidsmanagement vraagt om een nieuwe rolverdeling tussen werkgever en werknemer als het gaat om ziekte en gezondheid. De rol van werkgever is daarbij vooral die van aanbieder van (bedrijfs)zorg. Dat wil zeggen dat de werkgever – via de zorgaanbieder of de verzekeraar – ervoor zorgt dat wachttijden voor behandelingen zoveel mogelijk worden teruggebracht en bedrijfszorg vooral proactief wordt vormgegeven. Bedrijven kunnen de bedrijfszorg bijvoorbeeld via een bedrijfszorgpakket met snelle toegang tot bepaalde zorgbehandelingen aan hun medewerkers aanbieden.
PROACTIEF
Maar ook kunnen zij de medewerkers een zelfmanagementomgeving bieden, die is aangepast op de wensen en behoeften van de individuele medewerker. Medewerkers moeten op hun beurt vooral zelfredzaam en proactief zijn als het gaat om het managen van hun eigen gezondheid. Dat is de rolverdeling die nodig is om preventie een kans van slagen te geven. Dit in combinatie met een proactief gezondheidsbeleid is een belangrijke en misschien wel de enige manier om de kosten van ziekte en verzuim aan banden te leggen.
Deze analyse is gepubliceerd in Management Scope 08 2014.
Frank Elion is divisievoorzitter Commercie bij Coöperatie VGZ.