Waarin onderscheiden leiders zich?
Leiders worden meer dan andere mensen gekenmerkt door het vertrouwen dat het goede naar ze toekomt. Ze geloven in de positieve afloop van zaken en dat is maar goed ook, anders zouden ze nooit beginnen aan onzekere processen.
Anders
Leiders zijn anders dan de meeste mensen, die zich juist richten op wat er allemaal mis kan gaan. Dat is een overblijfsel uit de tijd dat we rondliepen in berenvellen en een mensenleven elk moment ten einde kon komen. Achter elke struik kon een beest met grote tanden zitten en de bescherming tegen natuurlijk geweld hield ook niet over. Daaraan hebben we een mechanisme in onze hersenen overgehouden, waardoor onze aandacht zich vooral richt op gevaar en pijn. De meeste mensen geloven helemaal niet in de goede afloop van onzekere processen; zij zien vooral wat er mis kan gaan en pijn kan doen. Bij leiders werken de hersenen anders. Zij richten zich vooral op al het goede dat kan worden bereikt. Bij hen zijn de circuits voor pijn en gevaar niet langer dominant voor de daden die ze stellen.
Mooie toekomst in verschiet
Het voordeel daarvan is dat leiders in staat zijn anderen de weg te wijzen naar een mooie toekomst, voorbij de pijn en het gevaar. Net zoals Mozes het land van melk en honing zag voorbij de zware tocht door de woestijn, zo zien leiders van nu een mooie toekomst in het verschiet liggen. Hun taak is om die toekomst geloofwaardig te maken voor de mensen die vooral de pijn en het gevaar zien.
Het optimisme van leiders hoor je al in hun taalgebruik. Ze spreken zelden van problemen maar veel liever van uitdagingen. Hun glas is altijd halfvol, nooit halfleeg. Ze blijven geloven dat ze hun doelen bereiken, ook als anderen de hoop allang hebben opgegeven. Kijk bijvoorbeeld toen Ad Scheepbouwer begon bij KPN of Anders Moberg bij Ahold. Beide leiders hadden gemakkelijk kunnen mislukken. Dan had iedereen achteraf geroepen: ‘Zie je wel, daar had hij niet aan moeten beginnen'. Ze bleken echter kansen gezien te hebben waar anderen - heel reëel - problemen zagen.
Een mooi voorbeeld van optimisme zijn overnames. De statistieken laten zien dat tweederde van alle overnames geen waarde toevoegt voor de overnemende partij. Desondanks is er dit jaar weer volop gefuseerd en geacquireerd. Leiders denken oprecht dat hún overnames wel slagen. Zij laten zich niet kisten door de slechte statistieken. In eenderde van de gevallen hebben ze nog gelijk ook. In die situaties is het maar goed dat ze hun leven niet laten dicteren door de statistieken.
Verstoorde perceptie
Waarschijnlijk komt het optimisme van leiders voort uit het feit dat ze al veel hebben bereikt in hun leven. Door hun successen zijn ze op de positie gekomen waar ze nu zitten. Veel is hen goed gegaan en daaruit hebben ze de overtuiging ontwikkeld dat het ze voor de wind zal blijven gaan. Leiderschapsauteur Warren Bennis noemt dat een verstoorde perceptie van de werkelijkheid en dat bedoelt hij positief. Door hun afwijkende perceptie van het leven zijn leiders in staat andere beslissingen te nemen dan de meesten van ons zouden doen.
Persoonlijke wil
In de loopbaan van de meeste leiders zijn altijd een paar stappen aan te wijzen, waarvan ze vooraf onzeker waren of ze die wel aankonden. Ze hoopten echter van wel en ze sprongen in het diepe. Soms kregen ze een duwtje van een meerdere, maar altijd zat er de persoonlijke wil in om te slagen en de durf om te proberen. Als het experiment slaagde, werden ze gevraagd voor een volgende klus en zo hebben ze hun opmars door de hiërarchie gemaakt. Hun innerlijke overtuiging dat het zou lukken was een belangrijk anker.
Leiders projecteren het geloof in zichzelf ook op anderen. Zij geloven dat iedereen dezelfde successen kan behalen als zij. Zij zullen niet rusten tot een gewenst resultaat is bereikt. Dat heeft positieve en negatieve effecten. Positief is dat zij anderen boven zichzelf uit kunnen laten stijgen. Inspirerende leiders zijn in staat medewerkers in zichzelf te laten geloven, waardoor zij resultaten bereiken die ze vooraf niet voor mogelijk hielden. Dat geloof verzet bergen. Een mogelijk negatief effect is dat medewerkers bezwijken onder de te hoge verwachtingen. Leiders houden van winnaars en zijn allergisch voor losers. Ze kunnen slecht tegen mensen die de schouders laten hangen, of sterker nog, depressief of wanhopig worden. Mensen die niet aan hun verwachtingen voldoen, kunnen buiten de boot vallen. Lang niet alle leider zullen de drenkelingen vervolgens een reddingsboei toewerpen. Dat maakt het leven zwaar in organisaties waar presteren centraal staat.
Uitdagende visie
Een belangrijke taak van een leider is om een visie uit te dragen. "Een leider is een handelaar in hoop", zei Napoleon Bonaparte. Leiders moeten een aantrekkelijk vergezicht schetsen waar medewerkers graag mee naartoe willen. Daartoe moeten leiders allereerst zelf geloven dat de visie haalbaar is en dat zij daaraan kunnen bijdragen. Dat geloof in zichzelf doet ook de organisatie goed. Als zelfs de leider niet gelooft in de haalbaarheid van de strategie, wie dan wel? Daarom is het niet erg als de leider een tikje aan zelfoverschatting lijdt. Wanneer hij echter de werkelijkheid ontstijgt, wordt het gevaarlijk. IJdelheid gaat ten koste van zowel de leider als de organisatie.
Optimisme
Een visie moet optimisme uitstralen. Alleen dan kan die gidsen en inspireren. Zij moet tegelijkertijd ambitieus en haalbaar zijn. Niet te gemakkelijk haalbaar, want dan zal niemand zich inspannen, omdat de doelstellingen toch wel worden gehaald. Er moet een gat zitten tussen nu en straks, dat bijna niet te overbruggen lijkt. Als het met veel bloed, zweet en tranen toch lukt, is de voldoening enorm. Een groot gat daagt uit. De hoop komt tot leven. Een te groot gat verlamt. Dan denken medewerkers al snel dat het toch onmogelijk is het doel te bereiken.
Een voorbeeld is de visie van Disney: to make people happy. De films en pretparken van het Amerikaanse concern hebben de bedoeling ertoe bij te dragen dat de bezoekers even hun dagelijkse zorgen vergeten. Je kunt vraagtekens plaatsen bij de diepte van de ervaring maar het is waar dat bezoekers het pretpark over het algemeen verlaten met een glimlach op hun gezicht. Optimisme kan een belangrijke bron van inspiratie zijn voor klanten en medewerkers.
Lees ook:
> Europese leiderschapsmodellen op een rij