KKR-partner David Petraeus analyseert geopolitieke trends en investeringen
'Nederland is een uiterst competitieve economie'
David Petraeus in gesprek met Tjarda Molenaar
Investeren begint met het detecteren van kansen. De Amerikaanse durfinvesteerder KKR gaat daarbij niet over een nacht ijs. KKR-partner David Petraeus verdiende belangrijke decoraties tijdens zijn militaire loopbaan: hij staat nog steeds bekend als ‘viersterrengeneraal’ en leidde daarna de Amerikaanse inlichtingendienst CIA. Met een enorme kennis op het gebied van internationale betrekkingen en dezelfde neus voor gevoelige informatie gaat Petraeus – die ook chairman is van het KKR Global Institute dat samenwerkt met portefeuillebedrijven en investeerders om slimmer te beleggen door een beter begrip van de wereld – nu wereldwijd op zoek naar kansen om te investeren.
Met zijn team geeft hij talloze beoordelingen aan trends en ontwikkelingen die waardevolle contextuele inzichten verschaffen aan KKR’s investeerders en portefeuillebedrijven. Petraeus praat graag en veel over die kansen en vooral de successen van de durfinvesteerder, maar ruimte voor nuance is er ook: ‘Natuurlijk is het onvermijdelijk dat we een aantal aantrekkelijke beleggingskansen hebben gemist, maar per saldo denk ik dat het aantal successen aanzienlijk groter is dan het aantal missers.’
Hoe staat Nederland ervoor in verhouding tot Europa en de wereld? Zijn er ontwikkelingen waar bedrijven zich zorgen over moeten maken? Petraeus, die Nederlandse wortels heeft en trots is op zijn afkomst, schetst een beeld van het nu en de nabije toekomst. Het is een redelijk positief plaatje: ‘Er zijn zeker een aantal zorgwekkende ontwikkelingen gaande, maar al met al zijn de groeivooruitzichten voor de rest van dit jaar en 2019 vrij goed.’ Ook wereldwijd spot Petraeus een grote gemene deler: trends als machine learing en kunstmatige intelligentie zullen een trendbreuk veroorzaken in veel sectoren. Het spreekt vanzelf dat bedrijven over hun horizon heen moeten kijken om hierop te anticiperen, maar juist voor Nederland ziet de voormalig generaal grote kansen: ‘Bij KKR zijn we het erover eens dat Nederland een uiterst competitieve economie is.’
Tjarda Molenaar, directeur van de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP), ondervroeg Petraeus over tech als ‘enabler and disruptor’ en de impact die technologie heeft op de economie en het geopolitieke speelveld – en de kansen die dit oplevert voor ondernemingen.
Afgelopen juni was het vijf jaar geleden dat u bij KKR aan boord kwam. Wat is het belangrijkste dat u in deze periode hebt geleerd?
‘Het belangrijkste wat ik heb geleerd, is dat er zeer stimulerende, lonende, spannende en plezierige bezigheden buiten de overheid zijn. Ik heb het geluk gehad dat ik een portefeuille van prachtige projecten kon samenstellen. Dit kon ik combineren met mijn functie als lid van het bestuur van een cyberbeveiligingsbedrijf waarvan KKR eigenaar is, persoonlijke investeringen in risicokapitaal, lezingen en het lidmaatschap van enkele denktanks en van meer dan tien veteranenorganisaties, evenals het doorbrengen van tijd met mijn vrouw en gezin, onder wie nu ons eerste kleinkind.’
Hoe was het om vanuit de publieke sector te gaan werken voor een private onderneming? Bevalt deze sector u?
‘Er gaat natuurlijk niets boven het dienen van je land en het uitvoeren van missies met grote gevolgen voor dat land. Het leiden van dergelijke missies is een bijzonder voorrecht. Dat gezegd hebbende, is het absoluut geweldig om partner te zijn bij KKR. KKR heeft het meest uitzonderlijke personeel van alle organisaties die ik heb mogen dienen, en dat is veelzeggend gezien mijn diensten aan de beste militaire elite-eenheden van de VS en de inlichtingendienst CIA. Het werk bij KKR is een voorrecht.’
Welke vaardigheden van vroeger hebt u kunnen benutten?
‘In 38,5 jaar overheidsdienst heb ik een aanzienlijke hoeveelheid kennis opgebouwd, en vele relaties. Dat is voor KKR van grote waarde gebleken – ik merk dat dat ook geldt voor wat ik heb geschreven over strategisch leiderschap en verandermanagement.’
Wat zijn uw grootste successen en missers van de afgelopen vijf jaar?
‘Het team van het KKR Global Institute heeft de afgelopen 5½ jaar een centrale bijdrage geleverd aan een aantal belangrijke investeringen, waaronder KKR’s eerste deals in Mexico, Afrika en het voormalig Joegoslavië, maar ook aan investeringen in onder andere een bedrijf in defensie-elektronica, een cyberbeveiligingsbedrijf, verschillende alternatieve energiebedrijven en een aantal IT-gerelateerde groeikapitaalkansen. Ook van belang is dat we op basis van informatie die we verzamelden, ten minste twee investeringen die we overwogen, hebben afgeraden en deze investeringen zijn afgeblazen. Daarnaast hebben we bij tientallen andere investeringen een bijdrage geleverd tijdens de diligence-fase. Verder hebben het team en ik talloze beoordelingen gegeven van wereldwijde trends en ontwikkelingen die een waardevol contextueel inzicht hebben verschaft ten behoeve van onze investeringscommissies en portefeuillebedrijven.
Wat de ‘missers’ betreft: het is onvermijdelijk dat we een aantal aantrekkelijke beleggingskansen hebben gemist en er waren eveneens portefeuillebedrijven die met onoverkomelijke problemen bleken geconfronteerd te zijn. Per saldo denk ik dat het aantal successen aanzienlijk groter is dan het aantal missers.’
Laten we het over uw huidige expertise hebben. Wat zijn de belangrijkste economische trends die u ziet?
‘Wat de geopolitieke trends op macroniveau betreft, zijn de belangrijkste ontwikkelingen de terugkeer van de zogenaamde ‘grote machtsrivaliteit’, in het licht van de opkomst van China en de heropleving van Rusland. Dat zorgt voor nieuwe concurrentie tussen de democratische, vrije marktsystemen van het Westen, waarin verschillende vrijheden worden gekoesterd – zoals de vrijheid van meningsuiting, religie en pers – en het door één partij geleide marktsysteem van China, dat meer controle en toezicht op de activiteiten van de burgers kent.
Binnen die grotere context zien we sterke economische groei in de VS, gestimuleerd door solide fundamentele factoren en investeringen in vernieuwingsprojecten, belastingverlagingen, fiscale prikkels en minder regelgeving.
Er is sprake van gestaag herstel in Europa als geheel, hoewel er nog een paar uitdagingen zijn, en van verdere groei in China, met verschillende prikkels om de problemen als gevolg van de door de VS opgelegde tarieven te compenseren. We zien redelijke groei in India en vele andere opkomende markten. Er zijn zeker enkele ontwikkelingen die aandacht vragen, zoals de renteverhoging door de Amerikaanse centrale bank Federal Reserve Board, het einde van de kwantitatieve monetaire verruiming, de handelskwesties tussen de Verenigde Staten en China, hogere energieprijzen en een aantal landen met significante problemen, zoals Turkije en Argentinië. Maar al met al zijn de groeivooruitzichten voor de rest van dit jaar en 2019 vrij goed.’
En wat Nederland betreft?
‘Nederland is een van de rijkste landen ter wereld en scoort hoog op alle macro-economische indicatoren: solide groei, lage werkloosheid en een begrotingsoverschot. Alleen het Nederlandse voetbalteam leek het wat moeilijker te hebben. Wij zijn van mening dat de Nederlandse economie nu zo’n beetje in een ideale positie verkeert: zij draait op volle toeren maar raakt niet oververhit. We houden de inflatie nauwlettend in de gaten in verband met een eventuele laatcyclische stijging, maar voor nu zijn de vooruitzichten voor investeerders zoals KKR gunstig. Na verloop van tijd zou het goed zijn om de schuldenlast van de huishoudens verder te zien dalen, maar er is al veel gedaan op dit vlak.’
Hoe gaat het met de bedrijven?
‘Het is altijd een beetje riskant om in algemene termen te praten over hoe bedrijven het doen. De overgrote meerderheid van onze portefeuillebedrijven doet het heel goed. Uiteraard heeft de op één na langste groeiperiode in de moderne Amerikaanse economische geschiedenis daar aanzienlijk aan bijgedragen, net als de exceptionele opkomst van China, het herstel van het Verenigd Koninkrijk en de eurozone, de groei van de Japanse economie – na decennia van stagnatie – en de gestage groei in India.
Er zijn zeker wel gebieden en kwesties die zorgen baren, bijvoorbeeld de voortdurende veiligheidsproblematiek in verschillende landen en regio’s, een toenemend aantal handelsconflicten, de sanctieregimes, de ineenstorting van de Venezolaanse economie. We volgen al die ontwikkelingen met grote aandacht om de gevolgen ervan te begrijpen en erop te anticiperen.
Nederland werd door de IMD World Competitiveness Ranking 2018 beoordeeld als het meest concurrerende land van Europa en de op drie na meest concurrerende economie ter wereld. Bij KKR zijn we het erover eens dat Nederland een uiterst competitieve economie is. De concurrentiekracht van Nederlandse bedrijven blijkt ook uit het grote overschot op de lopende rekening. Sommigen zien dit als een te corrigeren onevenwichtigheid, maar vanuit het oogpunt van de Nederlandse bedrijven weerspiegelt het hun sterke product- en dienstenaanbod, naast de rol van Nederland als centrum voor wederuitvoer. Wij zijn van mening dat Nederlandse bedrijven, dankzij de goede macroachtergrond die ik net noemde en de diepgewortelde concurrentiekracht, een uitstekende positie hebben.’
Wat is de impact van de digitale revolutie op de wereld?
De digitale of IT-revolutie is van invloed op vrijwel elke bedrijfstak, elk bedrijf en land, en de snelgroeiende impact van kunstmatige intelligentie en machinaal leren is onmiskenbaar de volgende belangrijke ontwikkeling op dit gebied. Kunstmatige intelligentie zal van invloed zijn op vrijwel elke bedrijfstak en de transformatie van veel sectoren is nu al bezig.
Om de gevolgen van de ontwikkelingen op deze gebieden te begrijpen, heeft KKR een innovatiegroep opgericht op ons kantoor in Menlo Park, in de buurt van Palo Alto in Californië. Die groep wil trends en ontwikkelingen identificeren en hun verwachte invloed op bestaande investeringen en investeringen die we overwegen onderzoeken, en inzicht geven in nieuwe gebieden waarin we op zoek gaan naar investeringen. Leden van onze teams in New York en Londen − waaronder het team van het KKR Global Institute − zijn ook zeer betrokken bij deze inspanning. We reizen af naar verschillende locaties in de wereld, zoals Silicon Valley, Lower Manhattan ofwel Silicon Alley, Los Angeles ofwel Silicon Beach, Austin, Tel Aviv, Singapore, Europa en China om ervoor te zorgen dat we de laatste technologische ontwikkelingen begrijpen en ook mogelijke extra investeringen identificeren. Durfkapitaalinvesteringen die een aantal van ons persoonlijk doet met instemming van KKR, zijn ook vaak nuttig bij het verkrijgen van inzicht in deze gebieden.’
Wat zijn de bedreigingen en kansen voor bedrijven wereldwijd?
‘Kunstmatige intelligentie (KI) en machine learning vormen een grote uitdaging, en in sommige gevallen aanzienlijke bedreigingen, voor veel sectoren. In een aantal grote studies is vastgesteld welke sectoren het meest gevoelig zijn voor verstoringen als gevolg van ontwikkelingen op het gebied van KI, en dat zijn er veel. Natuurlijk zien we nu al dat de maakindustrie, opslag en distributie, retail, merchandising, het betalingsverkeer en banktransacties ingrijpende wijzigingen ondergaan door robotica en steeds verdergaande automatisering. We staan ook aan de vooravond van zelfrijdende auto’s en langeafstandsvrachtwagens. In werkelijkheid zijn er maar weinig bedrijven die niet worden beïnvloed door de ontwikkelingen in KI. Sommige zullen een metamorfose ondergaan. Vanzelfsprekend moeten bedrijven over de horizon heen kijken om te kunnen anticiperen op de ontwikkelingen in KI.’
Waar komt uw belangstelling voor digitalisering vandaan?
‘Digitalisering en de IT-revolutie hebben op de gebieden van bevelvoering en controle, communicatie en inlichtingen tijdens mijn militaire carrière ingrijpende veranderingen gebracht. Die ontwikkelingen waren natuurlijk ook van groot belang toen ik directeur van de CIA was. Daarnaast heeft KKR veel investeringen in bedrijven in deze sectoren. We zijn ook investeerder in het grootste louter op cyberbeveiliging gerichte beveiligingsbedrijf ter wereld: Optiv, waarvan ik bestuurslid ben. Tot slot hebben veel van mijn persoonlijke durfinvesteringen ook betrekking op dit gebied.’
Bestuurders hebben het onderling vaak over cyberbeveiliging, maar ook over ‘killer robots’ en kunstmatige intelligentie die bijvoorbeeld inbreuk maakt op mensenrechten. Wat is het ergste wat ons kan overkomen?
‘Het ergste wat er zou kunnen gebeuren, is dat een extremistische groepering een cybervernietigingswapen inzet, bijvoorbeeld een cyberaanval die het elektriciteitsnet van een groot deel van een land voor langere tijd platlegt.’
Wat is de belangrijkste bedreiging voor bedrijven?
‘Dat er iets gebeurt met kritieke bedrijfsgegevens. Dus diefstal of verlies, manipulatie of kidnapping door ransomware.’
Zijn Europa en de Verenigde Staten voorbereid op deze bedreigingen?
‘Er zijn enorme inspanningen geleverd voor Europese en Amerikaanse initiatieven om onze kritieke infrastructuur te beschermen tegen een grote cyberaanval. Dit gezegd hebbende, staat het buiten kijf dat er meer moet worden gedaan door overheden op verschillende niveaus, exploitanten van kritieke infrastructuur en grote bedrijven. Maar ook door bijvoorbeeld ziekenhuizen, universiteiten, beveiligingsdiensten, inlichtingendiensten en wetshandhavingsorganisaties.’
Wat kunnen we doen om onszelf te beschermen?
‘Er zijn veel acties die iedereen zou moeten ondernemen, zoals het instellen van tweestapsverificatie voor e-mailaccounts en het toepassen van goede cyberhygiëne, bijvoorbeeld niet dubbelklikken op bijlagen uit onbekende bronnen en niet steeds hetzelfde wachtwoord gebruiken.
De meeste bedrijven zorgen ervoor dat dergelijke maatregelen worden genomen en eisen ten minste een jaarlijkse hercertificering van alle werknemers met betrekking tot de basismaatregelen op het gebied van cyberbeveiliging.’
Hoe zit het met de bedrijven zelf?
‘Bedrijven moeten zich realiseren dat geen enkel commercieel product voor voldoende cyberbeveiliging kan zorgen. Ze hebben eerder behoefte aan een uitgebreide, geïntegreerde cyberbeveiligingsarchitectuur, met vele lagen van beveiliging en toezicht, en managed services.’
In het verleden was de staat/het leger de belangrijkste leverancier van technologische ontwikkeling, het internet werd bijvoorbeeld gecreëerd voor het leger. Nu ontstaan er overal nieuwe bedrijven in de private sector. Internetbedrijf Google werkt samen met het Pentagon aan een project om videobeelden die door drones worden gemaakt te analyseren. Vervaagt het onderscheid tussen publiek en privaat in de westerse wereld?
‘Defensieafdelingen en inlichtingendiensten zorgen nog steeds voor enorme technologische ontwikkelingen, maar de groei van startende bedrijven in de private sector heeft die in de overheidssector allang overtroffen. Helaas hebben de Snowden-affaire (klokkenluider Edward Snowden lekte duizenden geheime documenten van inlichtingendienst NSA aan journalisten, red.) en enkele andere, opzienbarende inbreuken de relatie tussen de publieke en private sector ondermijnd, maar mijn gevoel is dat de publieke en private sector achter de schermen weer zorgvuldig samenwerken.’
U heeft Nederlandse wortels. Betekent dat ook dat u een persoonlijke band heeft met Nederland?
‘Ja, inderdaad! Ik heb tal van neven en nichten in Nederland van de kant van mijn vader. Ik was verbaasd over het grote aantal familieleden dat in 2012 de ceremonie in Den Haag bijwoonde, toen ik het Ridder Grootkruis in de Orde van Oranje-Nassau met Zwaarden ontving. Ik heb een aantal vrienden die ik op de slagvelden van Irak en Afghanistan heb leren kennen, waar Nederlandse leiders en mankrachten zeer indrukwekkend hebben gepresteerd, en ik ben bevriend met mensen uit de inlichtingenarena en Nederlandse overheidsfunctionarissen, maar ik heb ook vrienden gemaakt tijdens het werk met Nederlandse investeerders en bedrijven.’
Wat ziet u als u naar Nederland kijkt?
‘Ik zie wat mijn vader liefkozend “het oude land” noemde, een ijverig, zakelijk, hardwerkend land dat zich onderscheidt door een bevolking die geniet van het leven, optimaal gebruikmaakt van mooi weer, gelooft in de vrijheden die het ‘Westen’ koestert en af en toe zo openhartig is dat het aan botheid grenst. Een bevolking die over het algemeen pretentieloos is en uitzonderlijke inlichtingendiensten heeft, die over het algemeen zuinig is, goed Engels spreekt en die in grote lijnen egalitaire opvattingen heeft en zich bekommert om hen die het minder hebben getroffen dan zijzelf. Ik ben er erg trots op een Nederlandse Amerikaan te zijn, een koppige Nederlandse zeekapitein als vader te hebben gehad en op te groeien langs de rivier die genoemd is naar een van de grootste ontdekkingsreizigers onder Nederlandse vlag, Henry Hudson (een Engelsman die zijn ontdekkingen deed onder de vlag van de Nederlandse VOC, red.).’
Wat is uw favoriete Nederlandse bedrijf?
‘Een bedrijf waarin KKR investeert! De laatste tijd hebben we heel wat interessante investeringen gedaan in Nederland. We hebben geïnvesteerd in de margarinetak van Unilever, het deel van Unilever dat diepgeworteld is in Nederland en teruggaat tot 1908. We hebben de ambitie om Upfield − zoals de nieuwe onderneming wordt genoemd − uit te bouwen tot een toonaangevend, mondiaal opererend bedrijf dat gespecialiseerd is in plantaardige voedingsmiddelen.
We hebben onlangs ook geïnvesteerd in een platform van 1 miljard dollar voor leningen aan kleine en middelgrote ondernemingen in Nederland − ter ondersteuning van de kracht van de kleinere Nederlandse bedrijven − en daarnaast hebben we onlangs geïnvesteerd in studentenhuisvesting in verschillende grote Nederlandse steden, aangezien we hebben gemerkt hoe sterk de onderwijsmarkt in Nederland is, wat veel internationale studenten aantrekt.’
Interview door Tjarda Molenaar. Molenaar is directeur van de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP). Dit interview is gepubliceerd in Management Scope 10 2018.