Een vervelend verhaal

Auteur: Edgar Karssing | Beeld: Mark van den Brink | 13-03-2019

Een vervelend verhaal

‘Dit is een vervelend verhaal!’ Dat hoor je niet graag als je een college ethiek geeft aan bestuurders. ‘Hoezo?’, vroeg ik aarzelend. ‘Dit doe ik zelf ook.’ ‘Ach’, relativeerde ik, ‘het wordt pas vervelend als je waarde hecht aan je eigen morele kompas’. Dat hielp niet.

Waar het over ging? Ik had zojuist ‘morele ontkoppeling’ besproken. Ik begon met een kop uit de Volkskrant: ‘Ethiek is een blinde vlek in het bedrijfsleven’. Er zou weinig aandacht zijn voor de morele kant van zakelijke beslissingen, zodra die winst opleveren. Ik probeerde dat te duiden. Managers, bestuurders en commissarissen hebben toch een moreel kompas? Of laten ze dat op hun nachtkastje liggen als ze naar hun werk gaan? 

De Canadese psycholoog Albert Bandura geeft een interessante verklaring: ons kompas staat niet voortdurend aan, maar moet actief aangezet worden. Het grote ‘voordeel’ van het kompas uitzetten, is dat handelen in strijd met dit kompas geen nare gevoelens als schuld en schaamte oproept – en zo kan ethiek een blinde vlek worden.
Bandura noemt verschillende manieren waarop wij ons kompas uitzetten. Hiervoor hoeven we geen workshop te volgen, dit gaat ons spontaan goed af. Bijvoorbeeld door zelfrechtvaardiging: recht praten wat krom is. Er is een hoger doel en dat zou het gedrag rechtvaardigen (maar dat doet het dus niet). Of we gebruiken verhullende taal. Mensen kunnen bovendien met woorden morele emoties oproepen of juist op afstand zetten. Zijn dit terroristen of vrijheidsstrijders? Zijn er bij een aanval onschuldige burgers gedood of spreken we over collateral damage? Of, toegespitst op de corporate wereld: bij woorden als ‘targets’, ‘moordende concurrentie’, ‘marktaandeel’ en ‘competitief voordeel’ verdwijnt het kompas al snel uit beeld. De gunstige vergelijking is eveneens heel effectief: het is niet netjes, maar het kan erger. Zo vertelde een directeur van een verzekeraar mij ooit dat zijn organisatie ook woekerpolissen had verkocht, maar dat die niet zo erg waren geweest als de woekerpolissen van DSB Bank. Het viel dus wel mee…

Ook het verleggen van verantwoordelijkheden werkt: ik doe slechts wat mij wordt opgedragen. Als ‘iedereen’ het doet, doe je ‘gewoon’ mee. Dat komt al dicht bij de verwatering van verantwoordelijkheden: ik ben slechts een klein radertje in het geheel. Ofwel, door bijvoorbeeld specialisatie en arbeidsdeling – het bestaansrecht van organisaties! – voelen mensen zich minder verantwoordelijk voor het geheel. Wat verder ‘helpt’ is de ontmenselijking van slachtoffers. Wie zijn klanten muppets noemt, zoals Goldman Sachs zou doen volgens oud-medewerker Greg Smith, zal niet snel aan het adagium ‘klantbelang centraal’ denken. Uiteindelijk kun je ook nog de gevolgen van je handelen bagatelliseren, ontkennen of vertekenen.

Zie de volgende opmerkingen tijdens een boardmeeting als een red flag:
‘Er is weinig aan de hand!’
‘Niemand heeft er last van!’
‘Het loopt zo’n vaart nog niet!’
‘Het is slechts één keer!’
Is dit een vervelend verhaal? Wel als u uw eigen morele kompas serieus neemt, en als u weet dat wanneer u daarvan afwijkt, dat gedrag sporen achterlaat. Een bestuurder of commissaris die zijn of haar kompas geregeld uitzet, wordt een mens dat zijn of haar kompas uit heeft staan.

Gepubliceerd in Management Scope 03 2019.

Het columnistenpanel van Management Scope bestaat uit Thomas Buser, Fieke van der Lecq, Edgar Karssing, Annemieke Roobeek en Henk Volberda. Dit panel becommentarieert met academische blik de boardroomactualiteit.

editorial_groen.jpg

Columns

In dit dossier
Bekijk alle artikelen in dit dossier

Tekst door:

Edgar Karssing

Edgar Karssing

Scope top 100

Management Scope Rankings

Bekijk hier alle rankings die Management Scope jaarlijks samenstelt.

Artikelen van Edgar Karssing

Ethische vraagstukken over techniek zijn Chefsache

Ethische vraagstukken over techniek zijn Chefsache

Data analytics, kunstmatige intelligentie, robotisering, het internet of things, zelfrijdende auto’s, blockchain, biometrie, nudging, virtual reality, augmented reality: technologische ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel op. 
Bekijk meer artikelen van Edgar Karssing
Management Scope

Geïntereseerd in Management Scope?

Maak kennis met het magazine via een proefabonnement: 3 edities voor €18,- of 6 edities voor €36,-

Meer opinie

Next50 Commissarissen: zij zijn onderweg naar het centrum van de macht

De verjonging en doorstroom van een de top-100 commissarissen lijkt te stagneren. Terwijl de top op slot zit, klopt een nieuwe lichting getalenteerde topcommissarissen op de deur van de boardroom. Hoe ziet het DNA van deze toezichthouders in spe eruit? Management Scope presenteert haar eerste ranking van aanstormende toptoezichthouders: de Next50.

Economisch gekwakkel: voorbijdrijvende donderwolk of duurzame ontwrichting?

Verschillende factoren zorgen voor economische tegenwind in Europa. Waait de donderwolk snel over? Volgens Bert Colijn, senior eurozone-econoom van ING, is paniek niet nodig – de economie is immers flink aangesterkt. Wel waarschuwt hij voor grote thema’s die tot een neerwaartse spiraal kunnen leiden. De Brexit en de handelsoorlog tussen China en de Verenigde Staten kunnen ook Nederlandse ondernemingen raken.

Van schaap tot doek

Het geldt voor veel ambachtelijke producten: je kunt niet precies aangeven waarom iets mooi is of waarom het zo prettig draagt, rijdt of zit. Wanneer je een mooi pak draagt, realiseer je je vaak niet hoeveel werk eraan vooraf is gegaan. Het proces van wol tot doek blijft grotendeels onzichtbaar, maar er zijn heel wat stappen nodig om ervoor te zorgen dat een stof juist wel of niet een luxe uitstraling krijgt of een hoog kreukherstellend vermogen heeft. 
Bekijk meer recente artikelen

De das van Draghi

In januari was er het een en ander te doen over de kleur van de das van de president van de Europese Centrale Bank (ECB), Mario Draghi. Er waren geruchten, mede de wereld in geholpen door berichten van diverse media, dat die kleur aanwijzingen bevat voor de besluiten die hij aankondigt. Dat is nieuwswaardig, want koersen op de diverse financiële markten reageren weleens op de woorden van Draghi. Wie de strekking van die woorden op voorhand zou kennen, zou dus voorsprong hebben op de markt.

Geen subsidie? Dat is geen probleem voor windparken op zee

Dankzij schaalvergroting levert windenergie op zee, waarvoor de overheid sinds afgelopen jaar geen subsidies meer verstrekt, in rap tempo steeds meer groene energie op. Dat is een geweldige stimulans voor de verduurzaming van de Nederlandse energievoorziening, betoogt Ireen Geerbex van Nuon/Vattenfall.

The devil & the details

De afgelopen weken dwaalden mijn gedachten een aantal keer af naar 2017, naar de groepsfoto van het kabinet-Rutte III bij de beëdiging op Paleis Noordeinde. Op deze foto (niet te verwarren met de bordesfoto enkele uren later, waar de mannen zich hebben omgekleed) zijn de mannen in jacquet.

Top-100 commissarissen editie 2019

Hans Wijers is opnieuw de nummer één van de Top-100 Commissarissen en daarmee aanvoerder van een dicht verknoopt netwerk. Verder: de opkomst van de toezichthouder met adviesachtergrond, twee buitenlandse commissarissen als hoogste binnenkomers en nestors die van geen ophouden weten.

Bestuurder, onderschat de company secretary niet

Een company secretary die er goed van doordrongen is wat er in de markt en de eigen business speelt, draagt bij aan een snellere en betere besluitvorming en geeft een impuls aan waardecreatie en het bedrijfsresultaat. Bestuurders kunnen de company secretary steunen door te erkennen hoe diens takenpakket evolueert.

De belangrijkste trends in de Top-100 Commissarissen 2019

Commissarissen worden steeds ouder in plaats van jonger: ze aanvaarden vaker nog op hogere leeftijd een nieuwe toezichtfunctie of voorzitterschap. 

Verslag keynote Jan Nooitgedagt: 'Ik wandelde van de ene crisis naar de andere'

Als bestuurder bij Aegon, en commissaris bij respectievelijk SNS Reaal en de Telegraaf Media Groep belandde Jan Nooitgedagt telkens in een crisis. Tijdens een bijeenkomst voor bestuurssecretarissen van het NIVE deelde hij zijn ervaringen over deze turbulente tijden en besprak hij de rol van de bestuurssecretaris in de bestuurskamer. ‘Er moet lol zijn.’
facebook