Een vervelend verhaal
Auteur: Edgar Karssing | Beeld: Mark van den Brink | 13-03-2019
‘Dit is een vervelend verhaal!’ Dat hoor je niet graag als je een college ethiek geeft aan bestuurders. ‘Hoezo?’, vroeg ik aarzelend. ‘Dit doe ik zelf ook.’ ‘Ach’, relativeerde ik, ‘het wordt pas vervelend als je waarde hecht aan je eigen morele kompas’. Dat hielp niet.
Waar het over ging? Ik had zojuist ‘morele ontkoppeling’ besproken. Ik begon met een kop uit de Volkskrant: ‘Ethiek is een blinde vlek in het bedrijfsleven’. Er zou weinig aandacht zijn voor de morele kant van zakelijke beslissingen, zodra die winst opleveren. Ik probeerde dat te duiden. Managers, bestuurders en commissarissen hebben toch een moreel kompas? Of laten ze dat op hun nachtkastje liggen als ze naar hun werk gaan?
De Canadese psycholoog Albert Bandura geeft een interessante verklaring: ons kompas staat niet voortdurend aan, maar moet actief aangezet worden. Het grote ‘voordeel’ van het kompas uitzetten, is dat handelen in strijd met dit kompas geen nare gevoelens als schuld en schaamte oproept – en zo kan ethiek een blinde vlek worden.
Bandura noemt verschillende manieren waarop wij ons kompas uitzetten. Hiervoor hoeven we geen workshop te volgen, dit gaat ons spontaan goed af. Bijvoorbeeld door zelfrechtvaardiging: recht praten wat krom is. Er is een hoger doel en dat zou het gedrag rechtvaardigen (maar dat doet het dus niet). Of we gebruiken verhullende taal. Mensen kunnen bovendien met woorden morele emoties oproepen of juist op afstand zetten. Zijn dit terroristen of vrijheidsstrijders? Zijn er bij een aanval onschuldige burgers gedood of spreken we over collateral damage? Of, toegespitst op de corporate wereld: bij woorden als ‘targets’, ‘moordende concurrentie’, ‘marktaandeel’ en ‘competitief voordeel’ verdwijnt het kompas al snel uit beeld. De gunstige vergelijking is eveneens heel effectief: het is niet netjes, maar het kan erger. Zo vertelde een directeur van een verzekeraar mij ooit dat zijn organisatie ook woekerpolissen had verkocht, maar dat die niet zo erg waren geweest als de woekerpolissen van DSB Bank. Het viel dus wel mee…
Ook het verleggen van verantwoordelijkheden werkt: ik doe slechts wat mij wordt opgedragen. Als ‘iedereen’ het doet, doe je ‘gewoon’ mee. Dat komt al dicht bij de verwatering van verantwoordelijkheden: ik ben slechts een klein radertje in het geheel. Ofwel, door bijvoorbeeld specialisatie en arbeidsdeling – het bestaansrecht van organisaties! – voelen mensen zich minder verantwoordelijk voor het geheel. Wat verder ‘helpt’ is de ontmenselijking van slachtoffers. Wie zijn klanten muppets noemt, zoals Goldman Sachs zou doen volgens oud-medewerker Greg Smith, zal niet snel aan het adagium ‘klantbelang centraal’ denken. Uiteindelijk kun je ook nog de gevolgen van je handelen bagatelliseren, ontkennen of vertekenen.
Zie de volgende opmerkingen tijdens een boardmeeting als een red flag:
‘Er is weinig aan de hand!’
‘Niemand heeft er last van!’
‘Het loopt zo’n vaart nog niet!’
‘Het is slechts één keer!’
Is dit een vervelend verhaal? Wel als u uw eigen morele kompas serieus neemt, en als u weet dat wanneer u daarvan afwijkt, dat gedrag sporen achterlaat. Een bestuurder of commissaris die zijn of haar kompas geregeld uitzet, wordt een mens dat zijn of haar kompas uit heeft staan.
Gepubliceerd in Management Scope 03 2019.
Het columnistenpanel van Management Scope bestaat uit Thomas Buser, Fieke van der Lecq, Edgar Karssing, Annemieke Roobeek en Henk Volberda. Dit panel becommentarieert met academische blik de boardroomactualiteit.
Columns
-
Anders kijken tegen pensioenen: inleg met een goed gevoel
-
Mooier zonder das
-
Succes als valkuil
-
De boodschap van de man in het te ruime pak
-
Vijftig tinten AI
-
Het Nieuwe Nut vereist regulering
-
No sweat! Comfortabel de warme dagen door in een zomerpak
Tekst door: Edgar Karssing
-
Universitair Hoofddocent Beroepsethiek en integriteitsmanagement Nyenrode Business Universiteit
Management Scope Rankings
Bekijk hier alle rankings die Management Scope jaarlijks samenstelt.
.png){kind=icon}
Artikelen van Edgar Karssing
Succes als valkuil
Ceo’s worden steeds vaker weggestuurd vanwege integriteitskwesties zoals fraude, omkoping, handel met voorkennis en seksueel ongewenst gedrag, aldus de CEO Success Study van zakelijk dienstverlener PwC. Inmiddels wordt van 1 op de 20 ceo’s afscheid genomen vanwege grensoverschrijdend gedrag: dat is een wereldwijde stijging van 36 procent in de afgelopen vijf jaar. Waarom gaan ceo’s over de schreef? Is het hebzucht? Narcisme? Financiële druk? Een slecht ontwikkeld moreel kompas? Dat kan allemaal een rol spelen. Maar ook succes kan een valkuil zijn!
lees artikel
Ethische vraagstukken over techniek zijn Chefsache
Data analytics, kunstmatige intelligentie, robotisering, het internet of things, zelfrijdende auto’s, blockchain, biometrie, nudging, virtual reality, augmented reality: technologische ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel op.
lees artikel
Geïntereseerd in Management Scope?
Maak kennis met het magazine via een proefabonnement: 3 edities voor €18,- of 6 edities voor €36,-
Vraag een proefabonnement aanMeer opinie
Verslag Top-100 Company Secretary Debat&Diner 2019
Over hun sterk evoluerende vak wisselden 18 company secretaries begin juli van gedachten tijdens de tweede editie van het Management Scope Top-100 Company Secretary Debat & Diner, een initiatief van Diligent, ontwikkelaar van boardcommunicatiesoftware, en Management Scope. ‘Company secretaries opereren tegenwoordig ook op strategisch niveau.’
lees artikel
Verduurzaming komt nu de directiekamer binnen
Het in juni gepresenteerde Klimaatakkoord kent een groot aantal maatregelen die moeten leiden tot 49 procent minder uitstoot van broeikasgassen in 2030, oplopend naar 95 procent in 2050. ING-econoom Gerben Hieminga laat zijn licht schijnen over de implicaties voor het bedrijfsleven.
lees artikel
De toegevoegde waarde van HR in turbulente tijden
Met digitalisering, ingrijpend veranderende businessmodellen en de introductie van nieuwe diensten ontstaan andere klantverwachtingen en daarmee een nieuwe realiteit. Wie een toekomstbestendige workforce wil inrichten, is niet gebaat bij deeloplossingen – bestuurders worstelen echter met samenhangende oplossingen. HR kan als ‘luchtverkeersleider’ soelaas bieden.
lees artikel