Een vervelend verhaal
Auteur: Edgar Karssing | Beeld: Mark van den Brink | 13-03-2019
‘Dit is een vervelend verhaal!’ Dat hoor je niet graag als je een college ethiek geeft aan bestuurders. ‘Hoezo?’, vroeg ik aarzelend. ‘Dit doe ik zelf ook.’ ‘Ach’, relativeerde ik, ‘het wordt pas vervelend als je waarde hecht aan je eigen morele kompas’. Dat hielp niet.
Waar het over ging? Ik had zojuist ‘morele ontkoppeling’ besproken. Ik begon met een kop uit de Volkskrant: ‘Ethiek is een blinde vlek in het bedrijfsleven’. Er zou weinig aandacht zijn voor de morele kant van zakelijke beslissingen, zodra die winst opleveren. Ik probeerde dat te duiden. Managers, bestuurders en commissarissen hebben toch een moreel kompas? Of laten ze dat op hun nachtkastje liggen als ze naar hun werk gaan?
De Canadese psycholoog Albert Bandura geeft een interessante verklaring: ons kompas staat niet voortdurend aan, maar moet actief aangezet worden. Het grote ‘voordeel’ van het kompas uitzetten, is dat handelen in strijd met dit kompas geen nare gevoelens als schuld en schaamte oproept – en zo kan ethiek een blinde vlek worden.
Bandura noemt verschillende manieren waarop wij ons kompas uitzetten. Hiervoor hoeven we geen workshop te volgen, dit gaat ons spontaan goed af. Bijvoorbeeld door zelfrechtvaardiging: recht praten wat krom is. Er is een hoger doel en dat zou het gedrag rechtvaardigen (maar dat doet het dus niet). Of we gebruiken verhullende taal. Mensen kunnen bovendien met woorden morele emoties oproepen of juist op afstand zetten. Zijn dit terroristen of vrijheidsstrijders? Zijn er bij een aanval onschuldige burgers gedood of spreken we over collateral damage? Of, toegespitst op de corporate wereld: bij woorden als ‘targets’, ‘moordende concurrentie’, ‘marktaandeel’ en ‘competitief voordeel’ verdwijnt het kompas al snel uit beeld. De gunstige vergelijking is eveneens heel effectief: het is niet netjes, maar het kan erger. Zo vertelde een directeur van een verzekeraar mij ooit dat zijn organisatie ook woekerpolissen had verkocht, maar dat die niet zo erg waren geweest als de woekerpolissen van DSB Bank. Het viel dus wel mee…
Ook het verleggen van verantwoordelijkheden werkt: ik doe slechts wat mij wordt opgedragen. Als ‘iedereen’ het doet, doe je ‘gewoon’ mee. Dat komt al dicht bij de verwatering van verantwoordelijkheden: ik ben slechts een klein radertje in het geheel. Ofwel, door bijvoorbeeld specialisatie en arbeidsdeling – het bestaansrecht van organisaties! – voelen mensen zich minder verantwoordelijk voor het geheel. Wat verder ‘helpt’ is de ontmenselijking van slachtoffers. Wie zijn klanten muppets noemt, zoals Goldman Sachs zou doen volgens oud-medewerker Greg Smith, zal niet snel aan het adagium ‘klantbelang centraal’ denken. Uiteindelijk kun je ook nog de gevolgen van je handelen bagatelliseren, ontkennen of vertekenen.
Zie de volgende opmerkingen tijdens een boardmeeting als een red flag:
‘Er is weinig aan de hand!’
‘Niemand heeft er last van!’
‘Het loopt zo’n vaart nog niet!’
‘Het is slechts één keer!’
Is dit een vervelend verhaal? Wel als u uw eigen morele kompas serieus neemt, en als u weet dat wanneer u daarvan afwijkt, dat gedrag sporen achterlaat. Een bestuurder of commissaris die zijn of haar kompas geregeld uitzet, wordt een mens dat zijn of haar kompas uit heeft staan.
Gepubliceerd in Management Scope 03 2019.
Het columnistenpanel van Management Scope bestaat uit Thomas Buser, Fieke van der Lecq, Edgar Karssing, Annemieke Roobeek en Henk Volberda. Dit panel becommentarieert met academische blik de boardroomactualiteit.
Columns
-
Laten we kritieke infrastructuur koesteren
-
Geef elkaar vaker complimenten
-
Groei is geen gegeven
-
Open normen handhaven vergt moed
-
Lees dit als u trendsetter in de boardroom wilt zijn
-
Anders kijken tegen pensioenen: inleg met een goed gevoel
-
Mooier zonder das
Tekst door: Edgar Karssing
-
Universitair Hoofddocent Beroepsethiek en integriteitsmanagement Nyenrode Business Universiteit
Management Scope Rankings
Bekijk hier alle rankings die Management Scope jaarlijks samenstelt.
.png){kind=icon}
Artikelen van Edgar Karssing
Geef elkaar vaker complimenten
Eindelijk. Na enkele honderden jaren wachten zijn de twee meesterwerken van de Schotse auteur Adam Smith vertaald. Dit voorjaar kreeg De welvaart van landen (1776) veel aandacht. Terecht. De vader van de moderne economie maakt in dit boek helder hoe de commerciële samenleving armoede bestrijdt en vrijheid vergroot. Als goede vriend van het kapitalisme – hoewel hij dat woord zelf niet gebruikt – telt hij de zegeningen en is hij tegelijkertijd zeer kritisch op de uitwassen.
lees artikel
Succes als valkuil
Ceo’s worden steeds vaker weggestuurd vanwege integriteitskwesties zoals fraude, omkoping, handel met voorkennis en seksueel ongewenst gedrag, aldus de CEO Success Study van zakelijk dienstverlener PwC. Inmiddels wordt van 1 op de 20 ceo’s afscheid genomen vanwege grensoverschrijdend gedrag: dat is een wereldwijde stijging van 36 procent in de afgelopen vijf jaar. Waarom gaan ceo’s over de schreef? Is het hebzucht? Narcisme? Financiële druk? Een slecht ontwikkeld moreel kompas? Dat kan allemaal een rol spelen. Maar ook succes kan een valkuil zijn!
lees artikel
Ethische vraagstukken over techniek zijn Chefsache
Data analytics, kunstmatige intelligentie, robotisering, het internet of things, zelfrijdende auto’s, blockchain, biometrie, nudging, virtual reality, augmented reality: technologische ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel op.
lees artikel
Geïntereseerd in Management Scope?
Maak kennis met het magazine via een proefabonnement: 3 edities voor €18,- of 6 edities voor €36,-
Vraag een proefabonnement aanMeer opinie
Strategisch duurzaam groeibeleid
Duurzaamheid en ESG worden steeds strategischer. Dit stelt andere eisen aan de rol van de raad van commissarissen. Commissarissen zijn zich hiervan bewust, maar handen en voeten geven aan dit urgente thema is een ander verhaal. Zes suggesties om ambitie om te zetten in actie.
lees artikel
Laat dataverbruik niet uitgroeien tot doemscenario
Het digitale dataverkeer leidt tot een verdubbeling van het wereldwijde energieverbruik. Niet in elke boardroom zijn het snel groeiende dataverbruik en de gevolgen voor het energieverbruik top of mind. Dat zou het wel moeten zijn, stellen ING sectorbankier Dirk Visser en -econoom Ferdinand Nijboer. Bedrijven kunnen de milieu-impact binnen de perken houden door kritisch naar hun ICT-activiteiten te kijken.
lees artikel
Aanbevelingen cultuur, gedrag en reputatie in de toezichtsroutine
Een bedrijf van de 21ste eeuw verdient een commissaris van de 21ste eeuw. Stel hoge en aangepaste eisen aan de werving en selectie van commissarissen en niet in het minst aan de raad als collectief en aan de commissaris zelf.
lees artikel