Hoe langetermijninvesteringen Europa kunnen versterken

Strategische autonomie
De opeenstapeling van mondiale crises de afgelopen jaren – van klimaatverandering tot de coronapandemie, en daarna de grootschalige Russische invasie van Oekraïne – heeft echter de kwetsbaarheden van dit economisch model blootgelegd. Grote, ingewikkelde waardeketens kunnen moeilijk te identificeren knelpunten hebben. Door onze economische verwevenheid kunnen storingen over het hele achtersysteem een effect hebben. Zo kan een orkaan in Oost-Azië tot schaarste in Latijns-Amerika leiden, bijvoorbeeld.
Deze risico’s zijn zorgelijker in een wereld van toenemende geopolitieke spanningen. Handelspartners kunnen immers misbruik maken van onze onderlinge afhankelijkheid. Steeds vaker worden geopolitieke ruzies dan ook op het economisch speelveld beslecht. Zo heeft het Internationaal Monetair Fonds (IMF) becijferd dat het aantal handelsrestricties in de periode tussen 2019 en 2022 is verdrievoudigd. We kunnen er dus niet meer van uitgaan dat de mondiale waardeketens waar wij decennialang van afhankelijk waren ongehinderd blijven functioneren.
Omdat wij ons niet kunnen veroorloven dat wij bepaalde goederen of diensten missen door de acties van een andere actor, of überhaupt dat onze internationale manoeuvreerruimte wordt beperkt door de angst dat wij op deze manier getroffen kunnen worden, moeten we toewerken naar strategische autonomie.

Geen zelfvoorziening, wel slimme keuzes
Hoe ziet dat eruit? De eerste fout die velen maken, is om te denken dat wij alles ‘in huis’ (oftewel: in Europa) moeten gaan maken. Dit is het kind met het badwater weggooien. De globalisering heeft ons een enorme welvaart gebracht en het is in ons belang dat wij een open, op regels gebaseerd handelsstelsel proberen te beschermen. Het zou bijzonder inefficiënt zijn om een zelfvoorzienend economisch model na te streven in Europa. Bovendien staan weinig burgers in deze krappe arbeidsmarkt te trappelen om weer de ijzermijnen in te gaan, of aan de productielijn voor smartphones te staan. Alleen voor de allerbelangrijkste producten – bijvoorbeeld gerelateerd aan onze nationale veiligheid of gezondheid – moeten we dus tegen de economische stroom inzwemmen om productie op ons continent te laten plaatsvinden. Verder kunnen we ons richten op de goederen en diensten die passen bij het comparatief voordeel van onze kenniseconomie. Voor de overige producten moeten we een strategie van diversificatie nastreven; minder afhankelijkheid van individuele landen, technologieën en aanvoerketens.
Voor mij als bankier met een achtergrond in risicobeheer is dit een no brainer. De eerste les die je in dit vak leert, is dat je nooit op één paard moet wedden. Hedging en diversificatie van je portefeuille mag wat kosten. Ik ben er daarom ook trots op dat de Europese Investeringsbank (EIB) en haar dochteronderneming, het Europees Investeringsfonds (EIF) een bijdrage leveren aan de verbetering van onze strategische autonomie.

Investeren in innovatie: van grondstoffen tot scale-ups
Als voorbeeld van de Europese strategie om de aanvoer van kritieke grondstoffen te versterken, ondersteunt de EIB met een lening aan het Duitse bedrijf Aurubis de productie en recycling van koper, een onmisbare grondstof voor de energie- en digitale transities in Europa. Daarnaast dragen we bij aan de eerste geïntegreerde productie van lithium in de EU, een sleutelcomponent voor batterijen in elektrische voertuigen, met financiering van een project in Kaustinen, een Finse regio met een van de grootste lithiumreserves van Europa.
Onze mondiale activiteiten zijn belangrijk, maar eigenlijk zit onze corebusiness in Europa. Van onze jaarlijkse financiering (dit jaar naar verwachting zo’n 100 miljard), gaat ongeveer 90 procent naar (semi)overheden en bedrijven op dit continent. De investeringsnoden zijn hier immers torenhoog. En steeds meer zijn wij geïnteresseerd in de innovatieve, risicovollere investeringen om Europa op de technologische cutting edge te behouden. Dit doen we onder het TechEU-programma. Het doel hiervan is om Europese innovatie te versnellen door startups, scale-ups en technologiebedrijven beter toegang te geven tot financiering.
Een paar voorbeelden komen uit onze investeringen in de biotech-sector. Zo hebben wij eerder dit jaar een lening van bijna 60 miljoen euro verstrekt aan een Deens bedrijf dat kankervaccinaties wil maken, en leende de Nederlandse firma Leyden Labs 20 miljoen euro om neussprays te ontwikkelen tegen de griep en covid. Ook financieren we onderzoek, ontwikkeling en innovatieactiviteiten van gevestigde bedrijven om de afhankelijkheid van buitenlandse technologieën te verminderen en ons concurrentievermogen te versterken.

Van startup naar scale-up
Binnen het thema concurrentievermogen is het European Tech Champions Initiative (ETCI) belangrijk. Dit fonds van fondsen van het EIF financiert de groei van veelbelovende Europese techbedrijven. Wij willen bedrijven ondersteunen die de start-upfase ontgroeien en doorgroeien naar scale-ups, iets waar Europa momenteel op achterloopt vergeleken met bijvoorbeeld de VS. Naar verwachting zullen ook Nederlandse bedrijven profiteren van deze investeringen. Door hun afhankelijkheid van Amerikaans en Aziatisch kapitaal te verminderen, kunnen wij onze technologie- onafhankelijkheid waarborgen. Hiermee proberen wij een directe (deel)oplossing te bieden voor de problemen die Mario Draghi in zijn rapport over het Europees concurrentievermogen heeft geïdentificeerd: een gebrek aan dynamiek en innovatie in de Europese economie, niet omdat we een gebrek aan onderzoekers en ondernemers hebben, maar omdat het bijhorend ‘ecosysteem’ (waaronder financiering) niet goed functioneert.
Deze initiatieven zijn direct gerelateerd aan de bredere Europese inzet op strategische autonomie. Hoe kunnen we autonoom handelen als we in bijna al onze dagelijkse digitale handelingen afhankelijk zijn van Amerikaanse of Aziatische bedrijven, die in theorie met een knop op afstand uit kunnen worden gezet? Of verwachten dat producerende landen tijdens een pandemie toestaan dat de medicijnen die zij ook nodig hebben naar Europa worden gestuurd?
Deze casussen illustreren hoe wij over dit probleem nadenken. Bij elke investeringsbeslissing hanteren wij de strikte, transparante en financieel objectieve criteria van de Bank, die onderdeel zijn van onze standaardbeoordelings- en goedkeuringsprocedures. Tegelijkertijd speelt in ons achterhoofd daarbij de vraag: is er een sterke businesscase om deze technologie zelf in Europa te ontwikkelen? En wat zouden de gevolgen zijn als we daar geen zeggenschap meer over zouden hebben? Die afweging maken we vanuit een breed perspectief – niet alleen op basis van financiële overwegingen, maar ook met oog voor de potentiële (macro-)economische impact.

Investeren in weerbaarheid: bijdragen aan europa’s strategische autonomie
Een andere, hardere vorm van strategische autonomie is sinds de Russische invasie van Oekraïne in beeld gekomen. Voor het eerst in decennia is er weer sprake van een grootschalig conflict op ons continent. Het is niemand ontgaan dat er na jarenlange bezuinigingen op de Europese defensiebegrotingen een nieuwe wind door ons continent waait. De komende jaren moeten er honderden miljarden euro’s besteed worden aan onze veiligheid. En ook op dat terrein heeft de EIB-groep een belangrijke rol om te spelen.
Recentelijk heeft onze instelling haar criteria rondom veiligheid en defensie aangepast. Wat houdt dat in? Als langetermijninvesteerder zit onze meerwaarde voornamelijk in het ondersteunen van investeringen in nieuwe innovatie en nieuwe technologische ontwikkelingen, en ook (de bescherming van) grootschalige infrastructuur. Zo heeft de EIB onlangs een lening van 25 miljoen euro verstrekt aan het Franse bedrijf Gatewatcher, gericht op het versterken van de cyberweerbaarheid – ook in Nederland. Maar denk bijvoorbeeld ook aan onderzoek en ontwikkeling op het vlak van ruimtevaart, radartechnologie, autonome voertuigen of optica. In datzelfde kader heeft het EIF 40 miljoen euro geïnvesteerd in het nieuwe defensie- en veiligheidstechnologiefonds van Keen Venture Partners, dat zich richt op innovatieve Europese bedrijven actief in onder meer cybersecurity, ai en ruimtevaart.
Een ander voorbeeld is militaire mobiliteit. We hebben een Europees transportnet nodig waarmee wij, als het moet, zwaar materieel kunnen verplaatsen om dreigingen tegen te gaan. Veiligheid en weerbaarheid betekenen ook investeren in de fundamenten van een veerkrachtige samenleving, zoals een toereikende en veilige digitale en fysieke infrastructuur, met daarbij een betrouwbare energievoorziening, maar ook medicijnproductie, Europese ai, datacentra en cyberbeveiliging. Dat ligt in het verlengde van het terrein waarop de EIB al jaar en dag actief is, de financiering van kritieke infrastructuur, en is dus bij uitstek een voorbeeld van hoe wij aan de strategische autonomie kunnen bijdragen. Wij financieren graag projecten die de algehele veerkracht van de maatschappij versterken.
Het versterken van de nationale energieautonomie is ook belangrijk. Zo leende de EIB eerder dit jaar 500 miljoen euro aan netbeheerder Stedin. Daarmee kan het bedrijf niet alleen broodnodige investeringen in ons elektriciteitsnet doen, wat goed is voor onze economie, maar ook de Nederlandse afhankelijkheid van externe energiebronnen verminderen.

Onze filosofie en meerwaarde
De EIB is opgericht om als langetermijninvesteerder Europa te versterken. Voor onze klanten zit onze meerwaarde voor een groot deel in het feit dat wij, anders dan sommige commerciële investeerders, hen de tijd en ruimte geven om hun ambities te realiseren. Die filosofie is ook toepasbaar in de context van strategische autonomie. Het is makkelijk om in een crisisachtige sfeer alleen te focussen op de dringende zaken. Maar wij kijken ook naar de investeringsnoden die wél belangrijk zijn, maar die niet gelijk de krantenkoppen domineren. Gelukkig zijn onze investeringen in strategische autonomie nog niet op grootschalige wijze op de proef gesteld. Maar als een conflict, pandemie of andere crisis uitbreekt, denk ik dat wij blij zullen zijn dat de EIB deze investeringen heeft mogelijk gemaakt.

Dit artikel is gepubliceerd in Management Scope 09 2025.