Europeanen bestaan niet

Hoe ziet uw agenda er tegenwoordig uit?
"Deze maand zit mijn agenda nog stampvol."

Wilt u al iets zeggen over wat u gaat doen?
"Daar kan ik kort over zijn. Nee."

Waar houdt u zich deze dagen dan vooral mee bezig?
"Met koffiedrinken. Veel koffiedrinken."
Het is duidelijk. Verwaayen wil vooralsnog niets kwijt over een eventuele volgende stap in zijn loopbaan. Maar over andere zaken wil hij graag zijn mening geven. Als voormalig lid van de verkiezingsprogrammacommissie van de VVD liet hij al eerder zien zich betrokken te voelen bij politieke zaken.

" Woensdag gehaktdag' mag blijven. Daar moet Brussel geen regels over maken"

Hoe ziet u de positie van Europa in de wereld ten opzichte van de Verenigde Staten en Azië?
"Het is een lastige en enigszins dubbele positie. Wanneer lokale politici bijvoorbeeld iets positiefs zeggen over Europa wordt dat als negatief ervaren. Ik vind dat zeer merkwaardig. In economische zin wordt Europa namelijk wel degelijk ook gewaardeerd en geaccepteerd. Maar als het gaat om politiek en identiteit, dan blijft Europa achter bij andere delen van de wereld. Een Europeaan bestaat immers nog steeds niet."

U voelt zich geen Europeaan?
"Welnee. Ik voel me Nederlander. Net als een Fransman zich Fransman voelt, en een Deen zich Deen voelt. Europa heeft eenvoudigweg geen gezamenlijke identiteit."

Maar Europa is dus wel een economische entiteit.
"Zeker. Het heeft voldoende stappen gezet om als markt interessant te zijn, al kent het ook nog onvolkomenheden. Zo is het Europese patent bijvoorbeeld nog steeds niet geregeld. We kunnen het daar maar niet over eens worden. Maar Europa is meer dan een gezamenlijke
markt alleen. Als het bijvoorbeeld gaat om een onderwerp als klimaatverandering, dan slaan we de handen wel ineen."

Europa is een onmogelijke cocktail, zegt de Russische wijn-importeur Chitrov verderop in dit nummer.
"Ik ben het daar niet mee eens. Europa is namelijk ook een Europese markt waar veel Europeanen wel degelijk bij willen horen. Europa is als markt eigenlijk zo succesvol dat het gewoon is geworden. We steken er volgens mij ook veel te weinig energie in om Europa levend te houden. We zijn te veel gericht op de culturele verschillen. Maar ‘woensdag gehaktdag' mag wat mij betreft gewoon ‘woensdag gehaktdag' blijven. Daar moet Brussel geen regels over willen maken. Die culturele verschillen moeten we laten voor wat ze zijn. Die horen nu eenmaal bij een land. Ook moeten we de gedachte loslaten dat alle 27 landen mee moeten doen. Dat hoeft niet. Wanneer we deze belemmering - die ik vooral als groeistuipen zie - in onze gedachten loslaten, dan kunnen we als Europa belangrijk politiek terrein winnen."

Op welke gebieden?
"Bijvoorbeeld op het gebied van groene energie. Het is belangrijk dat we zo'n onderwerp binnen Europa gezamenlijk oppakken."

Maar lidstaten mogen dus ook hun eigen identiteit houden.
"Absoluut. Er zal mijns inziens de komende decennia een nieuw evenwicht komen binnen Europa, waarbij Brussel zich bezighoudt met omgevingsmanagement en de lidstaten zich richten op identiteitsmanagement. Kijk, we willen het allemaal. We willen kleinschalig kunnen zijn en als Nederlander Nederlander blijven, maar we willen ook meedoen om wereldvraagstukken op te lossen. Het wordt voor ieder land een uitdaging om die wereldvraagstukken dicht bij de eigen burger te krijgen. En als we inderdaad die vuist willen maken, bijvoorbeeld op het gebied van klimaatverandering, dan zullen we ook de nieuwe grote machten in deze wereld, denk aan India, Brazilië en China, aan de tafel moeten uitnodigen. Vooralsnog wordt die tafel alleen maar bevolkt door de winnaars van de Tweede Wereldoorlog. Dat gaat echt anders worden."

Vindt u dat Turkije wél bij Europa hoort?
"Ik vind dat het land in ieder geval een eerlijke kans moet krijgen. Er zijn spelregels en daar moeten we ons aan houden. Maar ik ben tegen onderhandelingstechnieken die erop gericht zijn om toelating van Turkije te laten mislukken. Ieder land moet conform de spelregels op zijn merites worden beoordeeld."

Is het aansturen van de EU hetzelfde als het aansturen van een bedrijf?
‘Nee. Het is volstrekt anders. Het aansturen van Europa is het resultaat van een politiek proces. Met de nadruk op proces. Het is bepaald niet simpel om in Brussel te zitten en leiding te geven aan Europa. Neelie Kroes heeft een politiepet op. Haar portefeuille is dan ook nog wel redelijk goed te doen. Maar je zal maar de Europese baas zijn van ‘sociale politiek' of ‘cultuur'. Arme man. Die onderwerpen leven niet op Europees niveau. Sla de krant maar eens open. Serieuze zaken in Brussel vind je ergens op pagina zeventien, kolom vier. Europa is voor veel burgers toch de ver-van-hun-bedshow. Ik denk dan ook dat Europa zich op een beperkt aantal onderwerpen moet richten en daarmee de diepte moet ingaan. En het moet datgene teruggeven aan de lidstaten wat bij de lidstaten hoort.'

"Europa moet durven geloven in zijn eigen droom", zegt de Amerikaanse schrijver Jeremy Rifkin. Een droom die gaat over solidariteit, duurzaamheid en mensenrechten. Wat vindt u daarvan?
"Tja. Het zijn allemaal prachtige theorieën, maar de waarheid van vandaag is de dwaasheid van morgen. Ik heb er dan ook moeite mee wanneer economen hun theorieën in steen graveren. Ik ben daarover nogal sceptisch. Europa verandert net als de rest van wereld. Het zijn schuivende panelen waarvan niemand weet welke kant ze op bewegen. Ook heb ik moeite met de gedachte als zou Europa een entiteit zijn met een muurtje er omheen. Dat is het niet. Bedrijven werken immers niet alleen in Europa, maar hebben ook hun tentakels in bijvoorbeeld China en de Verenigde Staten. Kortom: internationale lijnen komen samen in een organisatie die toevallig haar hoofdkantoor in een Europees land heeft zitten. Daardoor worden de culturele invloeden van buiten Europa gigantisch groot. Een medewerker die moet samenwerken met een collega in Hongkong houdt natuurlijk rekening met taal, tijdverschil, gewoonten, enzovoorts. En dan heb je het allang niet meer over een Europese cultuur."

Waaruit bestaat de economische kracht van Europa?
"Wij zijn goed in het snel kunnen toepassen van verworven basiskennis. Basiskennis vind je overal. Massaproductie kunnen andere landen beter dan wij. Maar het vinden van snelle toepassingen, daar is Europa goed in. Wie had bijvoorbeeld ooit gedacht dat wij in Nederland toonaangevend zouden zijn in design? Maar ook het westland is back in town en druk bezig om energie zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Dat is waar wij in Nederland, maar ook andere Europese landen, goed in zijn."

" We moeten mensen kansen bieden in plaats van de teugels aan te trekken"

We moeten ons er dus niet druk over maken dat markten verschuiven?
"Zeker wel. We moeten ons er heel erg druk over maken. Maar we moeten ons tegelijkertijd realiseren dat het een fact of life is waar we mee om moeten gaan. Ik pleit dan ook voor een overheid die zijn mensen inspireert en motiveert. Kijk, elke verandering maakt mensen op een bepaalde manier ook lamlendig. Je verliest immers wat je had en je wilt het oude graag vasthouden. Wil een land mee kunnen gaan met de veranderingen in de wereld, dan heeft het Pokon nodig."

En waar komt die Pokon vandaan?
"Vanuit de samenleving zelf. Nogmaals, de overheid moet mensen inspireren om nieuwe initiatieven te ontplooien, zij moet ervoor zorgen dat het onderwijs beter aansluit bij het nieuwe, het belastingmodelmoet worden aangepast om prikkels te geven en we moeten kansen creëren in onze samenleving. Wat de overheid nu doet is eigenlijk het tegenovergestelde. Nederland verandert en dus worden er extra verboden en eisen vastgelegd. Maar dat werkt natuurlijk niet. We moeten die hobbel snel over en mensen kansen bieden in plaats van de teugels aan te trekken."

Wat zijn die kansen dan?
"Groen' is zo'n fantastische kans. We zijn flexibel, beschikken over kennis en daar moeten we iets mee doen. Alles wat we nu in het Westen doen, is gebaseerd op een economie die als uitgangspunt heeft dat olie goedkoop is. Maar niet alleen is olie duur geworden, bovendien gaat vervuiling steeds meer geld kosten. Ons energieverbruik moet eenvoudigweg goedkoper en beter. En dat biedt enorm veel kansen voor nieuwe producten en toepassingen. Aangezien het in Nederland barst van de middelgrote en grote bedrijven, moeten we onze slag kunnen slaan. Toch komt dit vooralsnog niet of nauwelijks van de grond. Er is op dit punt geen samenhangend beleid. Maar de wal zal het schip keren."

U heeft zich de laatste jaren sterk met de opwarming van de aarde beziggehouden. Wat zijn de reacties hierop van collega's uit de top van het bedrijfsleven?
"Aanvankelijk was iedereen terughoudend. Maar dat is veranderd. Ik heb de werkgroep voorgezeten van de Britse werkgeversvereniging voor klimaatverandering. Tijdens de eerste vergadering zaten de CEO's letterlijk met de armen stijf over elkaar. Men wilde niets veranderen en zag het niet als hun probleem. Anderhalf jaar later waren er duidelijke
toezeggingen van alle deelnemers. En dan heb ik het over bedrijven als Shell, Rolls Royce, Tesco, British Airways, noem maar op. Grote spelers."

Over wat voor toezeggingen heeft u het dan?
"Dat zijn er talloze. Verplichte rapportages die van bron tot eindklant vermelden wat er met een product gebeurt, extra informatie over energieverbruik en CO2-uitstoot aan klanten, het aanpakken van wagenparken, maar ook het leveren van diensten en producten waardoor huishoudens in Engeland in staat zullen zijn om in 2020 vijftig procent minder CO2 uit te stoten. Al deze bedrijven zijn er inmiddels van doordrongen dat klimaatverandering een feit is en dat het risico en de kosten ervan dusdanig hoog zijn, dat ze maar beter maatregelen kunnen treffen. De technologie is er, we weten ook wat we moeten doen, maar we moeten als samenleving prioriteiten stellen. Het lastige is dat één prioriteit nog nooit dertig jaar lang bovenaan de agenda heeft gestaan. Maar daar zullen we toch aan moeten wennen."

Wat zijn de quick wins die kunnen worden behaald?
"Energiebesparing. Het verwarmen van een gemiddelde woning in Europa kost zo'n tweeduizend euro per jaar. Met goede isolatie zouden we dat vrij eenvoudig met driehonderd euro kunnen terugbrengen. Zeker wanneer we de oude gebouwen aanpakken, kunnen we al snel een besparing van dertig procent realiseren. Dat zijn grote stappen. En wat te denken van het vliegverkeer? Twaalf procent van de brandstof gaat verloren omdat vliegtuigen in Europa moeten rondcirkelen boven gebieden, aangezien de luchtverkeersleidingen in Europa niet in één systeem georganiseerd zijn. Er bestaat nog geen eurocontrole. En 75 procent van alle vervuiling op een luchthaven is het gevolg van vliegtuigmotoren die buiten staan te draaien om de vliegtuigen alvast op te warmen. Ook hier kunnen quick wins worden behaald. Als je het mij vraagt, kunnen we de eerste twintig jaar veel doen aan reductie, en de tweede twintig jaar kunnen we de energie vooral zuinig maken. Maar we moeten wél vandaag beginnen."

Er zijn ook mensen die zeggen dat Europa met dit onderwerp het braafste jongetje van de klas wil zijn, terwijl een land als China er een potje van maakt.
"Dat is niet waar. Je kunt je natuurlijk focussen op de steenkoolfabrieken in China, maar het land is zeker ook met milieuvriendelijke activiteiten bezig. En laten we wel zijn. Heel lang wilde het Westen dat een land als China zich verder zou ontwikkelen. En nu de Chinezen
twee maaltijden per dag en ook nog een stukje vlees willen, zeggen we ineens dat dat niet kan. Dat klopt niet. We zullen een land als China moeten helpen met onze kennis en kunde. We kunnen daar goede afspraken over maken en hen tegelijkertijd helpen een betere levensstijl te bereiken."

Europa is lui, zo wordt wel gezegd.
"Het is misschien niet populair om dit te zeggen, maar het klopt wel degelijk dat de arbeidsproductiviteit in Europa lager is dan in bijvoorbeeld Amerika of Japan. Toch denk ik niet dat we in Europa lui zijn. We moeten wel slim blijven."

" Ons energieverbruik moet goedkoper en beter. Dat biedt enorm veel kansen"

Hoe doen we dat?
"Door onze successen te vieren, door jonge mensen te stimuleren, eigen initiatieven mogelijk te maken en nieuwe arbeidsorganisaties te ontwikkelen waarin dit alles mogelijk is. We moeten gebruik maken van onze creativiteit om de concurrentie met andere delen in de wereld aan te kunnen."

Dan het EK voetbal, hoe gaat Nederland het doen?
‘Ik moet erg voorzichtig zijn. Wanneer dit nummer uitkomt, kan mijn opmerking alweer volslagen belachelijk en achterhaald zijn. Maar ik hoop heel erg dat we er behoorlijk doorkomen. Als we in staat zijn om de flanken de flanken te laten en het middenveld zijn werk te laten doen, en als we ook nog als team kunnen samenwerken, dan kunnen
we mijns inziens verrekte ver komen. Ik denk dat we winnen van Italië, gelijk spelen tegen Frankrijk en verliezen van Roemenië. Maar ik denk niet dat we kampioen worden. Wat dat betreft zet ik mijn geld op Spanje. Ik vind ze erg goed en ze zijn al zolang een wandelende belofte dat ze die nu wel eens een keer zullen waarmaken.'