Leiders van de toekomst

" Ontwikkelingen en verwachtingen stop ik in een hoge hoed - en dan komt er een konijn uit" Sabine Palinckx, Human Inference

"Is dat niet gewoon een kwestie van aandacht aan mensen geven?" vraagt Bahlmann.
Vis: "Op ons intranet zie ik elke dag wie van Samas jarig is. Die feliciteer ik persoonlijk, vaak via e-mail. Nu heeft mijn assistent dat van me overgenomen, maar toch. Wat zo'n klein dingetje doet met de mensen. Tot tranen toe zijn sommige geroerd! Toen ik hier begon, voerde ik een strategiewijziging door. Zijn we fabrikant of marktgedreven totaaloplosser? Dat laatste. En wat doet de concurrentie? We lijken teveel op ze. Om mensen ervan te doordringen waar Samas voor staat, wat onze kernwaarden zijn, maakten we een boekje met quotes van twaalf medewerkers. Het nieuwe Samas staat voor Spraakmakend, Aansprekend, Maatschappelijk, Authentiek, Slagvaardig. Dat laatste laat nog een beetje te wensen over. Niet vreemd, want nogal wat mensen werken hier al 35 jaar en zitten in bepaalde patronen vast. Maar één man zei: niets hier in dit bedrijf is van mij, maar toch is het mijn bedrijf. Kippenvel krijg ik daarvan."
Ja, de oude generatie is anders dan de jonge, ziet Vis. "Ouderen kennen nog echte bedrijfstrots. Die loyaliteit en binding is bij jongeren echt weg. Verandert dat door de crisis? Ik zou graag verbroedering zien, mensen die krachten bundelen. Maar ik zie het nog niet altijd terug."

Alarmbelletje
Maar stilstaan is geen optie. Ook voor Van Aken van Avantium niet, die voortdurend te maken heeft met afgevaardigde commissarissen van venture capital investeerders als Aescap, Capricorn en Alpinvest. Zij willen hun investering groot en succesvol zien worden.
Van Aken: "In 2005 besloten we in biobrandstoffen en bioplastics te gaan. We werden voor gek verklaard. Dat zou pas over dertig jaar rendabel worden, terwijl patenten op onze technologie maar twintig jaar geldig zijn. De realiteit geeft ons toch gelijk. Overigens voel ik me erg thuis in deze combinatie. Alleen maar maatschappelijk of idealistisch werk zou ik niet kunnen. Alleen maar dom geld verdienen ook niet. Het lastige van leiderschap in zo'n kennisintensieve omgeving is wel dat ik vaak diep de materie in wordt gezogen. Als ik niet oppas, denk ik teveel na, terwijl er een besluit moet worden genomen."
Palinckx knikt: "Soms weet ik het ook even niet. Toch neem ik dan een beslissing. Wat als het misloopt? Dan geef ik dat toe. Ik zat fout. Of iemand mij daarop moet wijzen? Nee, als mijn besluit niet zichtbaar is in de resultaten, gaat bij mij al een alarmbelletje af. Ik weet vrij nauwkeurig wat ik toevoeg. In mijn vorige functie zat ik in de lijn. Als ik nu stop, draait alles gewoon door, dacht ik. Misschien krijgt iemand zijn cijfertje niet. Ik wilde voortaan echt iets toevoegen, het verschil maken."

" Ouderen kennen nog echte bedrijfstrots. Die loyaliteit en binding is bij jongeren echt weg" Edward Vis, Samas Nederland

Waar zit hem dat verschil in? Wat maakt een jonge leider? Niet in zijn of haar opleiding of kennis van zaken. Net als Van Aken en Palinckx is Vis graag generalist tussen de specialisten.
Vis: "Ik heb veel sectoren van binnenuit bekeken en ik merk dat ik steeds weer iets anders wil. Mensen om mij heen vinden dat raar, maar ik voel mij er lekker bij. Ik doe frisse impulsen op, stap weer in een nieuw avontuur, verzamel mensen om mij heen. Een beetje zoals ik ooit een eigen bedrijf begon, Orbit, wat helaas verkeerd afliep. Enig verschil is dat ik nu niet wordt voortgedreven door de adrenalinekick van mijn eigen geld dat in de zaak zit."

Palinckx herkent dit. "Ik heb naast Human Inference nog een bedrijfje in de VS. Als je eigen geld erin zit, voel je alles toch meer intens."
Toch zou Vis na Orbit niet meer iets vanaf de grond zelf willen opbouwen. "Via een buy-out of buy-in zou ik wel mijn eigen geld in iets groters willen stoppen. From scratch wil ik niet meer. Dat is zwaar. Vijf jaar ploeteren voor iets zeer ongewis. Ik haal daar geen bevrediging meer uit."
Dat lijkt Van Aken ook niks. "Na Avantium zou ik weer iets nieuws in de technologiesector willen opbouwen, maar niet vanuit het niets. Respect voor wat jij met Orbit opbouwde Edward, maar ik zou doodongelukkig zijn in mijn eentje. Oude collega's van me hielden elkaar voor dat je voor een eigen onderneming eerst een goed idee nodig hebt. Onzin. Ideeën vind je overal. Het gaat erom dat je geld vindt en de juiste mensen bij elkaar haalt om het plan uit te voeren."

Kroeg
"Echte ondernemers zijn een beetje gek", zegt Bahlmann. "Ik ken er een die een huis kocht in een rustig dorpje waar geen kroeg was. Nou, dan zette hij er toch zelf een op? Dat werd nog een succes ook. Daaraan zie je waar mijn generatie vandaan komt: flowerpower. Is dat avontuur er nog wel bij jullie?"
"Jullie generatie is ook meer directief", kaatst Vis. "Wij zijn meer collectief ingesteld. We kunnen beter luisteren."
Van Aken: "Jack Welch, Lee Iacocca. Iconen van een tijd die echt voorbij is. My way or the highway. Het haantjesgedrag van dat soort celeb-CEO's pikt men nu niet meer."

Palinckx: "Toch stoten de vrouwelijke leiders ook niet echt door. In Nederland niet in elk geval. Als je werkt, ben je geen goede moeder. Ik heb zelf geen kinderen, maar ik zie om me heen hoe jongetjes en meisjes worden geschoold. Tegen jongetjes wordt gezegd dat wiskunde misschien moeilijk is maar toch te doen, bij meisjes wordt een schrikbeeld opgeroepen. Maar meisjes zijn ook gevoeliger voor dat soort impulsen."
Bahlmann: "Ik deed een bètastudie en ben commissaris bij Triodosbank, maar toen ik laatst als commissaris bij ING werd gevraagd, kreeg ik te horen dat ik wel even een dagje vrij moet nemen om het een en ander in de bankwereld bij te spijkeren." Palinckx: "De vooroordelen zitten diep, ook bij mij. Laatst liepen hier twee klanten binnen. Automatisch richtte ik me op de oudste persoon. Later bleek de jongere zijn baas. Hoe kun je Sabine, dacht ik."
Vis: "Ik hield mijn twee dochters onlangs een raadsel voor. Ze zijn 12 en 14 en zitten op het gymnasium. Vader en zoon krijgen een ongeluk. In het ziekenhuis zegt de chirurg: dat is mijn zoon, die kan ik niet opereren. Hoe kan dat? Mijn dochters keken me aan. Ik zeg: de chirurg is zijn moeder. O ja! Zelfs zij denken in een rollenpatroon."

Bahlmann: "De wereld verwacht nu veel van vrouwelijk leiderschap. Na bekendmaking van mijn benoeming bij ING kreeg ik prachtige rozen van onbekende vrouwen. Toch ben ik in mijn leven meer door vrouwen dwars gezeten dan door mannen."

Motipuleren
Vrouwelijk leiderschap - daar bedoelt de wereld volgens Bahlmann vaak dingen mee als harmonie en inspiratie.
"Het tegenovergestelde van wat managers nu leren op MBA-opleidingen. Daar gaat het slechts over targeting en controlling en andere instrumenten. Toys for boys. Hoe leer je vrouwelijk leiderschap? Hoe word je een Obama?"
Vis: "Het moet al een beetje in je zitten. In een vorige baan zei ik zo vaak tegen mijn baas dat we overmanaged but underled waren. We kijken alleen maar in de achteruitkijkspiegel, zei ik. Het besef dat het anders moest, was er wel. Maar hoe dan? Openstaan voor nieuwe dingen formaliseer je niet."
Palinckx: "Het begint bij de opleiding. Tot nu toe draaide alles in het bedrijfsleven alleen maar om IQ, niet om EQ. Tot op de dag van vandaag wordt dat dan ook keurig bij ze afgeleverd. Universiteiten trainen je op je linker hersenhelft. Maar juist de uitwisseling tussen links en rechts, dat maakt een Obama."
Van Aken: "Ik las een boek over iemand die zo'n MBA-opleiding van binnenuit beschrijft. Wat ben ik blij dat ik dat niet heb gedaan. Maar ook bij het risicomijdende DSM in de praktijk leerde ik niet ondernemen. Als je een idee hebt, loop je daar tegen muren aan. De echte ondernemers bij DSM vertrekken binnen vijf jaar. Ze volgen hun intuïtie. Als ik iemand moet aannemen, kijk ik hem in de ogen. Dat is belangrijker dan alle papieren en assessments bij elkaar."
Vis knikt: "Bij de eerste handdruk is het vaak al gebeurd."

" Als ik iemand aanneem kijk ik diep in de ogen. Dat is belangrijker dan alle assesments bij elkaar" Tom van Aken, Avantium

Van Aken: "Natuurlijk gaat dat soms fout. In Silicon Valley gaat ook zoveel fout. Maar voor elk bedrijfje dat omvalt, staan er weer twee op. Dat is mooi, maar het moet je wel liggen. Ik denk dat omgang met dat soort onzekerheden wel genetisch is bepaald. Niet dat ondernemingslust of leiderschap bij mij zo diep is geworteld. Ze vragen me wel eens of ik op het schoolplein al wist dat ik later CEO wilde worden! Nee, dat bewustzijn komt pas veel later. Maar heel avontuurlijk was ik niet. Mede door mijn tijd bij DSM ontdekte ik later wel dat ik me niet prettig voel in een omgeving waar alles om controle draait. Dat ik liever mensen samenbreng dan dat ik orders schreeuw en dingen doordruk. En dat ik niet bang ben om keuzes te maken. Maar van binnenuit een team, niet van bovenaf."

Vis: "Motipuleren heb ik dat wel eens genoemd. Motiveren en manipuleren ineen. Hoe je het wendt of keert, elke leider is uiteindelijk dominant. Hij wil dat bepaalde dingen gewoon op zijn manier gebeuren. Maar omdat hij weet dat het niet werkt als hij dat van bovenaf dirigeert, moet hij dat een beetje manipuleren. Alleen maar motiveren van onderaf klinkt mooi, maar je moet de mensen toch aangeven wat het speelveld is. Díe kant gaan we op. De reis is nader in te vullen, maar de bestemming staat vast."
Palinckx: "Ik was de jongste van vier meisjes. Dat heeft me geholpen. Wist altijd heel goed wat ik wilde. Om dat voor elkaar te krijgen, kon ik wel gaan schreeuwen, maar dan kreeg ik een klap op mijn kop en kon ik wegwezen. Ik leerde hoe ik mijn ouders kon managen, mijn zussen, de hond. Dat zat er al vroeg in bij mij. En het was geen vergaderen, polderen, en van iedereen handtekening krijgen hoor."
Vis: "Het was stakeholdermanagement van de bovenste plank."

Bonussen
"Vergaderen, wie doet dat nou nog?" vraagt Bahlmann zich af. "Dat is nou echt iets van de babyboomers - vooral van mannen. Maar is er ook iets dat jullie missen in jezelf, iets wat oudere generaties goed kunnen?" Stilte.
"Van één ding wil ik juist heel graag af: de graaicultuur die we aan hen te danken hebben", zegt Van Aken. "Toen ik afstudeerde, was ik echt niet bezig met zo snel mogelijk rijk worden."
Palinckx: "We zijn daar allemaal schuldig aan. Wel profiteerde de een er meer van dan de ander. Gevolg is dat we allemaal egocentrischer zijn geworden. We laten ons door andermans doelen en geld managen. Nu moeten we ons leven weer in eigen hand zien te nemen."

Bahlmann: "In de jaren tachtig bezocht ik Stork. Topmensen werden daar beloond met 300.000 euro per jaar. De woede die ik om me heen voelde, toen ik vroeg of dat niet een beetje veel geld is! De bedragen zijn inmiddels vertienvoudigd - en zijn heel lang heel gewoon gevonden. Toen de crisis begon, juichte ik: hiep hoi. Ik hóef geen tas meer van tweeduizend euro meer te kopen. Welke positieve dingen houden we over aan deze tijd?" Palinckx: "Het lijkt mij heel gezond als we met zijn allen een of twee verdiepingen op de piramide van Maslow zakken. Wat minder zucht naar zelfontplooiing en erkenning, en wat meer sociaal contact. We moeten weer leren begrijpen hoe de wereld in elkaar steekt." Vis: "Even weer met de voetjes op de grond." Van Aken: "Ik hoop ook dat de wereld duurzamer wordt, dat we verstandig en meer bescheiden omgaan met grondstoffen. Dat is ook in mijn eigen belang, dat realiseer ik me."

Vis: "Hopelijk zorgt de crisis er ook voor dat het kaf zich van het koren scheidt. Laat de zwakste bedrijven maar het loodje leggen en ruimte scheppen voor de sterkeren. Laat duidelijk zijn, Samas zit ook niet in riante omstandigheden. We moeten echt vechten voor ons bestaan. Maar op zich is daar niets mis mee."

Nemen de jonge CEO's oudere CEO's iets kwalijk, zoals zij de boel uit de hand hebben laten lopen?
"Alleen sommige topbankiers', zegt Palinckx. Die zijn echt de weg kwijt geraakt. Jaarlijks tientallen miljoenen bijschrijven op je privérekening en dat als iets normaals beschouwen. ‘Ja, maar ik heb ook enkele miljoenen misgelopen hoor.' Ach jongen toch!"
"Als men het over graaien heeft, lijkt het alleen over topmensen te gaan", verbaast Van Aken zich. "Maar toen wij eind 2007 even overwogen naar de beurs te gaan, deed ik een roadshow door Europa langs vermogensbeheerders.

Wat sommige hedgefundmanagers voor geld verdienden en vaak zonder begrip van de business waar ze miljoenen in investeerden! Daarvan gingen mijn ogen echt open. Of het nu goed of slecht ging, de Porsche stond altijd voor de deur. Als je knalhard werkt, mag je van mij goed verdienen. Maar deze mensen werden zonder succes schatrijk."
Bahlmann: "Leraren, politie en mensen in de zorg verdienen 1300 per maand. Zij hebben nog nooit een bonus gekregen."
Palinckx: "Maar dat verband moet je niet maken. Tussen maatschappelijk nut en geld verdienen zit niet altijd een verband."
Van Aken: "Laten we hopen dat de verschillen in ieder geval minder extreem worden."

Lees ook:
> Het zwarte gat van de jonge CEO
> Leiderschap door aandacht
> Leidinggevende heeft aansturing nodig
> Tineke Bahlmann nieuwe overheidscommissaris ING