Zwarte Piet

Toen hij in het voorjaar van 2000 met pensioen ging, kreeg hij alom lovende recensies. Hij was er volgens de buitenwereld in geslaagd het ambtelijke staatsbedrijf der PTT om te toveren tot twee bloeiende, commerciële en beursgenoteerde bedrijven. Dezer dagen valt de naam van de inmiddels 74-jarige Dik weer vaak. Nu wordt hem echter hoogmoed verweten in de laatste maanden van zijn bewind, toen hij een meerderheidsbelang in het Duitse mobiele telecombedrijf E-Plus kocht voor de lieve som van 18,7 miljard euro. Die move heeft het bedrijf, achteraf gezien, weinig opgeleverd. Om de kas te spekken verkoopt KPN zijn Duitse dochter nu voor 8,5 miljard euro aan de Spaanse concurrent Telefónica. Tegenwoordig wordt Dik, voorzitter van de raad van toezicht van het Muziekinstrumentenfonds, de Brabantse stichting voor ondernemerschap en het Museum voor Communicatie, afgeschilderd als een megalomane praatjesmaker.

DREIGEND
Wim Dik is zeker geen visionair of een briljant strateeg, maar in 1988 was hij wel de juiste man op de juiste plek. Toenmalig Minister van Verkeer en Waterstaat Neelie Kroes zocht iemand die de PTT met zijn 96.000 ambtenaren kon omtoveren tot een marktgericht bedrijf. Haar oog viel op de directeur van de Nederlandse Unilever-bedrijven Wim Dik. Dik, die in 1964 na zijn studie elektrotechniek bij Unilever in dienst was getreden, was van 1981 tot 1982 staatssecretaris van Economische Zaken in de Kabinetten-Van Agt II en III, waar zijn vermogen om mensen te enthousiasmeren indruk had gemaakt. Overigens niet alleen bij Kroes. Het schijnt dat Unilever aanvankelijk zijn twijfels had over Dik, die het eerder geen probleem had gevonden om zijn baan als directeur van Unox te combineren met die van Prins Carnaval. Maar na zijn korte politieke carrière mocht hij terugkomen. Dik bleek zich bij de PTT niet te beperken tot enthousiasmeren. Snel na zijn aantreden ontvouwde hij zijn plannen in een zaal vol managers. Er klonk nogal wat gemor, onder meer omdat Dik een en ander had aan te merken op hun klantvriendelijkheid. ‘Dit is het’, zei Dik dreigend. ‘Wie het er niet mee eens is, kan nu naar voren komen. Dan regelen we het hier te plekke.’ Je kon een speld horen vallen, niemand stapte naar voren.

Op 1 januari 1989 werd de PTT van staatsbedrijf omgevormd tot een naamloze vennootschap, inclusief raad van commissarissen. Hoewel de overheid alle aandelen in handen hield, werd de band met het bedrijf losser. In 1994 werd het bedrijf naar de beurs gebracht, nadat Dik samen met Minister van Financiën Wim Kok op roadshow was geweest.

PORNOGRAFIE
Op de beurs werd gelachen dat het tweetal in het buitenland wel een lullige indruk gemaakt zouden hebben (‘Hi, we are Dick and Cock’), maar de operatie bleek een succes. Diks gevoel voor theater heeft daarbij een grote rol gespeeld. Gevraagd hoe KPN geld dacht te verdienen met beeldtelefonie, antwoordde Dik, die vijf talen spreekt, met een gespeeld Oost-Europees accent: ‘Pornography’. Om wat meer speelruimte voor KPN te krijgen, had de zichzelf als ‘roeptoeter’ omschrijvende topman meer trucs tot zijn beschikking. KPN werd door de overheid gedwongen om naast het Haagse hoofdkantoor ook een hoofdkantoor in Groningen aan te houden. Onzin, vond Dik. Afspraken met de minister plande hij steevast in Groningen, waarbij hij er niet voor terugschrok om vanaf Den Haag duidelijk zichtbaar voor de auto van de minister uit te rijden. Persconferenties werden ook in Groningen gehouden, waarbij Dik stipt de aanvangstijd van twee uur aanhield. Hij wist dat de meeste journalisten, die om twee voor twee op het nabijgelegen station arriveerden, net iets te laat zouden binnenvallen. Later verhuisden persconferenties zelfs naar een zaal buiten de stad. Intern moest er bij KPN een hoop gebeuren. Dik werd daarbij geholpen door een team dat gelijk met hem was aangetreden. De van het Amerikaanse telecombedrijf ITT afkomstige Ben Verwaayen was verantwoordelijk voor telecom, terwijl Ad Scheepbouwer de luchtvrachtdivisie van Pakhoed vaarwel had gezegd om de postdivisie van de PTT te gaan leiden.

Aan hen kon Dik het inhoudelijke werk overlaten. De vierde man in de raad van bestuur was Cees Griffioen, voormalig financieel directeur van kernenergiebedrijf Urenco. Volgens Dik was Griffioen, die na een carrière als banketbakker accountancy was gaan studeren, de man die af en toe op de rem trapte. ‘Als ik alles had mogen beslissen, was KPN failliet gegaan, en als Cees dat had gemogen ook’, zei Dik later. ‘Samen waren we een uitstekende combinatie.’ De situatie bij het oude KPN veranderde drastisch toen het concern eind 1996 het Australische expresbedrijf TNT overnam. Ineens zaten post en telecom elkaar in de weg. Anderhalf jaar later werd het concern opgesplitst in het postbedrijf TPG en telecombedrijf KPN. Voor Dik zou de klus erop hebben gezeten als Verwaayen niet net was vertrokken naar het Amerikaanse Lucent.

Dik, toen 58, dacht dat hij het werk van zijn vroegere collega-bestuurder wel kon overnemen. Dat bleek niet het geval te zijn. Meteen na zijn aantreden sneed Dik een managementlaag uit het telecombedrijf, waardoor duizenden werknemers maandenlang geen idee hadden aan wie ze moesten rapporteren.

MONOPOLIE
Inmiddels was de wereld buiten KPN ook volledig veranderd. Mobiele telefonie was sterk in opkomst, nieuwe toetreders op de markt lokten klanten weg en internet groeide tegen de klippen op. De nieuw benoemde toezichthouder OPTA zag het als zijn plicht om het monopolie van KPN met harde hand af te breken. Dik fulmineerde dat hij moest ‘vechten met mijn handen op mijn rug gebonden en mijn voeten in het beton’. In die jaren vatte in Europa het idee post dat vaste en mobiele telefonie wellicht ook beter van elkaar gescheiden zouden worden. Bij de veiling van licenties voor mobiele telefonie werden miljarden euro’s neergeteld. In de branche heette mobiel inmiddels ‘a license to print money’.

KPN Mobile draaide zo goed, dat er serieus werd gekeken naar een beursgang, er werd zelfs al een ceo aangesteld voor dat onderdeel. Op een persconferentie in Genève stelde Dik dat KPN Mobile in de eredivisie zou kunnen meespelen door twee keer te ‘trouwen’, te fuseren met branchegenoten. Snel daarna werd duidelijk dat E-Plus de eerste partner moest worden. Dik kaapte het Duitse bedrijf voor de neus van concurrent France Télécom weg, en heel Nederland reageerde enthousiast. Kranten schetsen een toekomstbeeld waarin de combi KPN Mobile-E-Plus ook op topniveau zou kunnen spelen in Groot-Brittannië en Frankrijk.

SCHULD
Begin 2000 ging Dik dan toch met pensioen, en vrij snel daarna ging het mis. Dik en de altijd voorzichtige Griffioen hadden volgens eigen zeggen nog ‘in graniet gebeiteld’ dat KPN eerst met verkoop van eigen aandelen of een beursgang van Mobile zes miljard euro moest ophalen om de balansverhoudingen op te krikken. Maar dat plan werd door Diks opvolger Paul Smits in de ijskast gezet. Smits werd verblind door het aanbod van de Spaanse megaconcurrent Telefóncia om te fuseren en streefde in het geheim ook naar een fusie voor Mobile met het Japanse Docomo. De deal met de Japanners ging door, maar de fusieplannen met de Spanjaarden werden na een paar maanden afgeblazen. Toen Smits alsnog aandelen van KPN Mobile wilde verkopen, was het te laat. De internetbubbel was geklapt, de beursgang werd uitgesteld en later helemaal geschrapt. In de Europese eredivisie heeft KPN Mobile nooit gespeeld, verdere grote overnames hebben niet plaatsgevonden, en E-Plus heeft nooit geweldig gepresteerd in Duitsland. Nadat Smits medio 2002 het veld had geruimd, mocht Ad Scheepbouwer de rommel opruimen. De naam Smits herinnert niemand zich, roeptoeter Dik krijgt nu alle schuld.