'Wees fatsoenlijk, betaal binnen dertig dagen'

‘Geweldig. Zij geven hiermee echt het goede voorbeeld. Ik hoop van harte dat andere bedrijven dit initiatief zullen volgen.’ Kamp ontvangt Management Scope op een vroege, druilerige vrijdagochtend, vlak voordat hij naar de wekelijkse ministerraad gaat. EZ is alweer Kamps vierde ministerie, eerder was de VVD’er minister van VROM, Defensie, en Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Kamp staat bekend als een politiek dier. Als jongen zat de latere minister jaren op kostschool bij de paters Karmelieten; een van zijn klasgenoten was de latere SP’er Jan Marijnissen. Kamp werkte in zijn jonge jaren bij verschillende groothandels, waar hij in zijn huidige functie, in gesprek met ondernemers, nog wel eens aan wil refereren. Daarnaast moeten enkele ondernemers hem nog kennen uit zijn zes jaar durende loopbaan als FIOD-rechercheur. Al sinds zijn start als EZ-minister, in 2012, werkt Kamp aan verbetering van de cashflow en liquiditeitspositie van mkb-bedrijven. Logisch, want nu de kredietkraan van de banken al jaren vrijwel dicht zit, klagen veel mkb-bedrijven over beperkte toegang tot financiering. Daarom is Kamp ook zo positief over het doel van Betaalme.nu: het mkb makkelijkere toegang tot liquiditeit te bieden.

Een jaar geleden kondigde u het initiatief Betaalme.nu aan, omdat er sprake is van een probleem. Hoe groot is dat probleem?
‘Veel mkb-bedrijven beschikken over te weinig liquide middelen, waardoor ze kwetsbaar zijn en belemmerd worden in hun groei. Dit komt voor een belangrijk deel doordat ze moeten wachten tot hun facturen worden betaald. Sommige grote afnemers hebben de neiging om hun eigen financiële problemen door te schuiven naar hun toeleveranciers. De cijfers? Grootbedrijven betalen hun mkb-leveranciers soms pas na 120 dagen, blijkt uit onderzoek van Dun & Bradstreet. Gelukkig gaat dit om een klein deel van alle transacties, maar het gebeurt nog te vaak. Bij één op de vijf mkb-bedrijven leidt te laat betalende zakelijke klanten tot problemen.’

Zoals?
‘Denk aan betalingsachterstanden, rood staan bij de bank, incassoprocedures en leveringstops. We hebben in Nederland 1,2 miljoen kleine ondernemingen, met maximaal tien werknemers. Dan heb je het dus over de ruggengraat van onze economie. Zij hebben samen voor gemiddeld 720 miljoen euro aan te laat betaalde rekeningen openstaan. Bij 86 procent van deze bedrijven staan er nog facturen open ná de vervaldatum. Kortom, onbetaalde facturen maken een groot deel uit van de balans van mkb-ondernemingen.’

Bijkomend probleem is dat werkkapitaal voor mkb-ondernemingen relatief duur is om te financieren…
‘Inderdaad, zij kunnen twee tot drie keer duurder uit zijn dan grote bedrijven, die immers profiteren van hun vaak veel betere credit ratings. Maar het kost de grote afnemers uiteindelijk ook geld als ze de financieringslasten afwentelen op het mkb: mkb’ers betalen immers een veel hogere rente en die kosten brengen ze links- of rechtsom toch weer in rekening. Een sector als geheel betaalt dan per saldo een hogere rente aan banken of andere financiers. En dus snijdt het grootbedrijf zichzelf in de vingers. Overigens kan ik hier ook goed nieuws melden: het gaat beter met het mkb, in die zin dat nu 81 procent van de bedrijven geen behoefte heeft aan externe financiering. En van de rest, die dus wel naar een bank of een andere financier stapt, ziet 79 procent zijn financieringsaanvraag volledig gehonoreerd; dat was anderhalf jaar geleden nog 54 procent. Maar hoe dan ook, voor het mkb geldt dat een goede cashflowpositie heel belangrijk is, ook om te kunnen investeren en te groeien. Ik zie tijdig betalen door grote afnemers dan ook als één van de belangrijke instrumenten om de financiële gezondheid van het mkb te verbeteren.’

Welke instrumenten heeft u tot uw beschikking om dit te stimuleren? Spreekt u grote bedrijven op dit onderwerp aan?
‘Er zijn wettelijke richtlijnen, in business-to-business is de uiterlijke betaaltermijn zestig dagen. Maar we leven in een vrij land. Als bedrijven onderling afspreken dat de termijn opschuift naar 120 dagen, dan mag dat ook; tenzij dat overmatige hinder geeft voor de leverancier. We zien veel bedrijven daadwerkelijk opschuiven naar die 120 dagen, soms gaan ze daar zelfs overheen. In de praktijk is het voor een klein mkb-bedrijf in de relatie met het grootbedrijf niet constructief om aan de bel te trekken wanneer die grote afnemers hun plicht verzaken. En voor de wetgever is het in praktijk erg lastig om in al die ontelbare relaties tussen bedrijven onderling te controleren of de normen worden nageleefd. Als je dat al zou willen. Informatie is ook een belangrijk instrument, want er is sprake van een gebrek aan kennis: veel mkb-bedrijven weten onvoldoende welke mogelijkheden er zijn voor snellere betaling, zoals financiële ketensamenwerking. Daarnaast realiseren veel kleine bedrijven zich nauwelijks hoe belangrijk het is om accuraat te factureren. Is een factuur niet goed, dan krijgen ze ’m weer terug. Voordat de nieuwe factuur dan alsnog betaald wordt, ben je weer veel tijd kwijt. Dus dan maak je het jezelf veel moeilijker.’

Stuurt u in uw beleid aan op een verplichting voor bedrijven om digitaal te gaan factureren?
‘Ja, daar werken we wel aan. Elektronisch factureren verbetert de kwaliteit van de facturering omdat je met vaste stramienen werkt, wat de foutkans in belangrijke mate terugdringt. Het is mijn doel om op een nader te bepalen moment alle leveranciers van de overheid te verplichten om digitaal hun facturen aan te leveren. Zodat we ook als overheid die facturen digitaal kunnen afwikkelen.’

Binnen het initiatief Betaalme.nu wordt samengewerkt met grote bedrijven die vrijwillig toezeggen mkb’ers sneller te betalen. Vindt u vrijwillige medewerking beter dan wettelijk afdwingen?
‘Naast het feit dat de wettelijke richtlijnen op dit punt niet altijd makkelijk te handhaven zijn, moet de wet ook niet te rigide zijn. Dat zou bepaalde bedrijven naar buitenlandse toeleveranciers kunnen leiden, en dat is ongewenst omdat dat je concurrentiepositie aantast. Ook moet er ruimte zijn voor bedrijven om afspraken met elkaar te maken over langere betalingstermijnen, zolang dat in het belang van beide partijen is. Dertig dagen is in de meeste gevallen een na te streven betalingstermijn, zeker voor betalingen aan kleinere leveranciers. Wanneer grote bedrijven zich hier op vrijwillige basis aan committeren, en dus niet vanwege een wettelijke verplichting, kunnen ze laten zien dat ze fatsoenlijk en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat is ook wat de bedrijven die hebben besloten mee te doen aan Betaalme.nu hebben gedaan. Hun stap laat zien dat deze aanpak leeft. Maar het is vooral een groei model. Een interessant alternatief is ketenfinanciering, waarbij bedrijven elkaar onderling financieringsruimte verstrekken. Op zich mooi, al zou dit niet of nauwelijks nodig zijn als bedrijven hun toeleveranciers gewoon op tijd betalen. Met Betaalme.nu kunnen we hier verbetering in brengen. Overigens zou het ook helpen als investeerders en aandeelhouders bedrijven aanspreken op hun betalingsmoraal. Dat past goed in deze tijd waarin van organisaties steeds meer publieke verantwoording voor hun gedrag wordt verlangd.’

Vindt u dat grote bedrijven hier een verantwoordelijkheid in hebben? Of zegt u als liberaal dat de vrije marktwerking ook hier moet gelden?
‘Ik hecht aan die vrijwilligheid. Maar verantwoordelijkheid is er wel, alleen al vanuit het belang van de grote bedrijven zelf. Door tijdige betaling van facturen blijft hun toeleveringsketen veel stabieler. Dat geeft de bedrijven in de keten bovendien meer ruimte om te investeren in groei, zodat ze mee kunnen groeien en kunnen blijven voldoen aan de vraag van hun grote afnemers. Naarmate het mkb makkelijker aan liquiditeit komt, kan er meer worden geïnvesteerd, wat gunstig is voor de economie en de werkgelegenheid. Grote bedrijven zijn leidend, ook wat betreft betalingsmoraal.’

Wat die voorbeeldfunctie betreft: ook de overheid is een belangrijke afnemer. Voor overheidsinstanties geldt een uiterlijke betalingstermijn van dertig dagen, maar de publieke sector, met name de lagere overheid, heeft op dit punt geen goede reputatie...
‘De overheid heeft inderdaad een voorbeeldfunctie. Die reputatie strookt niet per se met de cijfers die we daarover hebben. Daaruit blijkt dat 84 procent van de gemeentelijke overheden hun facturen binnen dertig dagen betaalt. De Rijksoverheid betaalt ruim negentig procent van de facturen binnen dertig dagen en heeft zichzelf ten doel gesteld om dit jaar op 95 procent uit te komen. Ik wil ook publiceren hoe snel gemeenten hun facturen betalen. Gaat dat te traag, dan kunnen leden van een gemeenteraad hun bestuur daarop aanspreken. Ik vind dat het goed gaat met tijdig betaalgedrag van gemeentes, en dat geldt ook voor provincies en waterschappen. Ik weet niet hoe het wat dit betreft gaat met zorginstellingen en woningcorporaties, dat zou ik graag in beeld krijgen. Verder ben ik blij dat de Nationale Spoorwegen met Betaalme.nu gaan meedoen. Dat vind ik ook een uiting van voorbeeldgedrag van de overheid.’

Waarom geeft de overheid niet het goede voorbeeld door een factuur na goedkeuring direct te betalen? Waarom eigenlijk nog dertig of zestig dagen wachten?
‘Als in de wet een termijn wordt genoemd van zestig dagen en wij gaan als overheid al uit van dertig dagen, dan vind ik dat wel verdedigbaar. Er moet ook een beetje redelijkheid in zitten. Maar speculeren over nog kortere betalingstermijnen kan altijd. Ik heb zelf vroeger een jaar of zes in het bedrijfsleven gewerkt. Betaalde een klant binnen tien dagen, dan gaven wij vier procent korting. Na dertig dagen was de korting twee procent en na zestig dagen gaven we geen korting. Maar afijn, dat is lang geleden. Het is in de kern aan bedrijven zelf om hier afspraken met elkaar over te maken.’

Betaalme.nu beoogt binnen vijf jaar de helft van de duizend grootste bedrijven in Nederland te mobiliseren, zodat er 2,5 miljard euro aan liquiditeit voor het mkb kan worden vrijgemaakt. Vindt u dat ambitieus genoeg, of juist te optimistisch?
‘Het gaat mij niet zozeer om dit getal, ik verbind me ook niet aan die 2,5 miljard. Al is het altijd goed om de lat publiekelijk hoog te leggen. Maar ik vind het goed als de sectoren ambitieus zijn. Wanneer deze ambities slagen, zou dat wenselijke vooruitgang betekenen. Uiteindelijk zou het mooi zijn als het initiatief leidt tot een breed gedragen norm, zodat een initiatief als Betaalme.nu overbodig wordt gemaakt.’

De lancering van Betaalme.nu is heel positief ontvangen. Verwacht u dat andere bedrijven daardoor ook zullen meedoen?
‘Ik heb veel bewondering voor de bedrijven die hun nek uitsteken en de ambities van Betaalme.nu concrete vorm helpen geven. Begin februari hebben ook KPN, NS en TomTom zich achter het initiatief geschaard en een manifest getekend met concrete toezeggingen. En er zitten meer bedrijven aan te komen. Dat is zeer goed nieuws voor ons mkb.’

Dit interview is gepubliceerd in Management Scope 02 2016.

Michiel Steeman
Lector Supply Chain Finance aan Hogeschool Windesheim en oprichter van de Supply Chain Finance Community