Op naar het centrum van de macht: de Next50 Commissarissen 2020

Vrouwelijke aanvoerder
De Next50 wordt dit jaar aangevoerd door een vrouw, net als de Top-100 Commissarissen: de ‘grote broer’ (of kunnen we beter zeggen ‘grote zus’) van de lijst aanstormende toezichthouders. Laetitia Griffith (zie ‘De oud-politica’ op pag. 15) voegde vorig jaar een commissariaat bij ABN AMRO toe aan haar toch al rijkgevulde portefeuille. Ze vervult in totaal maar liefst zes toezichtposities, maar niet in het (beursgenoteerde) grootbedrijf, afgezien van haar commissariaat bij de bank. Daarmee vormt Griffith het boegbeeld van de lijst topcommissarissen van de toekomst: allemaal ervaren bestuurders en toezichthouders die inmiddels de top hebben bereikt in het bedrijfsleven, de maatschappij of de eigen professie, of daar hard naar op weg zijn. Om ook in het commissariaat de top te bereiken, is echter een omvangrijkere en zwaardere portefeuille nodig.

Goedgevulde pijplijn
De nummer 1 mag dan een vrouw zijn (en ook nog eens a woman of colour, wat misschien nog wel een belangrijkere mijlpaal is), maar (witte) mannen zijn nog wel in de meerderheid binnen de Next50: 29, versus 21 vrouwen. Daarmee is 42 procent van de lijst vrouw. De ‘pijplijn’ van het Nederlandse toezicht is dus relatief goedgevuld: die vrouwen kunnen straks wellicht doorstomen naar de Top-100 Commissarissen, waar het percentage vrouwen inmiddels op 38 ligt.
Als we kijken naar de vernieuwing van de lijst, ontstaat echter een genuanceerder beeld. Voor de Next50 geldt het up-or-out-principe: de commissarissen op de lijst moeten zich óf kwalificeren voor promotie naar de Top-100 Commissarissen, óf de afgelopen twee jaar een nieuwe positie hebben toegevoegd aan hun portefeuille. Zo niet, dan moeten ze hun plaats afstaan aan degenen met een of meer nieuwe commissariaten. De Next50 telt 33 afvallers ten opzichte van vorig jaar en dus ook 33 nieuwkomers. Van die nieuwe toezichthouders is het merendeel man: 19 versus 14 vrouwen. Terwijl we dat eigenlijk andersom zouden verwachten: organisaties moeten immers streven naar meer diversiteit in hun raad van commissarissen (rvc) en raad van toezicht (rvt), én beursgenoteerde organisaties moeten voldoen aan het streefcijfer van tenminste 30 procent vrouwen in hun rvc’s, dat op korte termijn verandert in een ingroeiquotum waarbij een mannelijke benoeming nietig wordt zolang er nog niet tenminste 30 procent vrouwen aan boord is. Je zou denken dat organisaties elke toezichtvacature zouden aangrijpen om een vrouw te benoemen en zo de gewenste inhaalslag te maken. Wellicht zien we in de lijst van volgend jaar een kentering: beursgenoteerde bedrijven worden immers geconfronteerd met het risico van een ‘lege stoel’ als ze het quotum níet halen.

Volle portefeuille
De mannen zijn niet alleen getalsmatig in de meerderheid in de Next50, ze domineren ook de top-10, met hun vaak toch nog zwaardere portefeuilles. Een goed voorbeeld daarvan is oud-Ahold Delhaize-topman Dick Boer (nr. 2, zie ‘De oud-topman’ op pag. 16), die er vorig jaar twee topcommissariaten bij kreeg: bij familieconcern SHV – waar hij ooit zelf werkte – en bij de Zwitserse levensmiddelengigant Nestlé. Lang zal Boer waarschijnlijk niet in de Next50 staan, promotie naar de Top-100 Commissarissen lijkt onvermijdelijk. Op nummer 3 vinden we Michiel Jaski: hij paart een topcommissariaat bij AkzoNobel aan toezichtposities bij twee minder zichtbare bedrijven: technisch dienstverlener Unica en palletleverancier Faber Halbertsma, dat hij vorig jaar toevoegde aan zijn portefeuille. Allebei grote familiebedrijven (Unica is inmiddels voor 51 procent in handen van een investeringsmaatschappij) en Jaski is bij beide voorzitter. Omdat voorzitterschappen dubbel meetellen voor het maximum aantal commissariaten, is zijn huidige portefeuille vol en zit er voorlopig geen rek in.

Uit de c-suite gestapt
De top-10 wordt bijna geheel bevolkt door beroepscommissarissen. Pas op nr. 10 komen we de eerste nog actieve bestuurder tegen: Gerard van Olphen, topman van pensioenuitvoerder APG. Al eerder stuitten we op Pieter Duisenberg (nr. 5, zoon van), een klasse apart: hij maakte eerst carrière bij Shell, McKinsey en Eneco, maar verliet vervolgens het bedrijfsleven om op zijn 45ste parlementariër te worden en om tot slot – vijf maanden na herkozen te zijn – de Tweede Kamer te verlaten voor het voorzitterschap van universiteitskoepel VSNU. Eén loopbaan, drie werelden. Vorig jaar werd hij commissaris bij Gasunie, waar hij dit jaar voorzitter wordt.
Het merendeel van de overige acht commissarissen in de top-10 is de afgelopen jaren uit de c-suite gestapt om fulltime toezicht te gaan houden. Onder hen bijvoorbeeld Daan Sperling (nr. 4, oud-ceo van bouwbedrijf TBI Holdings), die zijn rol net als runner-up van de lijst Dick Boer netjes uitdiende tot aan zijn pensioen, alvorens zich op een tweede carrière als toezichthouder te storten. Dat is het traditionele patroon: eerst als (chief) executive je pensioen halen in de bestuurskamer, daarna doorschuiven naar de andere kant van de boardroom table. In de Next50 komen vooral de mannen echter vaak al eerder op de ‘markt’ voor toezichthouders, omdat er – gedwongen of uit vrije wil – voortijdig een einde komt aan hun bestuurlijke carrière.

Pre-pensionado’s
Een voorbeeld daarvan is Roelof Joosten (nr. 7), de al na tweeënhalf jaar vertrokken ceo van zuivelconcern FrieslandCampina. Hij was 59 toen hij terugtrad, redelijk vroeg om al met pensioen te gaan. Vorig jaar werd hij commissaris van Achmea. (Na het ter perse gaan van dit artikel vernam de redactie van het overlijden van Roelof Joosten, red.) Zijn toezicht-collega bij het verzekeringsconcern, Jan van den Berg (nr. 8), was pas 53 toen hij afscheid nam van zijn internationale carrière, Frits van Paasschen (nr. 9, commissaris van DSM) deed dat op zijn 51e. Onder de ‘pre-pensionado’s’ bevinden zich dus ook al vroege vijftigers. Voorheen waren het vooral vrouwen die voortijdig overstapten naar het beroepscommissariaat: ofwel als vluchtweg om te ontkomen aan de ratrace naar de top en/of als een mooie manier om in verschillende bedrijven in de keuken te kijken en invloed te kunnen uitoefenen. Een voorbeeld uit de top-10: Gisella van Vollenhoven (nr. 7), die vorig jaar op haar 49e terugtrad als divisiedirecteur van De Nederlandsche Bank – een functie die ze pas vanaf medio 2017 vervulde – en vorig jaar commissaris werd van verzekeraar a.s.r. Nederland.

Actieve commissarissen
We zien die vervroegde uittocht uit de bestuurskamer terug in de gemiddelde leeftijd in de Next50: die ligt met 57 jaar een stuk lager dan die in de Top-100 Commissarissen: 62 jaar. Dat heeft ook te maken met een ander fenomeen: net iets meer dan de helft (28) van de toezichthouders op de lijst doet zijn commissariaten ‘erbij’, dus naast zijn of haar hoofdfunctie. Dat geldt voor 9 ceo’s, 4 cfo’s, 2 coo’s en een aantal andere rvb- of exco-leden. Omdat deze commissarissen naast hun toezichtfunctie(s) nog actief besturen, zijn ze jonger en trekken ze de gemiddelde leeftijd omlaag. Dat geldt vooral voor de vrouwen: de lijst telt 15 bestuurlijk actieve vrouwen (op een totaal van 21) versus 13 actieve mannen (op een totaal van 29), ofwel bijna driekwart versus bijna de helft. De vrouwen zijn dan ook gemiddeld vijf jaar jonger dan de mannen op de lijst: 54 jaar versus 59 jaar.

Vier veertigers
De ‘executive non-execs’ zijn beperkt in hun portefeuillebouw door de weinige tijd die ze beschikbaar hebben en/ of door de governanceregels: de code staat bestuurders (van beursgenoteerde ondernemingen) immers slechts twee commissariaten naast hun hoofdfunctie toe. Jeroen Hoencamp (nr. 49), ceo van telecomconcern VodafoneZiggo (zie ‘Ceo én commissaris’ op pag. 18), vindt echter toch nog tijd voor een commissariaat bij PostNL, het voormalige ‘zusje’ van concurrent KPN. Francine van Dierendonck, lid van de raad van bestuur van APG (nr. 40, zie ‘De jongste Nexta’ op pag. 19), wordt dit voorjaar commissaris bij ingenieursbureau Royal HaskoningDHV. Van Dierendonck (1976) is met haar 44 jaar tevens de jongste commissaris van de Next50. De lijst telt overigens in totaal vier veertigers (tegenover negen vorig jaar) en dat zijn allemaal vrouwen.

Hybride (non-)execs
Een categorie apart zijn de ‘hybride’ (non-)execs, die tijdens hun loopbaan moeiteloos heen en weer lijken te schakelen tussen een bestaan als bestuurder en toezichthouder. Een voorbeeld daarvan is Ilona Haaijer (nr. 28). Medio 2017 trad ze af als president & ceo van DSM Food Specialties om een jaar later ceo te worden van kinderwagenfabrikant Bugaboo, na de verkoop aan de Amerikaanse investeerder Bain Capital. Afgelopen najaar trad ze ook daar terug. Inmiddels is ze voorgedragen als commissaris van vastgoedbedrijf Corbion en hield ze al toezicht bij Boskalis, waar dankzij haar benoeming destijds de board van de baggeraar niet langer all-male was. Haaijer lijkt zich voorlopig dus te concentreren op haar twee commissariaten, maar daar past te zijner tijd vast weer prima een bestuurlijke functie bij.
Een ander voorbeeld is Jan Kees de Jager (nr. 21): hij stapte begin dit jaar op als cfo van KPN, nadat Joost Farwerck werd benoemd tot ceo van het telecombedrijf. De Jager zou in het buitenland het ondernemerspad willen opgaan, maar dat kan natuurlijk prima gepaard gaan met Nederlandse commissariaten. Vorig jaar werd hij al benoemd in de rvc van luchtvaartmaatschappij KLM, welk concern volgt?
Gemiddeld bekleden de commissarissen op de lijst 3,6 functies: er lijkt dus nog ruimte voor meer, gezien het wettelijke maximum van vijf toezichtshoudende functies bij grote rechtspersonen. Het overgrote deel van de aanvaarde commissariaten die meetellen voor de Next50 bevindt zich echter in de eerste termijn en zal dus nog minimaal vier jaar en waarschijnlijk (veel) langer een rol spelen in de portefeuilles, uitgaande van herbenoeming voor een tweede termijn. Promotie naar de Top-100 Commissarissen vraagt echter om meer en zwaardere commissariaten. Vooral de beroepscommissarissen op de lijst zullen hun portefeuilles zorgvuldig moeten opbouwen om de top te bereiken (geen voorzitterschappen maar ‘spreiden’ en minimaal één toezichtfunctie bij een financial erbij). De man/vrouwverhouding binnen de Next50 zal de komende jaren wellicht worden rechtgetrokken door het verplichte vrouwenquotum, waarna het hoog tijd wordt voor verdere verjonging en verkleuring.

Wie promoveerden er naar de top-100 commissarissen?
11 commissarissen op de eerste Next50-lijst, gepubliceerd in 2019, promoveerden dit jaar naar de Top-100 Commissarissen. Onder hen bijvoorbeeld oud-KPN-topman Eelco Blok (kreeg vorig jaar een commissariaat bij bouwbedrijf VolkerWessels erbij), oud-BAM-cfo/coo Thessa Menssen (een commissariaat bij netwerkbedrijf Alliander) en Ron Teerlink (president-commissaris van Rabobank en commissaris van food delivery- marktplaats Takeaway.com). Overigens kwamen alleen de eerste twee in de 50 hoogste posities van de Top-100 Commissarissen terecht en niemand van deze drie wist de top-10, laat staan de top-3 te bereiken. Het centrum van de macht laat zich dus lastig binnendringen. Dat heeft alles te maken met de trage doorstroom binnen de Top-100: de afgelopen twee jaar bedroeg de verversing slechts 15 procent.

Dit artikel is gepubliceerd in Management Scope 03 2020