Hoogleraar Mirjam van Praag: Succes is geen vereiste voor ondernemerschap

Mirjam van Praag is als hoogleraar Ondernemerschap en Organisatie verbonden aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Universiteit van Amsterdam. Haar kennis van de theorie op dit vakgebied combineert ze graag met ondernemende daadkracht. Daarom richtte ze in 2006 het Amsterdam Center for Entrepreneurship (ACE) op. Dit samenwerkingsverband van overheid en bedrijfsleven probeert de brug te slaan tussen theorie en praktijk van succesvol zakendoen. Van Praag: ‘Succes is geen vereiste voor ondernemerschap. Maar in mijn droomdefinitie van ondernemerschap is het wel van belang dat er snel iets nieuws voortkomt uit zo’n bedrijf. Zo niet, dan vind ik zo iemand nog wel een ondernemer maar niet heel ondernemend. In dat verband wordt in Nederland vaak onderscheid gemaakt tussen ondernemer en entrepreneur. Entrepreneur staat voor de ambitieuze en succesvolle ondernemer, die met vernieuwende dingen bezig is en die op groei gericht is. Maar in het Engels is dit typisch Nederlandstalige onderscheid natuurlijk niet te maken.’

Ondernemerschap, wat is dat precies? ‘Er zijn in ons vakgebied nog altijd veel verschillende definities: wat bepaalt of iemand ondernemer is? Als je als empirisch onderzoeker met de grote getallen aan de slag gaat, definieer je een ondernemer meestal als degene die een bedrijf opricht of een bedrijf overneemt. Dan is dus ook een zzp'er een ondernemer. Iemand die voor eigen rekening en risico werkt.’

Is het ook van belang dat er investeringen worden verricht met het oog op de continuïteit van de onderneming? ‘In empirisch onderzoek niet, want dat kun je dan niet identificeren. Je selecteert vaak op basis van het type belasting dat iemand betaalt. Stap twee is: wat is een succesvol ondernemer? Dat gaat om groei en personeel, investeringen en winst. Je ziet daar grote verschillen tussen succesvol en minder succesvol, tussen wat bijdraagt en minder bijdraagt aan de economie in termen van groei. Zzp’ers vallen vaak in die laatste categorie.’

Kun je ook in loondienst ondernemer zijn? ‘Natuurlijk zijn er veel mensen die binnen een grotere organisatie in hun eigen functie en op hun eigen afdeling heel ondernemend zijn, min of meer autonoom initiatieven nemen, groei creëren… dan spreken we van ‘intern ondernemerschap’. Dat is heel belangrijk voor de innovatiekracht van die bedrijven. Maar het is in de strikte zin geen ondernemerschap, want het is niet voor eigen rekening en risico.’

Als daar de crux zit – voor eigen rekening of risico – dan is ook een CEO geen ondernemer. Die speelt immers met andermans geld? ‘Inderdaad. Een CEO van een groot bedrijf kán ook ondernemer zijn, maar alleen als het ook echt zijn eigen bedrijf is. Het gaat erom dat hij er voor eigen rekening en risico in zit. Zelfs als het een bedrijf betreft waarover je zelf niet meer de dagelijkse leiding hebt. Zolang het jouw bedrijf is, is het jouw ondernemerschap.’

Is ondernemerschap aangeboren? ‘Tot nu toe is er nog geen onderzoek geweest dat dit heel direct aantoont. Maar je kunt het voor een deel zeker ontwikkelen. Je hebt bepaalde aangeboren eigenschappen nodig en je hebt vaardigheden en kennis nodig. Een van de eigenschappen is een bepaalde risicohouding. Je moet tegen onzekerheid kunnen, ‘omgaan met ambiguïteit’, de sprong in het diepe durven maken, tegen de stroom in durven gaan. Daarnaast zijn er skills die je goed kunt ontwikkelen. Creativiteit kun je trainen, net als marktgerichtheid. Als je het in je hebt, kun je door scholing en training een betere ondernemer worden. Dat hebben wij al met diverse onderzoeken laten zien. ‘Daarnaast is opportunity recognition heel belangrijk. Dat je op een bepaalde manier om je heen kijkt. Deels aangeboren, maar ook dat kun je trainen. Een groot deel van de bevolking is op zich geschikt om te ondernemen. Maar het allergrootste deel komt niet op de gedachte, merkt het niet, of realiseert zich domweg niet dat ze het in zich hebben.’

Veel ondernemers kunnen niet stil zitten, willen steeds iets nieuws beginnen. ‘Ook dat is voor een deel aangeboren. Ik denk dat veel ondernemers ADHD hebben – diezelfde rusteloosheid.Heel gefocust bezig kunnen zijn met één ding, en dan opeens de focus verleggen naar het volgende. Die zucht naar nieuwe dingen, een onrust bijna.’

Moet je een ‘leider’ zijn om succesvol te kunnen ondernemen? ‘Ja, je moet visie hebben, de strategie bepalen en zorgen dat die wordt uitgevoerd. Ook moet je in staat zijn om mensen te motiveren. dat geldt voor ondernemers met personeel, maar ook voor zzp’ers. Ook die moeten zorgen voor motivatie, van zichzelf in dat geval. En daar moet je dan weer de capaciteiten voor hebben.’

Zijn er trends in ondernemerschap? ‘Traditioneel waren ondernemers bezig met één bedrijf. In de afgelopen jaren zag je veel serieel ondernemerschap: iemand begint een bedrijf, bouwt het op, maakt het een succes, verkoopt het en begint weer iets nieuws. Nog nieuwer is – van een trend kunnen we nog niet spreken – dat er een generatie mensen lijkt aan te komen die simultaan onderneemt, via een aantal bedrijven tegelijk naast elkaar. daar willen we binnenkort nader onderzoek naar doen. We zijn wel benieuwd wat dat voor types zijn.’

Verwacht u dat het simultaan ondernemen een grote rol gaat spelen? ‘Ik kan me voorstellen dat het oprichten en leiden van meerdere bedrijven tegelijkertijd heel uitdagend is. Bovendien zou het kunnen zijn dat het ene bedrijf ervan kan profiteren dat dezelfde ondernemer ook een ander bedrijf leidt. Managementconsultants kunnen toch ook vaak goed adviseren doordat ze vergelijkbare cases al eerder hebben bestudeerd in een wat andere omgeving? En ondernemers komen dan misschien op echt grensverleggende nieuwe combinaties. Ambitieuze en getalenteerde mensen zouden hier dus echt waarde kunnen toevoegen.’