Analyse Management Scope Corporate Impact Index 2019: 'The price of greatness is responsibility'

Breedte van duurzaamheid
ASML is wereldmarktleider en toonaangevend in de productie van lithografiemachines voor chipfabrikanten. Alles in de onderneming is gericht op het ontwikkelen van machines die kleinere en krachtiger halfgeleiders kunnen printen. Ondanks de natuurlijke focus op nanomillimeters is het hightechbedrijf zich bewust van de maatschappelijke impact in de volle breedte van de bedrijfsvoering. Zo maakt ASML de hightechchipmachines energiezuinig, zodat klanten hun eigen duurzaamheidsdoelstellingen kunnen halen. Daarnaast zoekt het bedrijf naar manieren om bij de productie van machines zo min mogelijk schaarse grondstoffen te gebruiken.
Maar de visie op maatschappelijke impact gaat veel verder dan groen alleen, zo laten de onderliggende scores zien. Zo scoort ASML net als voorgaande jaren hoog op de metrics werkgeverstevredenheid en werknemersgroei. De Veldhovense onderneming is met meer dan 24.000 werknemers een belangrijke motor voor de regionale economie van Brabant. En daarbuiten, want door de technologische uitdaging weet de onderneming techtalent uit de hele wereld aan zich te binden. Talent dat wordt gekoesterd, want in het Rijnlandse model dat de onderneming aanhangt, is het personeel nadrukkelijk een van de stakeholders. Wennink aarzelde voor hij een interview toezegde (zie Peter Wennink (ASML): 'We werken niet alleen voor aandeelhouders'), maar schoof grif enkele jonge collega’s naar voor (zie ook 'Vier Young ASML-bestuursleden over maatschappelijke impact').

Geen luxe maar noodzaak
ASML laat de hoogste scores zien op onder andere duurzaamheid en werkgeverschap. Die prestaties dragen bij aan een positieve maatschappelijke impact en aan de continuïteit van de onderneming. Voor ASML is een visie op waardecreatie op lange termijn ook noodzaak. De groei in de chipsector hangt nauw samen met de economische omstandigheden en de ontwikkeling van nieuwe toepassingsgebieden, zoals elektrische auto’s, robotica en mobiele communicatie. Het bestuur moet dus verder moet kijken dan winstmaximalisatie alleen. ASML reserveert onder andere voor economisch uitdagende tijden en werkt met een flexibele schil van werknemers: goedbetaalde flexwerkers van wie de organisatie snel afscheid kan nemen als de economische omstandigheden dat vereisen. Dat voorkomt dat in een downturn moet worden bezuinigd op R&D-uitgaven, legde bestuurder Harry de Vos eerder in Management Scope uit. Die strategie bewees zijn waarde in de nasleep van de crisis in 2009, toen klanten de aankoop van machines – elk ruim 100 miljoen euro per stuk – uitstelden. Hoe anders is de situatie nu: ASML presteert goed op zowel omzetgroei, toekomstige waarde als financiële stabiliteit. Die laatste metric is samen met winstgevendheid flink verbeterd in vergelijking met vorig jaar.
Er zijn ook verbeterpunten voor ASML, vooral binnen de pijler goed bestuur. Net als veel andere techbedrijven scoort de onderneming onder de maat op diversiteit. Niet alleen wat betreft het techtalent: ook in de raad van bestuur (geen vrouwen) en de raad van commissarissen (twee vrouwen) is het aantal vrouwen relatief laag.

DSM: nadruk op innovatie en duurzaamheid
Het lifescience-bedrijf Koninklijke DSM is net als vorig jaar tweede in de ranking van de meest maatschappelijke bedrijven. De huidige koers waarin maatschappelijke impact een belangrijke rol speelt, werd in 2005 ingezet. Toen noemde ceo Feike Sijbesma duurzaamheid ‘een kernfactor voor DSM, gezien de groeimogelijkheden.’ Hij zag duurzaamheid als markt van de toekomst en zag kansen om de bedrijfskosten terug te dringen door de voetafdruk van het concern op het milieu te verminderen. Die visie heeft DSM geen windeieren gelegd. De focus op duurzaamheid en innovatie levert de onderneming sinds de eerste editie van de MSCII (2017) een plek in de top-5 op, in dat eerste jaar zelfs als winnaar.
De onderneming ontwikkelt op basis van doelen rond klimaatverandering, de schaarste aan grondstoffen en gezondheid nieuwe producten om de maatschappij te verduurzamen. Daarbij wordt slim gebruik gemaakt van mediagenieke projecten, zoals de ontwikkeling van het voedingssupplement dat koeien straks minder methaangas uit laat boeren. Die innovatie kan bijdragen aan het beperken van de CO2-uitstoot. De wereldwijde veehouderij is volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (de Food and Agriculture Organization ofwel FAO) verantwoordelijk voor 14,5 procent van alle uitstoot van broeikasgassen. Ook een bijdrage aan positieve maatschappelijke impact leveren de lichte automaterialen en anti-reflecterende coating voor zonnepanelen die DSM ontwikkelt. Veel wordt ook verwacht van de ontwikkeling van een natuurlijke zoetstof zonder calorieën door middel van fermentatie, die suiker kan vervangen in frisdranken en voedingsstoffen.

License to operate
DSM scoort hoog op de pijler relatie met de buitenwereld. Daarbij wordt onder meer gekeken naar hoe uitgesproken het bestuur is over de maatschappelijke impact. Ceo Sijbesma vertelt graag over de duurzame ambities van DSM. In zakenblad Quote werd hij begin dit jaar nog gekscherend ‘de nieuwe predikant van het feelgood- kapitalisme’ genoemd. De boodschap van Sijbesma is echter een serieuze. Tijdens een recente DSM Capital Markets Day, een jaarlijks terugkomend evenement waar het bedrijf updates geeft over de strategie, voorspelde hij dat bedrijven die krampachtig blijven vasthouden aan het maken van winst als primaire doelstelling grote kans lopen hun license to operate te verliezen. Die boodschap kan nu op bijval rekenen, maar dat was niet altijd zo. In een recente openbare videoboodschap memoreert hij de vreemde reacties uit met name de financiële wereld die hem ten deel vielen toen hij bij zijn aantreden liet weten niet alleen bij te willen dragen aan de winstgevendheid van het bedrijf, maar ook aan de maatschappij. Sijbesma’s wens was dus het genereren van maatschappelijke impact, maar zonder de bedrijfscontinuïteit uit het oog te verliezen. Het is people, planet én profit, benadrukt de ceo gevraagd naar het onderwerp in bijna elk interview.

ABN AMRO: oog voor mensenrechten
De derde positie in de ranking is voor ABN AMRO. De bank zet sinds 2017 nadrukkelijk in op verduurzaming en scoort ook hoog op deze pijler in de index. Zo wordt kritisch gekeken naar het vastgoed op de balans. Panden – van klanten en de bank zelf – moeten energiezuiniger worden. De missie: in 2030 hebben alle woningen en kantoren die de bank helpt financieren gemiddeld een zeer zuinig energielabel A. Van zaken die zich niet met maatschappelijk verantwoord ondernemen laten verenigen wordt afscheid genomen. Zo belegt de bank niet langer in tabaksproducten. Dat kan niet bij iedereen op begrip rekenen, zo merkten de bestuurders. In een anonieme brief van een aantal topmanagers aan de raad van commissarissen die Het Financieele Dagblad in handen kreeg, werd onder andere kritiek geuit op de duurzame koers van de onderneming.
Desondanks houdt scheidend ceo Kees van Dijkhuizen vast aan de focus op maatschappelijke impact en draagt hij de duurzame visie op onder andere het beleggingsbeleid nadrukkelijk uit. Dat levert onder meer een hoge score op in de pijler relatie met de buitenwereld. De wijze waarop de bank kijkt naar de impact die ze heeft op de keten kan op waardering binnen de sector rekenen, zeker omdat uit rapportages blijkt dat er dilemma’s spelen. Als kredietverlener is ABN AMRO zich ervan bewust dat het zakendoet in sectoren waar de kans op schending van de mensenrechten groot is, zoals arbeidsuitbuiting of mensenhandel. Denk aan de mijnbouw, maar ook de transport- en logistieksector, de bouw en de uitzendbranche.
De bank ziet het als taak om de maatschappelijke impact ook in de rest van de keten te vergroten – een trend, want meer bedrijven werken met afnemers en toeleveranciers samen om de positieve impact te vergroten. Maatschappelijke impact beperkt zich immers niet tot de deur van de eigen onderneming. Zo deelt ABN AMRO best practices in de digitale aanpak van mensenhandel. Om mensenhandel op te sporen, analyseert de bank grote hoeveelheden van de banktransacties met behulp van geavanceerde software. Bijna alle Nederlandse banken gaan de indicatoren die zijn ontwikkeld door ABN AMRO, de Inspectie SZW en de Universiteit van Amsterdam gebruiken om de eigen data te doorzoeken en zo mensenhandel op te sporen.

KPN: opnieuw op de vierde plek
De vierde plaats van de index is opnieuw voor telecombedrijf KPN, dankzij de focus op duurzaamheid én de goede relatie met de buitenwereld. Dit wordt bevestigd door andere maatschappelijke benchmarks: KPN staat voor het zevende achtereenvolgende jaar genoteerd in de Dow Jones Sustainability World Index en is opgenomen in de Britse FTSE4Good-index.
De focus van KPN op maatschappelijke impact gaat verder terug. Zo is KPN sinds 2015 al energieneutraal, de onderneming wekt evenveel energie op als ze verbruikt en is klimaatneutraal. Het volgende ambitieuze doel is het halveren van het energieverbruik in 2030 ten opzichte van 2010. Dit ondanks de verwachte exponentiële groei van het dataverkeer door digitalisering en het Internet of Things. De focus ligt daarnaast de komende jaren op circulair, waarin alles draait om hergebruik van grondstoffen en producten, om zo het ‘weglekken’ van waardevolle grondstoffen te voorkomen. KPN wil dat in 2025 nagenoeg alle nieuwe apparatuur in de netwerken en kantoren circulair is. Zo werkt de onderneming samen met onder andere Apple aan een initiatief om oude mobiele telefoons te verzamelen en te recyclen – goed voor de maatschappij en voor aandeelhouders. Circulair produceren maakt een onderneming minder afhankelijk van grondstofkosten en prijsfluctuaties op de grondstofmarkten.

NS: stijgt flink in de ranking
NS is een nieuwkomer in de top-5 van de MSCII en meteen ook de enige niet-beursgenoteerde onderneming in dit rijtje. NS steeg ten opzichte van vorig jaar negen plaatsen in de ranking, onder andere door de verbeterde financiële prestaties door het aangaan van concessies op trajecten in het buitenland en de toename van het aantal reizen in Nederland. Dat is een hele prestatie, want de vervoerder kan door afspraken met de overheid maar beperkt de inkomsten – de prijs van het treinkaartje – vergroten. Voorgaande edities van de MSCII laten zien dat niet-beursgenoteerde bedrijven zich meer moeten inspannen om hun maatschappelijke impact over het voetlicht te krijgen. Het ontbreken van rapportagevereisten maakt het soms moeilijk de behaalde resultaten te kwantificeren of in perspectief te plaatsen. Zo wordt NS niet gevolgd door Sustainalytics, dat alleen de duurzame prestaties van beursgenoteerde ondernemingen in kaart brengt. Gelukkig steekt NS zelf veel energie in het in beeld brengen van de maatschappelijke prestaties, bijvoorbeeld door te delen dat elke trein op windenergie rijdt. Daarnaast berekent de NS de maatschappelijke impact van reistijd. De gedachte: een deur-tot-deurreis, bijvoorbeeld met de auto, leidt tot maatschappelijke kosten, omdat reizigers hun tijd niet naar behoeven kunnen indelen. Een efficiënte en comfortabele reis levert een positieve bijdrage.

De prijs voor succes
De top-20 van de index toont dat bedrijven met de grootste maatschappelijke impact de bedrijven zijn die rekening houden met maatschappelijke waardecreatie in alle onderdelen van de organisatie. Alles draait daarbij om de balans. Bedrijven die het belang zien van zowel goed bestuur als de relatie met de buitenwereld, duurzaamheid, financiële gezondheid en goed werkgeverschap zijn in staat om hun maatschappelijke rol optimaal te vervullen. Winnaar ASML en andere succesvolle ondernemingen in de top-20 ontkrachten daarbij en passant de mythe dat maatschappelijke impact niet samen kan gaan met bijzonder goede financiële prestaties. NS laat zien dat gedegen verslaggeving over maatschappelijke impact niet is voorbehouden aan beursgenoteerde bedrijven alleen. Steeds meer bedrijven in het universum van de index spannen zich in om de positieve maatschappelijke impact te vergroten. Ze beperken zich niet tot de eigen bedrijfsvoering, maar voelen verantwoordelijkheid om met de wereld een beetje beter te maken. Of zoals een van de ceo’s in zijn bericht aan de aandeelhouders staatsman Sir Winston Churchill aanhaalt: ‘The price of greatness is responsibility.’

Verantwoording
De Management Scope Corporate Impact Index (MSCII) kwam tot stand in samenwerking met het Impact Centre Erasmus en Accenture Strategy, met de data van Sustainalytics. De 100 grootste bedrijven in Nederland zijn geanalyseerd op hun maatschappelijke bijdrage: alle AEX- en AMX-bedrijven, aangevuld met de 50 bedrijven met het grootste aantal medewerkers. De impact van elk bedrijf is berekend aan de hand van scores op vijf pijlers: goed bestuur, de relatie met de buitenwereld, duurzaamheid, financiële gezondheid en werkgeverschap. Elke pijler kent een aantal metrics en submetrics. Voor goed bestuur is onder meer gekeken naar de samenstelling van raad van bestuur en raad van commissarissen, voor de relatie met de buitenwereld is bijvoorbeeld gekeken of de ceo-letter ingaat op maatschappelijke impact, voor duurzaamheid zijn gegevens over het ESG-beleid (environment, social en governance) geanalyseerd, voor financiële gezondheid is gekeken naar omzetgroei, winstgevendheid, toekomstige waarde en groeipotentie en voor werkgeverschap is gekeken naar de gemiddelde werknemersgroei. De pijlerscores en totaalscore zijn een indicatie van de impact die het bedrijf op dat gebied heeft. Hoe hoger de score, hoe meer verwachte impact het bedrijf heeft, vergeleken met de andere bedrijven in de lijst. 

Analyse: Cleo Scheerboom
Onderzoek: Impact Centre Erasmus / Accenture Strategy / Sustainalytics
Gepubliceerd in Management Scope 07 2019.