Onderzoek: Ethiek onder bestuurders
Op twee staat het gevoel vooruitgang te boeken of dingen te kunnen bereiken en op drie staat trots om voor het bedrijf te mogen werken. Op de vierde plaats, en statistisch gezien nog zeer significant, staat de ethische standaard van het bedrijf. Dat wil dus zeggen dat de manier waarop het bedrijf zakendoet, invloed heeft op het plezier waarmee de ceo zijn of haar werk doet.
Gewetensvragen
Actions speak louder than words. Om te controleren of directeuren niet alleen wenselijke antwoorden invulden, kregen ze twee praktijkscenario’s voorgelegd. In het eerste ontdekt de ceo dat een van zijn beste salesmensen een belangrijke klant onder de tafel geld toestopt. Verder weet niemand ervan. De vraag luidt: Wat doe je? De keuzes waren: A) Ik doe niets. B) Ik doe niets en zeg mijn medewerker dat niemand erachter mag komen. C) Ik zeg dat hij ermee moet stoppen en scherp daarna de interne gedragsregels aan. Of D) Ik leg sancties op én informeer mijn klant.
Van de 950 ondervraagden koos zeven procent voor van de twee eerste opties en besloot dus om niets te doen. Meer dan de helft koos voor het derde antwoord en scherpte zijn richtlijnen verder aan.
In de tweede case wordt de ceo geconfronteerd met een offerte van een nieuwe leverancier die 25 procent onder de prijs zit. Vlak voor het contract getekend gaat worden, hoor je dat deze partij het niet zo nauw neemt met de mensenrechten en de arbeidsomstandigheden. Wat doe je? Ga je gewoon met die nieuwe leverancier in zee? Teken je het nieuwe contract, maar vraag je de leverancier om de omstandigheden te verbeteren? Heropen je je de onderhandeling en eis je betere omstandigheden, ook als dat een hogere prijs tot gevolg heeft? Of wijs je het aanbod af en blijf je bij je huidige leverancier?
In dit voorbeeld kiest maar liefst 27 procent van de ondervraagde ceo’s voor een van de eerste twee vrijblijvende opties. Een ruime meerderheid van 52 procent besluit de toeleverancier erop aan te spreken en aanpassingen te eisen. Ook als dat tot hogere prijzen leidt. Slechts 21 procent besluit het aanbod helemaal te verwerpen.
De ethische ceo
Om tot een zo objectief mogelijk antwoord te komen, werden de scores op beide scenario’s vervolgens met elkaar gecombineerd. Alleen wie in beide gevallen voor keuze drie of vier had gekozen, kreeg het etiket ‘ethische ceo’. Dat bleek 69 procent te zijn, ruim tweederde dus. Dat is geen slechte score. Maar tegelijkertijd betekent dat dus ook dat een derde ervoor kiest de steekpenningen of de slechte arbeidsomstandigheden in stand te houden en dus eigenlijk handelt in overtreding met de wet. Onder de groep ‘ethische ceo’s’ bevinden zich relatief veel vrouwen, 45-plussers, ceo’s die geen aandeelhouder zijn en meer Nederlanders dan Belgen. Ze leiden grotere of beursgenoteerde bedrijven en, niet onbelangrijk, hun beloning is niet alleen afhankelijk van financiële kpi’s. Wat ook opvalt: familiebedrijven handelen beduidend minder ethisch dan gemiddeld. En ceo’s die opereren onder een raad van commissarissen, handelen doorgaans ethischer dan hun collega’s zonder dit controleorgaan. De percentages ethische ceo’s bedragen respectievelijk 76 procent en 66 procent, wat in statistische termen een significant verschil betekent. Dat pleit dus voor het instellen van een raad van commissarissen of raad van toezicht.
Ethiekonderwijs
Onder de ethische ceo’s zitten, zoals eerder gemeld, relatief veel 45-plussers. Voor jongere leiders speelt ethiek gemiddeld gesproken dus een minder belangrijke rol. Een belangrijke oorzaak voor die houding zou kunnen zijn dat de ambitie zich te bewijzen voorrang krijgt. Wat ook meespeelt, is onwetendheid. Tijdens colleges bij Vlerick Business School merken hoogleraren regelmatig dat studenten soms nog nooit hebben nagedacht over onderwerpen als kinderarbeid of veilige werkomstandigheden. Daar ligt dus een belangrijke taak voor het onderwijs. Een manager moet ook in zijn vrije tijd of na een zakenlunch in staat zijn om over ethiek te kunnen discussiëren. Ceo is niet alleen de afkorting van chief executive officer, maar zou dat ook moeten zijn van chief ethics officer.
Verdien ik wel genoeg?
De onderzoekers waren daarnaast nieuwsgierig of er een relatie bestaat tussen ethisch gedrag en de hoogte van de beloning van de ceo’s. Een van de vragen was daarom of ze vinden dat ze genoeg betaald krijgen. Wat blijkt: ook ceo’s meten de hoogte van hun beloning af aan wat hun collega’s krijgen en bepalen zo of ze ‘genoeg’ verdienen. Daarnaast willen ze het gevoel hebben dat de beloning in verhouding staat tot de hoeveelheid werk die ze moeten verrichten en de opofferingen die hun baan ook met zich meebrengt. Opvallend genoeg vonden veel van de ondervraagden dat ze in verhouding tot hun collega’s maar matig betaald worden. Na verder doorvragen bleek dat maar heel weinig bedrijven met een benchmark werken. In totaal maakt slechts negentien procent van de bedrijven structureel gebruik van vergelijkingsmateriaal uit de markt. Ondernemingen met meer dan vijfhonderd medewerkers scoren iets beter, maar komen ook niet verder dan een schamele 23 procent. De resultaten laten zien dat ceo’s van bedrijven die wel een benchmark hanteren, tevredener zijn over hun beloning. Behalve houvast op het gebied van beloningen, zijn gestructureerde benchmarks een goede manier om voeling te houden met de markt. Bovendien dwingt het je als bedrijf na te denken over je marktpositionering. Zo zou je kunnen zeggen dat de topman van Triodos Bank duidelijk minder verdient vergeleken met andere bankdirecteuren. Maar hij vindt het genoeg, mede omdat het sterk waardegedreven doel van dit bedrijf op zich reeds een vorm van beloning vormt.
Ethiek moet beloond worden
Om de vraag te kunnen beantwoorden of er een samenhang bestaat tussen financiële beloning en ethisch gedrag, is het relevant om vast te stellen op basis van welke kpi’s hun salaris en eventuele bonus tot stand komt. In zijn algemeenheid geldt: ‘What gets rewarded, gets done’. Met andere woorden: wat het zwaarst weegt bij beloning, krijgt de meeste aandacht. In 93 procent van de gevallen blijkt de mate van winstgevendheid bepalend voor de hoogte van de bonus. Daar zal een leider dus in de eerste plaats op sturen. De impact van het bedrijf op de omgeving en het milieu telt bij slechts vier procent van de ondervraagden in meer of mindere mate mee bij de hoogte van de beloning, met als gevolg dat dat minder hoog op de agenda zal staan. Dat is een serieus valse noot in de manier waarop we onze leiders aansturen. Willen bedrijven ethisch gedrag stimuleren en belonen, en dat ligt in de lijn der verwachting omdat voor veel topbestuurders de ethische standaard van een organisatie een belangrijke drijfveer is, dan is het verstandig om expliciet aandacht te besteden aan de kpi’s die de bonus van de ceo bepalen.
Deze analyse werd gepubliceerd in Management Scope 01 2017