Doe niet alles tegelijk: maak de enorme duurzaamheidsopgave behapbaar

Steeds hogere eisen
Uiteraard is het rapporteren van duurzaamheidsprestaties geen doel op zich. Maar transparant rapporteren is wél een belangrijke voorwaarde om succesvol aan de slag te gaan met doorlopend verbeteren op het gebied van duurzaamheid. Zonder inzicht in bronnen, effecten en afhankelijkheden binnen ketens is immers niet duidelijk aan welke knoppen de organisatie kan draaien, en wie daar intern verantwoordelijk voor is. Zonder inzicht wordt het moeilijk om de juiste vragen te stellen en vooruitgang te boeken op het gebied van ESG-beleid.
Juist hieraan stellen diverse stakeholders steeds hogere eisen – zij zijn kritisch op uw license to operate. Consumenten verwachten onderbouwde en betrouwbare duurzaamheidsclaims, werknemers stellen steeds meer eisen aan hun werkgevers, en aandeelhouders en investeerders (zoals private equity-fondsen en banken) haken steeds vaker af als de bijdrage aan duurzaamheid te gering of onduidelijk is. Banken zullen bovendien in toenemende mate de handhavingsrol van overheidsregulering overnemen.

Tussen wens en rapportage
Momenteel is regelgeving voor bedrijven de belangrijkste drijfveer om aan de slag te gaan met duurzaamheidsdoelen. De Europese Unie stelt steeds strengere eisen aan bedrijven om over de hele waardeketen verantwoording af te leggen over hun sociale en milieueffecten, en aan banken om daarop toe te zien. Ook de Nederlandse corporate governance code ontwikkelt zich voortdurend op dit gebied: geïntegreerde verslaglegging wordt de standaard en waardecreatie op lange termijn krijgt de hoofdrol. Pauline van der Meer Mohr zei hierover eerder in Management Scope (#2-2022): ‘Aan uniforme rapportagestandaarden voor duurzaamheidscriteria wordt momenteel gewerkt. (…) Mijn stelling is: als je gaat wachten tot het wet is, dan ben je rijkelijk laat. Je kunt beter nu vast gaan nadenken over wat er op je afkomt.’ Transparante prestaties zouden dus top of mind moeten zijn.
Gelukkig zijn de meeste grote bedrijven al begonnen met rapporteren, of tuigen ze rapportages op het gebied van ESG op. Maar tussen het opstellen van strategieën voor verduurzaming (waarom ga je verduurzamen, wat zijn je doelstellingen en wat ga je doen om ze te halen) en het inzichtelijk krijgen van je prestaties zit een flinke afstand.

Een puzzel met ontbrekende stukjes
De grootste uitdaging is wat ons betreft dat het inzicht in lange, samengestelde en complexe ketens ontbreekt. Bedrijven hebben hun ketens niet altijd uitputtend in kaart gebracht en ketenpartners zelf hebben hun emissiedata nog niet op orde. Daardoor lijkt het streven naar transparantie op een puzzel waarvan het overgrote deel van de stukjes ontbreekt. Niet alle bedrijven hebben hetzelfde volwassenheidsniveau als het gaat om de implementatie. Direct na inzicht in ketens komen alle vragen over de aanpak van duurzaamheid. Hoe brengen we emissies terug, hoe zorgen we voor schoner afvalwater? En is het echt voldoende om de schade die we aanrichten te beperken – of moeten we misschien de manier waarop we werken fundamenteler ter discussie stellen? Voor die meer technische aanpak van verduurzaming zijn duizenden bedrijven in de weer met innovatie en technologie. Maar voor bestuurders begint het met inzicht: waar staan we nu en hoe gaan we verder? Dat is de informatie die steeds opnieuw – en steeds gedetailleerder – moet worden gepresenteerd aan de buitenwereld. Dat begint met meten: vaststellen wat je hebt gedaan en wat je hebt bereikt. En het eindigt met wat je op je factuur, op je doos of in je jaarverslag vermeldt.

Complicerende factor: standaarden ontbreken
Bedrijven lopen er op dit moment ook tegenaan dat standaarden voor het bepalen van emissies en andere impactfactoren ontbreken of nog in ontwikkeling zijn. Dat maakt duurzaamheidsbeleid op dit moment ‘ingewikkeld’. Ter vergelijking: op het gebied van privacy is in hoge mate uitgewerkt aan welke normen je moet voldoen om compliant te zijn. Op het vlak van privacy ben je uiteindelijk wel of niet compliant. Maar zo werkt het niet bij ESG-doelen.
Een van de praktische vragen waar veel bedrijven nu voor staan, is bijvoorbeeld het transparant maken van scope 3-emissies – veroorzaakt in de keten die voorafgaat aan de productie binnen jouw bedrijf en vrijkomend bij het gebruik van je product. Moeten ondernemingen bijvoorbeeld al hun toeleveranciers vragen om al hun emissiegegevens op al hun facturen te vermelden? Of kunnen ze hun data in een externe database met emissiegegevens plaatsen? Toch wordt juist op het terrein van standaarden momenteel ontzettend veel werk verzet. Onze verwachting is dan ook dat binnen enkele jaren in vrijwel alle industriesectoren breed gedragen standaarden zullen bestaan, denk aan het toekennen van emissiewaarden aan bouwmaterialen. Dat zal problemen flink reduceren. En dan begint het echte spel – vooruitgang boeken – pas écht.

Blijf niet steken in plannenmakerij
Een ander obstakel is dat er momenteel veel te zeggen valt over de betrouwbaarheid van ESG-rapporten. De E van environment, de S van social en G van governance worden in rapporten vaak op één hoop gegooid en de gekozen factoren zijn vaak meer gebaseerd op gemak dan op impact. Maar zelfs dit mag bedrijven er niet van weerhouden om vaart te zetten achter het ESG-beleid, vooral omdat de lat de komende tijd steeds weer hoger in plaats van lager zal worden gelegd. Ja, achter ESG-doelstellingen gaat een enorm aantal vraagstukken schuil. Complexiteit wordt regelmatig gebruikt als excuus om iets niet of langzamer te doen. Wij denken dat het eerder de hoeveelheid werk is die tot vertraging (of soms zelfs tot verlamming) leidt. Een valkuil is dan ook dat je blijft steken in de fase van plannenmakerij.

Een pragmatische aanpak
Ondanks het feit dat een volwassen duurzaamheidsbeleid integraal van aard is, raden wij organisaties daarom aan om niet alle problemen in een keer aan te pakken. Het risico van zo’n alomvattende aanpak is dat resultaten uitblijven. In plaats daarvan pleiten wij voor een pragmatische aanpak. In dit opzicht zijn de Nordics een goede inspiratiebron. Een rederij als Mærsk investeert grootschalig in CO2-neutrale scheepvaart, maar de stappen zijn incrementeel: eerst brandstoffen vervangen waar dat kan, dan een groene bevoorradingsketen creëren, de vloot geleidelijk upgraden, enzovoorts. De opgave is enorm, maar kan in delen worden opgeknipt. Ook in Noord-Europa stuiten organisaties op bureaucratie en financiële beperkingen. Toch anticiperen bedrijven daar sterk op komende wet- en regelgeving en gaan de duurzaamheidsambities van overheden er verder dan de Europese Green Deal-doelstellingen.
Kijk waar de grootste uitdagingen zitten en pak ze een voor een aan – dat wil zeggen: niet tegelijk maar ná elkaar. Wat haalt op dit moment de snelheid uit de voortgang? Als het grootste probleem vooral zit in het transparant maken van de emissies in je productieproces, begin dan daar. Als de grootste uitdaging ligt in het verkrijgen van helderheid in het naleven van mensenrechten bij onderaannemers, pak dan dat als eerste aan. Ga op zoek naar de juiste datasets en integreer de gegevens in je datamodel, je processen en technologie. Het voordeel van incrementele stappen zetten is dat er over de tijd geleerd kan worden én dat je niet te veel investeert in oplossingen die uiteindelijk ongeschikt zijn voor de toekomst.

Betere tijden zullen snel aanbreken
Houd daarbij ook het volgende in gedachten: waar we de afgelopen decennia vooral processen hebben geoptimaliseerd door te kijken naar tijd en kosten, kunnen we dezelfde toolbox gebruiken om te kijken naar het doorlopend verbeteren van processen gericht op verduurzaming; bijvoorbeeld om het energieverbruik en de afbraak van grondstoffen te verminderen.
Voor wie goed op weg is met het wegwerken van alle aanloopproblemen met verduurzaming: de volgende uitdaging is om grip te krijgen op zowel duurzaamheidsbeleid als transparantieverplichting, zodat het zetten van echt grote stappen die verder gaan dan we ons nu kunnen voorstellen, binnen bereik komt. Daarom is het belangrijk om de huidige worsteling met ESG-beleid te zien als een fase – waar we zo snel mogelijk doorheen moeten. Daarna breken andere tijden aan. Tien miljard mensen hebben straks een koelkast nodig en willen zich verplaatsen. Hoe gaan we dat op een verstandige manier regelen?

Essay geschreven door Bianca den Elsen, managing partner van Valcon Nederland & Erik Lind Olsen, partner en sustainability lead bij Valcon. Dit artikel is gepubliceerd in Management Scope 03 2023.