Verslag keynote Jan Nooitgedagt: 'Ik wandelde van de ene crisis naar de andere'
Een prettige bijkomstigheid van de uitnodiging door de Nederlandse Vereniging voor Managers (NIVE): de 35 bestuurssecretarissen krijgen een inkijkje in het markante hoofdkantoor van spoorbeheerder ProRail, het grootste bakstenen gebouw van Nederland, ook wel bekend als ‘de Inktpot’. In rap tempo vertelt bestuursvoorzitter Pier Eringa wat spoorbeheerder ProRail zoal doet en welke belangrijke opgaven ProRail heeft. Eén: spoorwegovergangen sluiten – die zijn niet meer van deze tijd met steeds snellere, stillere treinen. ‘We hebben toch ook geen oversteekplaatsen op de A2?’ Opgave twee: Het aantal wissels op het spoor drastisch verminderen. ‘Rondom Utrecht CS was het ‘een spaghetti-emplacement’. Goederentreinen moesten vaart minderen om de wirwar van wissels te passeren. We doen het nu met de helft; treinen razen met 80 kilometer per uur door de stad.’
Na deze introductie door de gastheer was de beurt aan Jan Nooitgedagt om tijdens een keynote te spreken over zijn ervaring met crisissituaties en het belang van de bestuurssecretaris.
Harde lessen
Een doorgewinterd bestuurder/commissaris – zo mag Jan Nooitgedagt met ervaring bij tien van Nederlands grootste bedrijven best genoemd worden. Hij bekleedde topfuncties bij financiële instellingen, waaronder EY, Aegon, SNS Reaal, Vivat en (nog steeds) bij BNG Bank en de Rabobank. Hij is momenteel ook commissaris bij PostNL en Telegraaf Media Groep.
Terugkijkend op zijn carrière ziet hij vooral crisismanagement als de rode draad. ‘Ik wandelde van de ene crisis naar de andere.’ Daarbij leerde hij harde lessen. Bij Aegon, waar Nooitgedagt van 2009 tot 2013 cfo was, wachtte de zware taak om de verzekeraar door de financiële crisis te loodsen. ‘Gelukkig met een zeer toegewijde raad van bestuur (rvb).’ Dat was allesbepalend, volgens Nooitgedagt. ‘Twee keer in de week hadden we crisisberaad om de ‘crisis te managen’. Als je het goed met elkaar kunt vinden, kun je veel bereiken.’
chinese risk appetite
Crisis nummer twee speelde zich af bij SNS Reaal. Nooitgedagt wordt in 2013 president-commissaris van de een half jaar eerder genationaliseerde bank. Kort daarop wordt SNS Reaal gesplitst in bank en verzekeraar, waarbij de laatste moet worden verkocht. Het zit Vivat, zoals de verzelfstandigde verzekeraar heet, niet mee. De rente daalt, Vivat wordt steeds minder waard. Van de 25 potentiële kopers blijft er één over. Vivat wordt voor 1 euro overgenomen door de Chinese verzekeraar Anbang, met de verplichting dat de Chinezen 1,35 miljard euro zullen investeren. Nooitgedagt en Gerard van Olphen, de toenmalige bestuursvoorzitter, gaan mee met de Chinezen. ‘We wisten dat het niet makkelijk zou worden, maar hebben het samenwerken tegelijkertijd onderschat.’ Bij de Nederlanders heerste de angst dat Anbang niet zou betalen. ‘Op alle mogelijke manieren probeerde Anbang eronderuit te komen.’
Ook zagen de Nederlandse bestuurders niet aankomen, dat de Chinezen het management zouden ontslaan. ‘Hun perceptie was: We kopen een failliete tent. Dat is de schuld van het management en dat moet dus weg.’ Ook ceo Van Olphen sneuvelde, Nooitgedagt en Miriam van Dongen werden beide gedelegeerd commissaris. Een loodzware tijd: ‘De Chinezen namen grote financiële risico’s en wilden dat ook doen met geld van onze polishouders.’ Het leidde volgens Nooitgedagt tot heftige discussies. ‘Het is mijn grootste angst dat de Chinezen met hun grote risk appetite nog eens de westerse financiële wereld gaan domineren.’
Bestuurssecretaris van ongekend belang
Begin 2017 volgde crisis nummer drie, bij de Telegraaf Media Groep (TMG). Met Nooitgedagt als plaatsvervangend president- commissaris barst er een aandeelhoudersstrijd los om TMG. Grootaandeelhouder familie Van Puijenbroek komt met een potentiële nieuwe aandeelhouder, het Belgische Mediahuis. Een paar maanden later toont ook aandeelhouder John de Mol interesse om TMG volledig over te nemen met zijn mediabedrijf Talpa. Lange tijd nemen de rvb en rvc geen beslissing. Uiteindelijk leidt de strijd tussen de twee kopers tot een clash tussen de rvb en de raad van commissarissen (rvc). Binnen het hele concern lijkt iedereen een mening te hebben. Achteraf zegt Nooitgedagt dat bestuurders en toezichthouders veel duidelijker hadden moeten zijn over hun voorwaarden. Een andere les: ‘Ik zou nooit meer zo snel een ceo en een cfo benoemen die elkaar kennen. Het risico bestaat dat het misgaat met de checks en balances in de raad van bestuur.’
‘Onderschat jullie rol niet als bestuurssecretaris,’ meent de zeer ervaren commissaris. ‘Net als de bestuurders en de toezichthouders is de bestuurssecretaris zeer betrokken bij de onderneming. Hij of zij vormt het geweten van de rvb en de rvc en vertegenwoordigt de vennootschap.’ Bij SNS Reaal had Nooitgedagt veel aan de ondersteunende rol van bestuurssecretaris, Dorothea Godijn (nu bestuurssecretaris bij ProRail, red.) Nooitgedagt: ‘Ik herinner me nog de waardevolle telefoongesprekken na het wegsturen van ceo Van Olphen. ‘Dat was één van de eenzaamste momenten in mijn carrière.’
De ideale bestuurssecretaris volgens Nooitgedagt:
- Is betrouwbaar en integer: ‘Je moet als toezichthouder niet voor verrassingen komen te staan.’
- Bewaakt de informatievoorziening. Tip: ‘Stuur bij belangrijke onderwerpen notulen van de rvb mee aan de rvc.’
- Bewaakt de vergaderdiscipline: ‘Wordt een discussie niet opnieuw gevoerd? Commissarissen zijn geneigd onderwerpen opnieuw aan te snijden.’
- Regelt bezoeken aan klanten: ‘Zeer waardevol.’
- Ondersteunt bij remuneratie en zorgt ervoor dat de rvb en de rvc weten welke competenties de organisatie in huis heeft.
- Let erop dat alle leden gehoord worden, niet alleen de bestuurders of commissarissen met de grootste ego’s. ‘Je mag me als voorzitter van de rvc erop attent maken als dit gebeurt.’
- Ondersteunt bij de evaluatie van de rvb en de rvc.
- Zorgt voor een efficiënt verloop van de aandeelhoudersvergadering.
- Zorgt dat het leuk is in de bestuurskamer. ‘Als er geen lol is, vind je ook geen nieuwe leden.’
Verslag door Ellis Bloembergen. Bloembergen schrijft namens Management Scope als zelfstandig journalist. Dit verslag is gepubliceerd in Management Scope 01 2019.