Top-50 Machtigste Vrouwen 2013

Als je meer dan vijf commissariaten bij grote rechtspersonen bekleedt, ben je volgens de Wet bestuur en toezicht (WBT) overboarded en moeten er toezichtfuncties overbóórd. Scheltema stapte dan ook uit de raad van toezicht van onderzoeksinstituut ECN, om te kunnen worden herbenoemd bij TNT Express. Geen verrassende keuze, want ‘veelplegers’ zullen nu eenmaal het eerst schrappen in functies die het minst opleveren, zowel in geld als prestige. Vrouwen vormen daar kennelijk geen uitzondering op. TNT Express gaat sinds kort overigens weer alleen door het leven, nu de Amerikaanse aanbidder UPS is afgehaakt. Ook als de overname wel was doorgegaan, zou Scheltema er overigens voorlopig commissaris gebleven zijn. Nu zal ze moeten toezien op de grootscheepse reorganisatie die de pakjesbezorger heeft afgekondigd.

Overigens heeft Scheltema vorig jaar compensatie gezocht in de vorm van een buitenlands commissariaat (die voor de WBT niet meetelt): bij het Zwitserse beursgenoteerde biotechbedrijf Lonza. Al kan dat zomaar weer afgelopen zijn, nu de Zwitserse AvA’s na een referendum de bevoegdheid krijgen om bestuurders jaarlijks al dan niet te (her)benoemen. Bovendien moeten Scheltema en haar medecommissarissen bij Lonza voortaan érg oppassen met het toekennen van tekenbonussen of golden parachutes. Die worden namelijk verboden en wie de regels overtreedt kan een hoge boete en zelfs een gevangenisstraf van maximaal drie jaar krijgen. In het buitenland is het dus ook niet altijd ‘veilig’: vluchten kan niet meer.

BESTUURDERSLEK
Op nummer twee vinden we Annemiek Fentener van Vlissingen, net als vorig jaar runner-up en nog steeds de enige president-commissaris in de Top-50. Kennelijk is er nog steeds een familieconcern (SHV) voor nodig om die positie in de wacht te slepen bij een topbedrijf. Hoewel voorzitterschappen natuurlijk wel dubbel tellen: als meer vrouwen de voorzittershamer zouden hanteren, zou de burn rate van en voor vrouwelijke (beroeps)commissarissen wel heel hoog worden. Fentener van Vlissingen houdt nog steeds toezicht bij De Nederlandsche Bank, Heineken en UMC Utrecht.

Vanuit die laatste functie is het maar een klein stapje naar Marjan Oudeman, de nummer drie. De voormalige heldin van Hoogovens voegde toezichtposities bij de Noorse oliemaatschappij Statoil en ons eigen Rijksmuseum – waar ze gezellig met Scheltema de (Nacht)wacht houdt – toe aan haar bestaande commissariaten bij ABN AMRO en NS. Dus steeg ze een plaats en trad ze toe tot de top-3. Maar in een volgende editie van deze lijst zal ze wellicht weer flink dalen, want Oudeman vertrekt uit het executive committee van AkzoNobel. Ze wordt voorzitter van het college van bestuur van Universiteit Utrecht, waar ze Yvonne van Rooy (nr. 29) zal opvolgen. Dit is nu al de tweede vrouw die het corporate leven vaarwel zegt voor de universitaire top. In 2009 stapte Pauline van der Meer Mohr (nr. 17) over van ABN AMRO naar het cvb van de Erasmus Universiteit. Tja, dames, zo krijgen we natuurlijk nooit méér vrouwelijke bestuurders bij onze topbedrijven. Ligt de ambitie elders, zijn het politics? Oudeman is in elk geval niet bang voor politiek spel. ‘Als je daar niet tegen kunt of aan mee wilt doen, hoor je niet thuis aan de top’, zei ze ooit. Bovendien kunnen decanen zich ook opstellen als warlords en het de top knap lastig maken, zoals we onlangs weer eens hebben gezien bij de VU.

Net onder haar aanstaande baas staat Tineke Bahlmann (nr. 4), hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en commissaris bij onder meer ING en Nedap (tot 16 april 2013).

WEINIG VERSE INSTROOM
In de rest van de top-10 dalen of stijgen de poppetjes telkens een paar plaatsen, maar is er net zomin sprake van verse instroom als bij de eerste drie posities. Op de zesde plaats komen we Marike van Lier Lels tegen. Eigenlijk was na twaalf jaar haar maximale zittingstermijn bij KPN verstreken, maar president-commissaris Jos Streppel wil graag voldoende commissarissen behouden om de twee Mexicaanse pottenkijkers van grootaandeelhouder América Móvil in de raad te kunnen omsingelen en heeft Van Lier Lels verzocht een jaar langer te blijven. Ze houdt verder nog toezicht bij Reed Elsevier, USG, TKH en Maersk Benelux.

Op de tiende plaats staat Herna Verhagen, net als vorig jaar. Ze werd benoemd tot ceo van PostNL na het luidruchtige vertrek van Harry Koorstra wegens een conflict met de raad van commissarissen. Aangezien het eigen vermogen van PostNL flink gekrompen is, (en de cheque voor het belang van dertig procent in TNT Express voorlopig niet geïnd kan worden, nu de verkoop van de pakjesbezorger niet doorgaat) levert het pluche haar echter geen hogere positie op. Verhagen is ook nog commissaris bij SNS Reaal en Nutreco. Kennelijk mag dat gewoon van haar eigen commissarissen, ondanks een forse strategische uitdaging en een lopende reorganisatie ‘thuis’. Overigens heeft Verhagen zelf ook vrouwen in de rvc: Charlotte Insinger (nr. 13) en sinds kort oud-FNV-voorzitter Agnes Jongerius (nog niet op de lijst).

DE JONGSTE: 43 JAAR
Ondanks het feit dat in de top-10 de beroepscommissarissen domineren (de eerste ‘non-pro’ komen we pas tegen op nummer negen: ProRail-ceo Marion Gout-van Sinderen), overheersen in de rest van de lijst de vrouwen die hun commissariaten met een bestuursfunctie combineren: de helft (26, onder wie zeven ceo’s). De vrouwen op de lijst zijn ook relatief jong voor de functies die ze bekleden: gemiddeld 53,6 jaar. Uit de Female Board Index 2012 blijkt dat vrouwelijke bestuurders en commissarissen vaak jonger zijn dan hun peers van de andere sekse. Volgens de FBI is de gemiddelde leeftijd van de elf vrouwelijke bestuurders 49 jaar en van de 63 vrouwelijke commissarissen 55,3 jaar. Dat is ongeveer vier en zeven jaar jonger dan hun mannelijke collega’s (respectievelijk 52,8 en 62,5 jaar oud).

Bij de commissariaten zou dat wellicht verklaard kunnen worden door het feit dat vrouwen in die functie nog vaker actief zijn als bestuurder dan mannen, of al op jongere leeftijd overstappen naar het beroepscommissariaat. Mannen zetten de stap immers vaak pas na hun pensionering. De jongste vrouw in de Top-50 is 43: Jolanda Poots-Bijl (nr. 27), die van VolkerWessels overstapte naar Ordina. De gemiddelde leeftijd bij de vrouwen lijkt trouwens wel iets op te kruipen: vorig jaar lag die met 52,5 bijna een jaar lager. Heeft dat misschien te maken met een haperende doorstroom?

ELSE BOSS
De lijst telt tien nieuwkomers, waarvan zes op basis van nieuwe benoemingen (de overige vier door andere waarderingen). Hoogste binnenkomer is Dorine Burmanje (nr. 19), bestuursvoorzitter van het Kadaster. Ze wordt op de voet gevolgd door oud-politica en huidig ziekenhuisdirecteur Marjanne Sint (nr. 21) – die Yvonne van Rooy opvolgde als commissaris van BNG – en door Els de Groot (nr. 26), die cfo werd bij Schiphol. Yvonne van Rooy is overigens ook meteen de grootste stijger op de lijst (van nr. 46 naar nr. 29) door haar nieuwe commissariaat bij ING. Daar zal ze binnenkort Carin Gorter ontmoeten (nr. 46), die eveneens commissaris wordt bij ING, terwijl ze tot 2008 voor ABN AMRO werkte. Het is te hopen dat Gorter wél vasthoudt aan het bankgeheim. Als haar nieuwe commissariaat wordt meegerekend, zal ze waarschijnlijk stijgen op de lijst. Nu al flink gestegen is Else Bos (van nr. 23 naar nr. 11), die eindelijk definitief benoemd is tot ceo van PGGM, als opvolger van Martin van Rijn, die Den Haag verkoos boven Zeist. Bos was al een paar maanden waarnemend ceo: had de selectiecommissie niet meteen kunnen zien dat Bos de nieuwe Boss moest worden?

MILLION DOLLAR BABES
De lijst bevat overigens nog meer million dollar babes, zoals Robeco-bestuurder Leni Boeren (nr. 18). Bij uitvoeringsorganisatie APG zit cio Angelien Kemna (vorig jaar nr. 45), die dit jaar buiten de Top-50 valt, omdat er een einde kwam aan haar bestuursfunctie bij het Tinbergen Instituut en haar toezichtfunctie bij de Universiteit Leiden.

En APG heeft nog meer female finance in de top, want ook de chief financial & risk officer (Petri Hofsté), de directeur van de Interne Accountantsdienst (Ingrid Doerga) en de cfro van APG Asset Management (Céline van Asselt) zijn vrouwen, net als de controlerend accountant: Sonja Barendregt-Roojers van PwC (allen niet op de lijst). En in de raad van commissarissen zitten Ieke van den Burg (nr. 37) en Mirjam van Praag (nr. 49). Dan zijn er ook nog eens de vrouwen op de lijst die een functie vervullen bij het voormalige zusje ABP: bestuurslid Mariëtte Doornekamp – die overigens wel flink is gedaald (van nr. 18 naar nr. 33) vanwege het geslonken eigen vermogen van het pensioenfonds – en lijsttrekker Scheltema, die lid is van het audit committee van ABP.

Woman to watch Petri Hofsté wordt trouwens binnenkort commissaris bij BNG, waar ze Sint en Sybilla Dekker (nr. 35) tegenkomt. Ook in de sector vervoer & logistiek komen we veel vrouwen op sleutelposities tegen. De dames heersen te land, ter zee en in de lucht. Om met dat laatste te beginnen is er de Schipholconnectie: Margot Scheltema en Trude Maas (nr. 36) zijn er commissaris en houden toezicht op cfo De Groot. Charlotte Insinger zit als toezichthouder in de verkeerstoren van de Luchtverkeersleiding. Dan grootste klant KLM: Elfrieke van Galen (nr. 30) had ooit zelf blauw bloed en Annemieke Roobeek en Irene Asscher (nr. 12) zitten in de raad van commissarissen van onze nationale trots.

Asscher is ook commissaris bij vervoerder Arriva en maakt daardoor eveneens deel uit van de tweede circle, allemaal in het bezit van de OV-kaart. De harde kern wordt gevormd door ProRail-ceo Gout-van Sinderen en NS-directielid Merel van Vroonhoven (nr. 25). Ook hun toezichthouders komen we op de lijst tegen: NS-commissarissen Marjan Oudeman en Truze Lodder (nr. 22) en ProRail-commissaris Claudia Zuiderwijk (nr. 38). Bij de bussen stapte naast de al eerder genoemde Asscher onlangs ook Marry de Gaay Fortman (nr. 23) in door toezichthouder bij het Amsterdamse GVB te worden. En dan hebben we nog het water: Marike van Lier Lels was ooit coo van Schiphol en nu onder meer commissaris bij rederij Maersk Benelux. En bij Havenbedrijf Rotterdam zitten Zuiderwijk en Van Vroonhoven in de raad van commissarissen. Coo Thessa Menssen (nr. 15) is er net weg om zich als cfo van BAM op weg- én waterbouw te storten.

RUILVERKAVELING?
Ook de dames hebben dus zo hun netwerkjes. Dat blijkt ook uit een terugblik naar eerdere lijsten: veertien vrouwen – oftewel ruwweg een derde – figureerde ook al in 2010 (en een flink aantal al ver daarvoor) op de lijst. Dat toont ook nog iets anders aan: als organisaties eenmaal een vrouw binnen hebben, houden ze die kennelijk zo lang mogelijk vast. Om in 2016 aan het quotum te kunnen voldoen van minstens dertig procent vrouwen in de ondernemingstop, zullen er echter nog heel wat meer bij moeten komen. Allereerst zal de Wet bestuur en toezicht wellicht een ruilverkaveling op gang brengen tussen de have too much en de have not enough op de lijst, maar hopelijk manifesteert zich naast de arrivées ook een nieuwe generatie. Die zal misschien moeite hebben de veteranen op deze lijst van hun plek te duwen, maar hun opkomst is wellicht wél zichtbaar in de volgende Top-100 Machtigste Commissarissen. Daar zullen hun voorkeursbenoemingen op termijn onvermijdelijk ten koste moeten gaan van de mannelijke hegemonie.

SLAANDE DEUREN
Dan hebben we het vooral over de commissariaten, want het aantal vrouwelijke bestuurders is nog steeds bedroevend laag. Bovendien houden de vrouwen die wel het bastion van de raad van bestuur hebben weten te nemen, het daar vaak niet lang uit. Sommige vrouwen maken daardoor – al dan niet tijdelijk – de overstap naar het beroepscommissariaat. Dat lijkt bijvoorbeeld het geval te zijn bij Carla Smits-Nusteling (nog niet op de lijst), die voorjaar 2012 opstapte als cfo van KPN, net commissaris is geworden bij ASML en diezelfde functie gaat bekleden bij KPN-concurrent Tele2. Ook Jeanine Helthuis (vorig jaar nr. 41, dit jaar hors concours) hield het na drie jaar gezien als directievoorzitter bij uitvaartbedrijf Monuta. Ze is nu nog commissaris bij ProRail. Er vielen dit jaar nog meer vrouwen uit de Top-50 omdat ze hun bestuursfunctie kwijtraakten, zoals Marie-Christine Lombard, die met slaande deuren vertrok bij TNT Express, Nina Skorupska die haar positie als chief technology officer van Essent uitgehold zag door de nieuwe organisatiestructuur, Gerlinde Silvis die uit de raad van bestuur van Rabobank werd gezet en Francine Zijlstra die als coo van Corio vertrok.

CHINEES VISWATER
Met het vertrek van Lombard en Skorupska dunde gelijk ook het aantal buitenlandse vrouwen in de Top-50 uit tot drie. Marina Wyatt zit nog steeds als cfo bij TomTom, maar verdween uit de lijst door het verdwaalde eigen vermogen van de navigatorproducent. Here to stay is de Britse Mary Harris (nr. 16), commissaris bij TNT Express en Unibail-Rodamco, waar ze toezicht houdt op de Franse cro Catherine Pourre (nr. 40). Ook de Amerikaanse Nancy McKinstry (nr. 28), ceo van Wolters Kluwer en non-executive bij een aantal buitenlandse ondernemingen, is ondertussen tot het Hollandse meubilair gaan behoren. Overigens komen buitenlandse vrouwen alleen voor de Top-50 in aanmerking als ze hier een bestuursfunctie bekleden, of twee commissariaten hebben. Daardoor worden de meeste vrouwelijke commissarissen van over de grenzen niet genoemd. Bijna alle AEX-bedrijven vissen voor hun vrouwelijke toezichthouders in de internationale vijver, waarbij Unilever onlangs zelfs twee Chinese vissen binnenhaalde: Mary Ma en Laura Cha. Andersom lijken de Nederlandse dames ook voorzichtig commissariaten in het buitenland te gaan bekleden, zoals Annet Aris (nr. 20). Als Nederlandse ondernemingen maar lang genoeg blijven talmen bij het diversity proof maken van hun top, moeten ze onze local ladies straks wellicht uit het buitenland gaan repatriëren.