Raymond van Eck (Fairphone): ‘We zijn er klaar mee om de uitzondering te zijn’

Van Eck schetst kort de ontwikkeling van Fairphone, in 2010 begonnen als bewustwordingscampagne met als doel de wantoestanden in de mijnbouw en productie van smartphones te belichten. Toen dat onvoldoende resultaat opleverde, haalde Fairphone- oprichter Bas van Abel in no time via crowdfunding genoeg geld op om een eigen duurzame en eerlijke smartphone te creëren. Sinds die eerste Fairphone is er geïnvesteerd in modulariteit en repareerbaarheid van toestellen, in het verlengen van de levensduur door softwareondersteuning, het bevorderen van leefbare lonen en betere arbeidsomstandigheden in fabrieken en mijnen van toeleveranciers en in het creëren van positieve impact in de hele toeleveringsketen. In een jaarlijks Impact Report wordt ‘in alle transparantie’ verslag gedaan van wat er is verbeterd en wat er nog niet mogelijk is. Van Eck: ‘In de afgelopen jaren hebben we heel veel stappen gezet door learning by doing. De volgende stap is in mijn optiek die naar “volwassenheid”. Als we de industrie willen laten zien dat je op een ethische manier consumentenelektronica kunt produceren, zullen we moeten bewijzen dat je daarmee succesvol kunt zijn. Dat betekent dat we nu commerciële stappen moeten zetten om enige serieuze omvang te bereiken, want we opereren nu eenmaal in een economy of scale. Mensen denken vaak dat de wat hogere kosten van onze telefoons veroorzaakt worden door een duurzaamheidspremie. In de praktijk ben je per toestel enkele tientallen dollars extra kwijt aan faire materialen en normale betaling. Het grootste deel van de prijs wordt bepaald door de schaal. Hoe meer toestellen je verkoopt, des te lager de vaste kosten per toestel en des te betere condities bij toeleveranciers.’

Hoe voorkom je dat schaalvergroting alsnog leidt tot concessies aan de waarden van Fairphone?
‘Door de missie altijd centraal te stellen. Dat impliceert dat je beide agenda’s – groei van het bedrijf en productontwikkeling naar bijvoorbeeld nog meer faire materialen en minder energieverbruik – tegelijk moet drijven. We zullen nooit groei omwille van de groei bewerkstelligen en zo onze waarden overboord gooien. We willen juist een voorbeeld zijn van hoe je succesvol een bedrijf kunt runnen waarin het meenemen van impact doodnormaal is. Bij dat verantwoorde opschalen hoort overigens ook dat we niet te snel de sprong naar andere geografieën maken. Onze kernmarkten zijn nu Duitsland, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, en in totaal leveren we aan 14 Europese landen. Natuurlijk is het onze aspiratie om ook buiten Europa te verkopen en krijgen we vanuit bijvoorbeeld de VS of India – waar we veel volgers op social media hebben – regelmatig de vraag wanneer we die kant op komen. Er is dus wel interesse, maar als we in één keer een grote sprong maken in plaats van het stap voor stap aan te pakken, komen we misschien in onverantwoord vaarwater terecht en nemen we te veel risico.’

Zie je in de afgelopen jaren een kentering in de bereidheid van werkgevers om voor jullie product te kiezen en de meerkosten daarvan te dragen?
‘In de b-to-b-markt hebben we vorig jaar flinke stappen gezet. Dat wordt onder andere gedreven door de Europese CSRD-richtlijn, die maakt dat bedrijven steeds meer kijken naar hoe ze duurzaamheid nog verder kunnen integreren. Tegelijk zien we de interesse bij medewerkers groeien, in lijn met bijvoorbeeld de wens tot elektrificatie van het wagenpark. Een interessante trigger voor bedrijven is ook total cost of ownership. Als jij telefoons door onze softwaresupport langer in de vloot kunt houden, heb je op termijn substantieel lagere kosten dan als je medewerkers elke twee of drie jaar een nieuwe Samsung moet geven – ook al zijn die misschien iets goedkoper in aanschaf. Van alle smartphone-reparaties betreft 70 procent het scherm. Bij ons kun je er voor nog geen 90 euro zelf een nieuw scherm in zetten zonder de garantie te verliezen. Ook dat bespaart kosten en is dus aantrekkelijk voor bedrijven. Voorop staat natuurlijk wel dat we momenteel een toestel hebben dat prima alles kan leveren wat dat bedrijf of die overheid nodig heeft.’

Jullie verhaal lijkt een beetje op dat van Tony’s Chocolonely, dat ook als campagne begon maar uiteindelijk best veel impact heeft gehad op de hele sector. Hoe proberen jullie als relatief kleine speler impact te krijgen?
‘Ik denk dat onze impact onze omvang ver overstijgt. Zo was Bas van Abel een van de drijvende krachten achter de beweging voor het recht op reparatie in Europa, die uiteindelijk heeft geleid tot de Europese Right to Repair-regelgeving. We waren in 2021 medeoprichter van de Fair Cobalt Alliance, een initiatief dat zich inzet voor het verbeteren van de levensomstandigheden en het creëren van een eerlijke, veilige en kleinschalige kobaltdelving in de Democratische Republiek Congo. Daar hebben zich inmiddels veel spelers in de keten bij aangesloten. En in 2022 waren wij het eerste bedrijf dat fairmined credits kocht, een Boliviaans initiatief dat de ambachtelijke en kleinschalige goudsector ondersteunt met een faire prijs voor hun goud, zodat ze kunnen investeren in betere werkomstandigheden en milieubescherming.’

Hebben jullie ook invloed op de Apple’s, Samsungs en andere grote spelers? Zie je hen jullie kant opschuiven?
‘Laat ik het anders zeggen. We worden echt wel gezien en waargenomen en we hopen dat we iets op gang brengen. Ik zie onze concurrenten wel stappen zetten, al is het maar omdat wet- en regelgeving daarom vraagt. Of ze duurzaamheid echt omarmen, durf ik niet te zeggen. Het mag allemaal best een tandje harder. Zo zijn Apple en Samsung – anders dan bijvoorbeeld Tesla en Glencore – nog niet bij de Fair Cobalt Alliance aangesloten. Dat geeft aan dat er nog een wereld te winnen is.’

Maar toch: verwacht je dat de Samsungs en Apple’s verder naar Fairphone opschuiven? En wat betekent dat dan voor jullie concurrentiepositie?
‘Ik hoop dat ze volledig opschuiven, want het is onze missie om de industrie mee te nemen. Er worden al elementen van onze propositie overgenomen. Zo heeft HDM een gedeeltelijk modulair ontwerp op de markt gebracht, doet Apple een aantal dingen met recycling en begint softwaresupport langzaam op te komen. Dat is allemaal heel goed, maar het betekent ook dat wij niet achterover kunnen leunen. Ook al hebben we nog steeds een voorsprong, voor consumenten die niet uit de sector komen is het lastig om te zien waarom het een beter is dan het ander. We moeten dus nadenken over hoe we ons kunnen blijven onderscheiden. Dat doen we nu bijvoorbeeld met Fairphone Moments, een schuifbare knop aan de zijkant van de Fairphone Gen 6 waarmee je direct kan schakelen naar een minimalistische digitale modus om zo afleidingen te beperken. Zo proberen we ons elke keer weer net iets onderscheidender te positioneren.’

Over afleiding gesproken: hebben producenten van smartphones en Fairphone in het bijzonder een verantwoordelijkheid als het gaat om verantwoord gebruik van smartphones?
‘Natuurlijk hebben wij als hardwareproducent een verantwoordelijkheid, maar het is echt een systeemuitdaging: een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor producenten, overheid, ouders, scholen en softwareontwikkelaars. Gedragsverandering begint bij de ouders. Die leven voor wat hun kind doet. Als ik tijdens het eten aan tafel constant op dat ding zit te kijken of als er telkens een pingeltje klinkt als ik met mijn kinderen in gesprek ben, heb ik nul argumenten om hen van dat scherm af te houden. Juist omdat we weten hoe verslavend het is, hebben we die Moments-knop ontwikkeld. Als die ervoor zorgt dat je zelf iets bewuster met je telefoon omgaat, heeft dat hopelijk ook een spillover-effect naar hoe je kinderen ermee omgaan.
Tegelijk kun je niet alleen naar ouders kijken. De overheid zou veel stringenter moeten zijn en niet alleen met wat richtlijnen en adviezen moeten komen. Zo’n Australisch verbod op sociale media voor kinderen onder de 16 jaar vind ik prima. En last but not least moet er ook gekeken worden naar de app-makers. Mijn dochter van bijna 13, die make-up-tutorials maakt voor een tiental volgers, kreeg van een make-up-merk een pakket spullen toegestuurd om te proberen… blijkbaar hebben zij haar thuisadres kunnen achterhalen. Daar schrik ik echt van.’

De vroege smartphones waren hoofdzakelijk standalone- apparaten. Door de opkomst van cloudtechnologie, social media en ai zijn ze meer een drager geworden van functionaliteiten die door externe partijen worden aangeboden. Kun je als kleinere factor in die uitgebreide techwereld nog wel impact hebben?
‘Er worden per jaar tussen de 1,3 en 1,5 miljard toestellen geproduceerd en er zijn meer smartphones op deze planeet dan mensen. Als je je realiseert dat nog heel wat mensen geen toegang hebben tot deze techniek, weet je ook dat iedereen in z’n la nog een of twee verouderde of kapotte toestellen heeft liggen of z’n oude toestellen gewoon heeft weggegooid. Er is dus nog echt wel impact te maken in hoe we die apparaten produceren, gebruiken en recyclen. Als het gaat om de CO₂-footprint – die bij datacenters gigantisch is – kunnen we een rol spelen door dingen efficiënter te maken en niet per se altijd meer services te bieden. Een ander issue rondom data is de privacy. Onze telefoons worden geleverd zonder bloatware: software zonder functie die fabrikanten, providers of softwareleveranciers op een nieuwe smartphone laten zetten en die je meteen begint te tracken. Als producent krijg je ervoor betaald om dat erop te zetten. Wij doen dat niet omdat we consumenten niets willen opdringen, maar het is best lastig uit te leggen waarom bepaalde apps er niet standaard op zitten. Wij bieden ook een open source-besturingssysteem aan, zodat de consument zelf kan kiezen wat hij erop zet. Wel leveren we standaard met Android, omdat je anders wel heel erg die outsider wordt. We zijn er klaar mee om de uitzondering te zijn, want nogmaals: we willen de industrie juist het goede voorbeeld geven. Dan moet je erover nadenken hoe je je telefoon meer mainstream kunt neerzetten.’

Jullie zijn een kleine speler in een competitieve markt en een Nederlandse speler in een internationale industrie. Lukt het om voldoende talent binnen te halen?
‘In dimensies is het inderdaad David tegen Goliath. Naast de 140 medewerkers in Amsterdam hebben we een engineering team van acht in Taipei en zijn er vier medewerkers in China – waar we produceren – die fabrieken bezoeken en audits doen. Het is voor ons geen enkel probleem om die mensen te werven. Onze certificering als B Corp en EcoVadis Platinum-bedrijf is daarin een belangrijke drijver. In z’n algemeenheid zie je dat jonge mensen zich graag verbinden aan bedrijven die impact maken. In die zin zitten we in een luxepositie. Het zorgt er bovendien voor dat iedereen die hier werkt de wens deelt om de smartphone- industrie uit te dagen. Het is natuurlijk hartstikke gaaf dat je je sales targets kunt halen en groei kunt laten zien ondanks de enorme marketingmassa van Samsung of Apple. Het is fantastisch als je in het impactteam werkt en kunt bijdragen aan verantwoord geproduceerd goud. Het vervult een behoefte van mensen die wat breder denken dan enkel en alleen de eigen bedrijfsvoering. Er werken hier zo’n 30 nationaliteiten, ook mensen uit Iran, Israël, Rusland, India, China en Taiwan. Ik krijg er energie van dat we met elkaar een werkklimaat weten te creëren waarin je eigenlijk niet veel merkt van geopolitieke spanningen. Dat dat doodnormaal kan zijn, is best verfrissend in deze wereld waarin alles op spanning wordt gezet.’

Dit interview is gepubliceerd in Management Scope 08 2025.