ARTIS-directeur Rembrandt Sutorius: 'Onze ruimten stimuleren natuurlijk gedrag'

Aan die toekomst wordt gewerkt en dus staan op veel plaatsen in de zoo nog borden met daarop ‘ARTIS vernieuwt’. Er wordt verbouwd en gerestaureerd, bijvoorbeeld het Groote Museum, een monumentaal gebouw dat zodra het eenmaal klaar is, symbool zal staan voor het vernieuwde ARTIS. Sutorius wil alles laten zien. De eetbare tuinen, de monumentale gebouwen, het nieuwe olifantenverblijf. Hij spreekt met Dirk Bakker, ceo van Colliers International Nederland, over doelgroepdenken, holisme en beleving.

Leuk achtertuintje heeft u...
‘Ja, het is heel bijzonder om in ARTIS te wonen. Van de week dacht ik dat ik een van mijn kinderen hoorde huilen ’s nachts. Ik ging er snel heen, maar het was helemaal stil in die kamer. Even later hoorde ik weer gehuil. Bleken het de wolven te zijn, haha. ’s Ochtends brult de leeuw en hoor je de gibbons zingen, af en toe hoor je de zeeleeuw. Dat is een bijzondere ervaring. Het is een voorrecht om hier te wonen.’

Wat is voor u een plek in deze dierentuin waar uw hart sneller gaat kloppen?
‘Het vernieuwde olifantenverblijf is een voorbeeld van hoe we de rest van de dierentuin ook zouden willen hebben. Toen het in 2017 openging, zag je meteen aan het gedrag van de olifanten dat we goed zaten. Ze voelden zich thuis. Er zitten verschillende elementen van gedragsverrijking in. Ze kunnen het water in, er is een leembad, we hebben er verschillende rotsmuren in staan. Die fungeren als windbrekers, maar ook als plekken om hun huid te schuren. In de rotsen zitten openingen waar we voedsel in leggen. Die worden randomly geopend. Daardoor worden de olifanten continu uitgedaagd om te foerageren. Het is een mooie plek, ook voor het publiek.’

Wat zegt deze plek over de gedroomde dierentuin van Rembrandt Sutorius?
‘We willen graag plekken realiseren die het natuurlijk gedrag van de dieren stimuleren. Voor de bezoekers is dat ook leerzaam en interessant. Bij het olifantenverblijf staan bijna geen borden met uitleg. Als we al iets neerzetten voor de bezoekers, dan is dat vooral om de zintuigen te prikkelen, te voelen, te ruiken, te ervaren. We willen die lijn verder doortrekken, de dieren meer ruimte geven. Dat betekent uiteindelijk minder diersoorten, maar dan wel een hogere kwaliteit van het verblijf voor de dieren, en daarmee wordt de zoo educatiever voor de bezoeker.’

Wat is uw missie met Artis?
‘De grote missie is het publiek meer bewust maken van de natuur. Wij als mens maken daar ook onderdeel van uit. We moeten dus die natuur zien te behouden. Ik ben hier gekomen omdat ik dat heel belangrijk vind. Ik was altijd bezig met energie en duurzaamheid, maar dan meer vanuit de ivoren toren. Ik wilde een taak met meer maatschappelijke impact, dus heb ik mezelf hier gemeld als vrijwilliger. Sinds ik hier ben, ben ik alleen maar enthousiaster geworden over de rol die ARTIS heeft.’

Kunt u die rol uitleggen?
‘Dat is laten zien wat de natuur inhoudt en welke invloed de mens heeft. Dat komt in het hele park terug, in alle facetten, niet alleen in de klassieke dierentuindieren waar iedereen ARTIS van kent. We besteden in Micropia aandacht aan microben, de allerkleinste organismen, en aan de overweldigend grote kosmos in het Planetarium. Maar ARTIS is ook de botanische tuin, en het arboretum (de boomcollectie, red.). We hebben hier de monumentale Heimanseik van circa 275 jaar oud – die moeten we beschermen. En dan heb je daaromheen nog heel veel cultuur, in de vorm van monumentale gebouwen. We zijn nu het Groote Museum aan het restaureren tot een museum dat helemaal gewijd is aan de plaats van de mens in de natuur. Verder is ARTIS ook een plek van verhalen, van historie. Ik hoorde laatst nog het verhaal van de eerste giraffe van ARTIS. Die is in 1856 vanuit Marseille lopend naar Amsterdam gebracht, door al die Franse dorpjes heen. Dit soort verhalen geeft diepte aan ARTIS, doordat we deel zijn van een historische context.’

Vanuit welke persoonlijke motivatie wilt u hier werken?
‘Ik kan hier twee dingen combineren waar ik veel passie voor heb: de maatschappelijke rol die ik ambieerde, middenin de samenleving, en mijn interesse in natuurbehoud en duurzaamheid.’

Is uw koers anders dan die van uw voorgangers?
‘De koers die ik vaar, is al ingezet door mijn voorganger, Haig Balian. Zijn strategie, missie en visie komen voor een groot deel overeen met de mijne. Ik geloof in een holistische koers. Ik wil een holistische tuin. Ik wil niet dat we alles segmenteren, zoals we dat in de maatschappij gewend zijn te doen vanuit het oogpunt van efficiency. Nee, het gaat juist om de samenhang in de natuur. Alles is met elkaar verbonden.
Ik wil hier laten zien hoe belangrijk dat is. De dingen die je hier ziet, hebben impact op de wereld. Wat hier te zien is, helpt mensen van onze wereld te laten houden en haar te beschermen. We willen nog meer een platform zijn, nog meer andere organisaties bijeen brengen om onze missie uit te dragen.’

Onderscheidt ARTIS zich daardoor duidelijk van andere dierentuinen?
‘Ja, ik denk dat wij met onze holistische aanpak uniek zijn. Andere dierentuinen focussen zich echt op de dieren en daar komen planten een beetje bij. Wij pakken het hele spectrum, van het onzichtbare tot het oneindige: planten, dieren, Micropia, het Planetarium. Met de renovatie van het Groote Museum, waarin we straks de relatie tussen mens en natuur laten zien, maken we dat verhaal compleet.
Wat ook belangrijk is: we willen een voorbeeld zijn en bewustzijn creëren op het gebied van het belang van natuur en hoe we daar duurzaam mee om moeten gaan. We willen zelf het juiste voorbeeld zijn en een voortrekker van een beweging op dat vlak.’

Wilt u ook een voorbeeldrol vervullen richting bedrijfsleven?
‘We willen een voorbeeld zijn met onze maatschappelijke betrokkenheid. Ik wil dat graag meegeven aan iedereen, ook aan de eigen medewerkers. Bovendien zorgt die betrokkenheid ervoor dat medewerkers zich meer verbonden voelen met de organisatie, we hebben een shared purpose.’

Zijn uw bezoekers zich ook bewust van die holistische aanpak?
‘Mensen gaan om verschillende redenen naar ARTIS en dat hoeft niet per se vanwege de holistische aanpak te zijn. Je hebt natuurlijk gewoon de gezinnen die hier komen met kinderen om te wandelen en te genieten. Dat is prima. De cijfers geven aan dat we op de goede weg zijn. We hadden vorig jaar een uitstekend jaar, met een recordaantal bezoekers. Dat komt denk ik omdat we het park hebben vernieuwd de afgelopen tien jaar, met mooie, nieuwe dierenverblijven, met de planten die echt een podium hebben gekregen. We vertellen verhalen in onze ARTIS-Academie. Wij zijn op alle manieren bezig om er een integraal verhaal van te maken. Op allerlei vlakken spreken we heel verschillende doelgroepen aan. We willen middenin de maatschappij staan.’

In mijn vakgebied, vastgoed, gebeurt het wel vaker dat een formule, bijvoorbeeld een hotelketen, van de ene dag op de andere nauwelijks nog populair is - en dan ook als belegging impopulair wordt. Dat betekent dan niet dat het product slechter is geworden, maar wel dat er een ándere consument is die een ánder product eist. Ziet u een andere bezoeker naar Artis komen?
‘De hele 180-jarige geschiedenis van ARTIS laat zien dat we daar gevoel voor hebben, dat wij meebewegen. Ooit waren we wereldberoemd om de grootte van onze collectie. We hadden de meeste diersoorten van alle dierentuinen ter wereld. Dat was het toen helemaal: iedereen was trots. Maar dat is de tijdgeest van een halve eeuw terug, zo denken we nu niet meer. Nu zijn andere dingen belangrijk. Dat soort grote veranderingen in denken, die moet je zien aankomen. Daar moet je iets mee doen. Wij doen dat overigens niet vanuit productdenken. Natuurlijk moeten we ook genoeg bezoekers halen, maar we doen het vooral vanuit de overtuiging dat we het grotere verhaal moeten vertellen en dat onze dieren natuurlijk gedrag moeten vertonen, vanuit de hoop dat mensen zich bewust worden van essentiële thema’s als natuurbehoud en duurzaamheid. Wij willen een brug slaan tussen wat op het hoogste niveau wordt besloten, bijvoorbeeld in het Klimaatakkoord, en de bezoekers van ons park.’

Ziet u bij jonge mensen een verandering plaatsvinden? Dat ze bijvoorbeeld meer geïnteresseerd raken in die holistische wereld die u hier wilt laten zien?
‘Ja, ik zie dat er steeds meer bewustzijn komt. Wat ik ook merk: die jonge generatie staat altijd “aan”. Er is nooit een rustmoment. Sommigen kunnen daar goed mee omgaan, anderen niet. Het fijne aan ARTIS is, dat je jezelf even “uit” kunt zetten. Je kunt hier gewoon op een bankje zitten, je kunt hier verdwalen. We hebben ook doelbewust weinig technologie, dus weinig schermen, geen apps. Gewoon zitten en kijken. Zo ben ik hier zelf ook terecht gekomen met mijn eigen kinderen. Het is een rustige, fijne, groene plek in de stad.’

Zijn publiekstrekkers als het Rijksmuseum of het Van Gogh Museum concurrenten?
‘Ik zie ARTIS absoluut niet als concurrent van de musea en ook niet van de andere dierentuinen in Nederland. Ik hoop dat we elkaar versterken. Ik hoop dat mensen een goed gevoel overhouden aan hun bezoek aan het Rijksmuseum, dat ze zin krijgen in een volgend uitje – en denken dat ARTIS misschien wel net zo leuk is. Stel je voor dat het Rijksmuseum tegenvalt, dan is dat misschien wel een reden om de volgende keer thuis te blijven.’

Ziet u mogelijkheden voor samenwerking, bijvoorbeeld met het bedrijfsleven?
‘Absoluut. We zoeken die samenwerking ook, allereerst met natuurorganisaties als het Wereld Natuur Fonds en Natuurmonumenten, die onze missie grotendeels onderschrijven. De ARTIS- Academie, waaronder allerlei speciale activiteiten vallen, is een samenwerkingsverband aangegaan met de Amsterdamse culturele instelling Felix Meritis.
We proberen dat ook te doen met het bedrijfsleven. We zijn met verschillende organisaties een duurzaamheidscoalitie begonnen om ARTIS in 2030 zero impact te laten hebben. Helemaal van het gas af, helemaal circulair. Dat wordt een enorme opgave voor een dierentuin, waar in onze rijksmonumenten op sommige plekken een permanente temperatuur van 26 graden moet heersen, maar we gaan er wel voor. Ik hoop dat meer bedrijven zich aangetrokken voelen tot onze missie en zich aansluiten.’

Als u een boodschap hebt voor het bedrijfsleven, welke is dat dan?
‘Dan zou het zijn: probeer ook maatschappelijk een verschil te maken. Daar mobiliseer je je eigen bedrijf mee. Je kunt de beste in de industrie zijn, je kunt de beste van een land zijn, maar probeer met een shared purpose ook maatschappelijk iets te betekenen. Ik zou heel graag samen met het bedrijfsleven de handschoen oppakken op het gebied van duurzaamheid. Dat moeten we niet reduceren tot een economische discussie.’

Welk moment heeft indruk gemaakt de afgelopen twee jaar?
‘Dat was nog niet zo lang geleden, toen we twee in ARTIS geboren vale gieren gingen uitzetten op Sardinië. Op Sardinië waren die dieren bijna uitgestorven. Wij doen mee aan een Europees fokprogramma. Ik was erbij toen de vogels werden losgelaten, een ontroerend moment waarbij echt duidelijk werd dat wij een steentje bijdragen aan natuurbehoud. Een klein steentje, maar toch. Het mooie is dat we dat gefilmd hebben en dat we dat moment met virtual reality in ARTIS hebben kunnen laten zien. De bezoekers stonden er in feite toen die vale gieren uitvlogen. Dat is waar je het voor doet.’

Gepubliceerd in Management Scope 03 2019