Diederik Samsom: 'Privaat geld is noodzakelijk voor een groenere toekomst'
Duurzaamheid vormt de rode draad in de loopbaan van Diederik Samsom. Hij begon zijn strijd voor een groene toekomst als milieuactivist bij Greenpeace en had een eigen energiebedrijf in groene stroom. Het ondernemerschap was echter van korte duur: in 2003 nam Samsom namens de Partij van de Arbeid plaats in de Tweede Kamer, waar hij zich vastbeet in klimaat- en energiedossiers. In 2016, na vier jaar fractievoorzitterschap, nam Samsom afscheid van de landelijke politiek.
Sinds vorig jaar begeeft hij zich in de Europese politiek. Vorig jaar verhuisde Samsom naar Brussel, waar hij zich als kabinetschef van eurocommissaris Frans Timmermans inzet voor de Green Deal, een beleid dat ervoor moet zorgen dat de EU in 2050 klimaatneutraal is. Bij de plannen is een belangrijke rol weggelegd voor de private equity- en venture capitalsector. Daarover sprak Samsom via een videogesprek met Tjarda Molenaar, directeur van de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP).
Wat was uw reactie toen EU-commissaris Frans Timmermans u belde met de vraag om zijn kabinetschef te worden?
‘Ik hoefde niet lang na te denken; het was een aanbod dat ik niet kon weigeren. De Green Deal is het grootste, meest ambitieuze klimaatproject in de geschiedenis van Europa. Tegelijkertijd had ik nooit gedacht dat ik ambtenaar zou worden, dat ik een kamer zou betrekken in het Berlaymont, het hoofdkwartier van de Europese Commissie. Inmiddels zit ik alweer een jaar in Brussel en voelt het allesbehalve vreemd.’
Wat houdt de Green Deal in?
‘Met de Green Deal helpen we Europa, en hopelijk ook de rest van de wereld, onomkeerbaar op weg naar een groenere toekomst. Onze huidige manier van leven, met onze afhankelijkheid van fossiele grondstoffen, moet eindigen. We hebben tientallen jaren nodig om de samenleving volledig klimaatneutraal te maken. 2050 is de stip op de horizon, maar de komende vijf jaar moet er een groene omwenteling plaatsvinden. Het is mogelijk. We beschikken over de technologie en de wil om het voor elkaar te krijgen. We moeten er alleen nu onze schouders onder zetten. Dat een groenere toekomst het best op Europees niveau kan worden bereikt, daarover bestaat weinig discussie.’
In de Green Deal wordt gesproken over verschillende geldstromen van sustainable finance. Wat wordt daarmee bedoeld en hoe belangrijk zijn venture capital en private equity hierbij?
‘Het is heel simpel: de investeringen voor de Green Deal zijn zo groot dat we zowel publiek als privaat geld nodig hebben om een duurzame samenleving te kunnen financieren. Volgens berekeningen is er alleen al voor ons nieuwe energiesysteem 350 miljard euro per jaar nodig. Dat is ongeveer de helft van de totale investeringen die nodig zijn voor alle klimaatplannen. We kunnen dit niet alleen met Europees belastinggeld bekostigen. De belastingen zouden zo hoog worden, dat geen politicus dit aan zijn achterban zou kunnen verkopen. We moeten daarom private investeerders overtuigen met ons mee te gaan. Er wordt momenteel een sustainable finance-actieplan geformuleerd en ingevoerd. Daarmee bereiken we dat private capital de juiste keuze maakt, ofwel investeert in duurzame groei.’
U bent vertrouwd met venture capital, omdat u adviseur was bij een investeringsmaatschappij. U weet dus dat langetermijninvesteerders kennis, kapitaal en een goed netwerk hebben, waarmee zij innovatie kunnen aanjagen. Wat verwacht u van privé-investeerders, zodat u uw doelen kunt realiseren?
‘Het grote voordeel van venture capital- en private equity-investeerders is dat ze risico durven nemen. Juist voor deze gigantische klus hebben we dat nodig. Publiek geld heeft per definitie een laag risicoprofiel. Je kunt nu eenmaal geen grote risico’s nemen met belastinggeld. Beide geldstromen – publiek en privaat – hebben we hard nodig. Ik vraag private investeerders te blijven doen waar ze goed in zijn: risico’s nemen om innovatie en groei een boost te geven. Met die missie komen we ergens.’
Private equity-investeerders hebben al langer ervaring met duurzaam investeren. Ze ontwikkelden environmental, social and governance (ESG) criteria waaraan duurzame investeringen moeten voldoen. De NVP hielp hen met een framework waarin ruimte was voor proportionaliteit en maatwerk. Ik begrijp dat het bij een grootschalig project als de Green Deal nodig is te standaardiseren, maar toch is ook de uitdaging om mkb-investeerders en mkb-bedrijven erbij te betrekken. Ook kleinere partijen moeten kunnen profiteren van de financiële stimuleringsmaatregelen die horen bij de Green Deal. Kunnen we het voor kleinere ondernemers makkelijker maken door bijvoorbeeld minder rapportages van ze te verlangen?
‘Het eerlijke verhaal is dat er weinig dispensatie zal zijn. Misschien kunnen we de administratieve plicht een beetje verlichten, maar ook kleinere ondernemers zullen altijd financiële en niet-financiële gegevens moeten overleggen wanneer zij aankloppen voor een subsidie of lening. Veel startende, innovatieve bedrijven hebben voor hun financieringsstructuur diverse geldstromen nodig, privaat en publiek geld. Het is een gegeven dat aan die laatste geldstroom voorwaarden worden gesteld. Dat brengt een administratieve inspanning met zich mee die niet leuk, maar wel noodzakelijk is. Politici en ambtenaren hebben nu eenmaal de plicht om overheidsgeld voorzichtig en transparant uit te geven. Ze moeten het richting de belastingbetaler kunnen verantwoorden.
Ik denk dat met name venture capital-investeerders de administratieve druk bij mkb-bedrijven kunnen wegnemen. De kennis hebben investeringsmaatschappijen vaak al, ze kunnen die misschien nog verder uitbouwen. Bedrijven hebben vaak niet de tijd, de menskracht en kennis om dat te doen. Er moet nog veel regelgeving ontwikkeld worden. Het is de taak van de Europese Commissie om alle geldstromen – denk bijvoorbeeld ook aan semi-publiek geld van pensioenfondsen – te stroomlijnen en te proportionaliseren. We willen (semi-)publiek geld immers ook bereikbaar maken voor mkb-bedrijven en hun investeerders. Het kapitaal mag niet alleen naar grote banken en pensioenfondsen gaan. Er komt nog heel veel geld beschikbaar voor de markt.’
De Europese Commissie ontwikkelde de EU Taxonomy, een classificatiesysteem voor duurzame economische activiteiten. Wat is het doel daarvan?
‘Het is een soort catalogus waarin we duurzame activiteiten als groen, groener, groenst labelen. Zo is niet langer onduidelijk of economische activiteiten al dan niet duurzaam zijn. Er was nog geen standaard. Bedrijven met een activiteit in een van deze categorieën kunnen in aanmerking komen voor een subsidie of een geldlening tegen lage rente. Deze classificatie zal in de toekomst ook gebruikt worden voor het verkrijgen van privaat geld. We kunnen zo beter reguleren en monitoren of deze kapitaalstroom de goede kant opgaat, ofwel duurzaam wordt besteed. Op Europees niveau zal het InvestEU-programma volgens het classificatiesysteem privaat geld beschikbaar stellen aan bedrijven. Ook voor kapitaal dat via InvestEU wordt verkregen, zullen bedrijven zich moeten verantwoorden.’
Om een groenere toekomst te realiseren, is er ook kapitaal nodig van institutionele beleggers, zoals pensioenfondsen. Niet alleen van beleggers uit Europa, maar ook van partijen uit Azië en Amerika. Hoe interesseren we de rest van de wereld?
‘In Europa creëren we nieuwe mogelijkheden voor groene ondernemers en groene innovaties. De stimuleringsmaatregelen voor duurzame financiering zullen ook kapitaal van buiten Europa aantrekken. De Europese Commissie heeft een aanvullend Europees Herstelplan aangekondigd om het economisch herstel na de coronacrisis op een duurzame manier te ondersteunen. Dit herstelplan, het zogeheten Next Generation EU, zal 750 miljard euro omvatten. Dat bedrag zal worden opgehaald op de kapitaalmarkt via green bonds, groene obligaties. Daar is vanuit de hele wereld enorm veel interesse voor. Uiteindelijk profiteren ook venture capital-investeerders daarvan.
Het is aan de sector om aan te voelen welke bedrijven veelbelovend zijn, welke bedrijven met hun nieuwe technologieën een grote rol gaan spelen in de Green Deal. Het kan gaan om zonnebatterijen, elektrolyseren of drijvende windparken op zee. Soms werken een paar ingenieurs in een garage aan een briljant idee. Private investeerders moeten hen zien te vinden en met kapitaal en kennis verder helpen. De Europese Unie is er voor extra financiële steun.’
Europa wil een voortrekkersrol spelen in de energietransitie en het eerste continent zijn dat in 2050 klimaatneutraal is. Hoe krijgen we de rest van de wereld mee?
‘Door te laten zien hoe succesvol we straks zijn. We kunnen niet alleen de wereld redden, de rest moet volgen. Dat gaat ons ook lukken. Europa is in de geschiedenis al vaker het voorbeeld geweest van vooruitgang. We hadden de Verlichting, we creëerden als eerste een democratie en liepen voorop met mensenrechten. Ook deze ambitieuze missie, een klimaatneutrale samenleving, gaan we in Europa als eerste realiseren.’
Onze sector ondersteunt uw ambities, investeerders staan klaar om Europa te helpen met venture en groeikapitaal. In welk opzicht kunnen de politieke ontwikkelingen in Amerika van invloed zijn op een duurzamere toekomst?
‘Welke koers de nieuwe regering van Amerika ook zal kiezen: ik heb reden tot optimisme. De afgelopen vier jaar hebben groene innovatie en groene investeringen een hoge vlucht genomen. Ondanks het beleid van president Trump is er nooit eerder zoveel kapitaal geïnvesteerd in duurzame technologieën. Ondanks zijn beloften om de kolenindustrie nieuw leven in te blazen, gingen er juist centrales dicht. Blijkbaar zijn de wetten van vooruitgang sterker dan de wetten van Donald Trump. Blijkbaar is kapitaal machtiger; het wordt momenteel in hernieuwbare grondstoffen en duurzaamheid geïnvesteerd. Tekenend is dat Beyond Meat, een grote producent van vleesvervangers, vorig jaar de meest succesvolle beursintroductie op Wall Street was. Ik ben realistisch. Natuurlijk is het een tegenvaller als de politieke koers in Amerika nadelig uitpakt voor een duurzamere toekomst, maar ook dan rapen we de scherven op en gaan we in Europa door op de ingeslagen weg. Keep calm & carry on.’
Dit interview is gepubliceerd in Management Scope 10 2020.