Samenwerken via hackathons in een innovatief ecosysteem

Het was een jaar later dat de Vattenfall-manager via zijn blockchain- netwerk werd uitgenodigd een kijkje te nemen in een pand vlakbij de Amsterdam ArenA. Sintenie was zo getuige van de (toen nog) eerste blockchain-hackathon georganiseerd door ondernemer Rutger van Zuidam, en besloot als partner aan te sluiten. Vier jaar later is het evenement uitgegroeid tot een platform voor het oplossen van complexe multistakeholder vraagstukken, met een internationaal ecosysteem: Odyssey.org. Tijdens de laatste editie van de hackathon werkten zo’n 2.000 deelnemers uit 50 landen samen om in 49 uur tijd oplossingen voor complexe vraagstukken te vinden. Een bruisend spektakel dat – in normale tijden – plaatsvindt in de voormalige Suikerfabriek in Groningen. Door de coronapandemie beleefde de hackathon afgelopen jaar een online editie binnen een geheel zelf ontwikkeld samenwerkingsplatform. Een gedegen traject bereidt alle partners, stakeholders, experts en deelnemende teams grondig voor en zorgt ervoor dat de resultaten de best mogelijke follow up krijgen.

Vattenfall is sinds het begin partner van Odyssey. Het energiebedrijf formuleert challenges met betrekking tot het thema ‘fossielvrije wereld’. Knappe techneuten in multidisciplinaire teams bouwen daar, goed voorbereid, in twee dagen tijd technologische oplossingen voor in samenwerking met stakeholders en experts. Andere bedrijven, overheden, non-gouvernementele organisaties en kennisinstellingen leggen vraagstukken neer op domeinen als publieke veiligheid, stedelijke ontwikkeling, supply chain en logistiek, openbare veiligheid, natuurbehoud, gezondheidszorg en digitale identiteit.
Saskia Laseur, managing partner en notaris bij advocatenkantoor Van Doorne, en Léone Klapwijk, sinds oktober 2020 ook partner bij dit kantoor op het gebied van energierecht, verkennen tijdens een viergesprek met Van Zuidam en Sintenie op hun beurt de wereld van hackathons en de innovatieve manier van samenwerken binnen het Odyssey-ecosysteem.

Wat is de innovatiekracht van een blockchain-hackathon?
Van Zuidam: ‘We experimenteerden met blockchain, nog voordat het woord actief werd gebruikt. Iedereen had het destijds over het digitale betaalmiddel bitcoin, blockchain is een belangrijk deel van de technologie die hieraan ten grondslag ligt. In het begin brachten we kennis en netwerken bij elkaar door congressen te organiseren. Maar dat praten, borrelen en netwerken vond ik niet genoeg. Mijn hart ligt meer bij direct bouwen en experimenteren. Aanvankelijk had de hackathon als doel uit te vinden wat de mogelijkheden zijn van blockchain, vanuit maatschappelijk relevante vraagstukken. Met de technologie kunnen we informatie – waarvan we zeker moeten weten dat die klopt – uitwisselen via internet. Het is een oplossing voor transacties waarbij vertrouwen een rol speelt.
Hoewel de hackathon in eerste instantie om blockchain draaide, gingen de innovaties veel verder. Er was een ecosysteem ontstaan waarbinnen diverse stakeholders samenwerkten aan complexe vraagstukken. De keuze voor technologie – blockchain, kunstmatige intelligentie, robotica – was ondergeschikt geworden.’

Hoe ziet het ecosysteem van Odyssey eruit?
Van Zuidam: ‘Odyssey biedt een platform voor innovatieve multistakeholder-samenwerking, waar partijen de toekomst ontdekken door deze daadwerkelijk met elkaar te bouwen. Het traject begint doordat de belangrijkste stakeholders de pijnpunten van een probleem in kaart brengen en vervolgens een concreet vraagstuk formuleren. Het ontdekken van een oplossing heeft een inclusief karakter: iedereen die wil bijdragen, wordt in staat gesteld op een veilige manier mee te bouwen. Odyssey is hierbij de faciliterende partij, partners financieren de challenge. De teams ontwikkelen de oplossing, die in de meeste gevallen open source is, zodat alle stakeholders ermee verder kunnen. Uiteraard in samenwerking met het betreffende team. Omdat partijen openstaan voor unusual suspects, krijg je oplossingen die je vooraf nooit had verwacht. De vraagstukken kunnen liggen op thema’s zoals de energietransitie, gezondheidszorg, logistiek of de digitale overheid, maar ook op het gebied van behoud van natuur en conflictpreventie.’

Het betekent dat energiebedrijf Vattenfall zich moest openstellen voor andere stakeholders om samen een vraagstuk op te lossen. Hoe was dat voor Vattenfall?
Sintenie (zelf ‘eigen kweek’ van het energiebedrijf): ‘Dat was voor veel collega’s eng en spannend. We zijn met de innovatie aan de slag gegaan door een groep mensen te verzamelen die ook wilden vernieuwen. Het was een ontdekkingsreis, in het begin. De naam Odyssey is wat dat betreft goed gekozen.’

Hoe verloopt innovatie binnen het ecosysteem van Odyssey? Kunt u een vraagstuk noemen dat u hier neerlegde?
Sintenie: ‘Afgelopen editie van Odyssey Momentum – de 49-urige hackathon – stond de slimme meter centraal. Het meetkastje staat bij miljoenen huishoudens in huis en kan in principe dag en nacht online gegevens doorsturen. Daarmee beschikken netbeheerders over een goede data-infrastructuur, maar het potentieel daarvan wordt nog onvoldoende gebruikt. Zo worden de data op dit moment met een vertraging van 24 uur doorgegeven. Daar zijn goede redenen voor, maar we wilden kijken of het mogelijk is om te komen tot real-time data- uitwisseling. Daarmee creëren we een nieuwe markt, die zal leiden tot veel nieuwe applicaties en de energietransitie gaat versnellen. Dankzij het ecosysteem van Odyssey lukte het om een nieuwe stap te zetten. Het team van vergelijkingssite Bencom, dat veel kennis heeft van de energiemarkt en haar klanten, bedacht de winnende oplossing. Die richt zich zowel op technische aspecten om data-uitwisseling stabiel te laten verlopen als op manieren om consumenten de voordelen te laten zien van de mogelijkheden van de slimme meter.’

Wat was de rol van Odyssey hierbij?
Sintenie: ‘Voorafgaand aan een hackathon helpt Odyssey om de challenge scherp te krijgen. Ook helpen we mee om de juiste teams aan boord te krijgen. Van belang is dat de challenge een zuiver innovatief karakter heeft en er geen direct commercieel belang is, waardoor de teams gedreven samen willen werken.’
Van Zuidam: ‘Van het begin af aan bieden we alle stakeholders een aantrekkelijk perspectief om mee te ontdekken en te bouwen. Het is aan de stakeholders of ze de uitgestoken hand pakken en aan tafel komen.’
Sintenie: ‘Met de Club van Wageningen, een verandernetwerk van invloedrijke voortrekkers van energiebedrijven, netbeheerders, de wetenschap, prosumers, de overheid en startups, mag ik met veel andere experts meedenken over de verschillende perspectieven van de energietransitie. De kracht van deze club is dat een groot aantal mensen mee verkent. Dat inclusieve karakter maakt dat leden gemotiveerd zijn om te zoeken naar mogelijkheden en kansen.’

Hoe houdt u de regie tijdens dit spel?
Van Zuidam: ‘Teams worden tijdens de challenge voortdurend door de partners, stakeholders en een breed scala aan specialisten van input en feedback voorzien. Klopt het probleem en de oplossing die wordt ontwikkeld? Wat zijn juridische implicaties? Is de code goed geschreven? Wordt er niet iets gebouwd dat al bestaat? Betrokken experts vanuit de hele wereld zijn net als de teams vaak tot diep in de nacht aanwezig om mee te bouwen. Zodra intrinsiek gemotiveerde mensen samenkomen om iets op te lossen, zie je het voor je neus gebeuren. Dit levert ongelooflijk veel positieve energie op.’

Samen innoveren betekent dat stakeholders geen kaarten tegen de borst kunnen houden. Is dat niet lastig?
Van Zuidam: ‘Stakeholders hoeven niet alle kaarten op tafel te leggen. Ze delen kennis en data waarvan het collectief voordeel kan hebben én waarbij de partijen zich comfortabel voelen. Zo creëren we een neutrale omgeving. Die is nodig om stappen voorwaarts te kunnen zetten. Van belang is dat partijen samen erkennen dat er een probleem is waarbij ze elkaar nodig hebben, dat ze toe zijn aan iets nieuws en tot een oplossing willen komen door te gaan bouwen. We cureren de beste teams voor elke challenge. Dat is het mooie van dit ecosysteem. Er komt zoveel kennis samen, dat was op een reguliere manier nooit gelukt.’

Hoe betrekt u de eindgebruiker in dit proces?
Sintenie: ‘Daar kan ik een leuke anekdote over vertellen. Bij open innovatietrajecten vormt de consument het uitgangspunt. Tijdens een van de edities had een team dat goed begrepen. De deelnemers hadden twee klanten meegenomen naar de hackathon. Heel slim, zo kon het team ter plekke aan de burger vragen of de ontwikkelde technologie het probleem had opgelost. Het was ook heel geestig. De al wat oudere mensen trokken de aandacht tussen de programmerende menigte.’

Heeft Vattenfall al technologische oplossingen toegepast?
Sintenie: ‘We bouwden inmiddels zo’n 40 prototypes. De meeste liggen op de plank tot de markt er klaar voor is. We zijn bezig met de technologie die dankzij blockchain duurzaam opgewekte energie efficiënt en tegen lage kosten kan registreren. Daarover zijn we in overleg met het ministerie; er moet wet- en regelgeving voor worden aangepast. Ook met het prototype van afgelopen jaar – een verbeterde slimme meter-infrastructuur – zijn we aan de slag gegaan. Dat wordt verder ontwikkeld tijdens een pilot. Daarmee breekt de moeilijkste fase aan. Stakeholders weten dat ze iets in handen hebben waarmee ze grote impact kunnen maken. Het zijn complexe processen die langzaam in beweging komen. De vraag rijst: wie is waarvoor verantwoordelijk? Wie investeert in welk deel? Als het om een commercieel belang zou gaan, is dat helder. In dit geval is niemand eigenaar van het probleem maar ligt er wel een innovatieve, industriebrede verbetering binnen handbereik. Het is een nieuwe fase voor ons die we aan het verkennen zijn.’

Speelt Odyssey nog een rol in het traject daarna?
Van Zuidam: ‘De start van een multistakeholderpilotproject is waar onze faciliterende rol wordt overgepakt door de partners zelf. Het is aan hen om door te pakken met hun stakeholders en de teams. Er zijn wel enkele do’s en don’ts. Het is van belang dat partijen werkelijk bereid zijn open samen te werken en begrijpen dat de kosten voor de baten uitgaan. Als partijen budget hebben vrijgemaakt voor de pilot vergemakkelijkt dat het proces. Elke challenge heeft een eigen dynamiek. Het is belangrijk om de doelstelling scherp voor ogen te houden. De ene keer is het verstandig dat stakeholders de samenwerking zo lang mogelijk informeel houden. De andere keer vormt het ecosysteem een stichting, alliantie of consortium. Dat kan helpen bij een strategische marktontwikkeling. Op een zeker moment is toch governance nodig. Een kwartiermaker kan zeer waardevol zijn om de ambities waar te maken.’

Hoe ervaart u de rol van de overheid in het veranderende landschap van innoveren?
Sintenie: ‘Mijn indruk is dat de overheid al vroeg met blockchain actief was. Er is een grote wil om te ontdekken en te verkennen.’
Van Zuidam: ‘Al vanaf het begin zijn diverse ministeries partner van Odyssey. Ze formuleren net als Vattenfall challenges, op het gebied van digitale identiteit of conflictpreventie bijvoorbeeld. Binnen alle lagen van de overheid – gemeenten, provincies, uitvoeringsorganisaties, ministeries – zien we de behoefte om, over de grenzen van de eigen organisatie heen, met meer partijen samen te werken. Er wordt steeds vaker gesproken van de quadruple helix: naast bedrijven en kennisinstellingen wordt ook steeds vaker de burger betrokken bij moeilijke vraagstukken. Heel positief.’

Is het bedrijfsleven overtuigd van deze nieuwe manier van samenwerken?
Van Zuidam: ‘Ook dat zien we steeds meer. Bij corporates is er een verschuiving van shareholderkapitalisme naar stakeholderkapitalisme. Veel bedrijven nemen tegenwoordig ESG-doelstellingen mee in hun langetermijnstrategie. Daar is het multistakeholdermodel cruciaal. Corporates blijven zich terecht afvragen op welke manier ze relevant blijven en welke diensten ze kunnen ontwikkelen in een wereld waarin verandering constant is.’

Odysssey heeft de ambitie het ecosysteem te internationaliseren. Lukt dat?
Van Zuidam: ‘Die ontwikkeling is al gaande. De multidisciplinaire community die meedoet met Odyssey omvat vele duizenden deelnemers uit ruim 50 verschillende landen. Verschillende internationale organisaties hebben baat bij de faciliteiten die het Odyssey-ecosysteem biedt. Zo hielpen we in een traject voor de Europese Commissie en het Bureau voor intellectuele eigendom van de Europese Unie (EUIPO). De challenge was: hoe bouw je de juiste infrastructuur ter bestrijding van nep-producten. Dat is nogal actueel tijdens deze coronapandemie. Alle partijen in de keten moeten met zekerheid kunnen vaststellen of vaccins authentiek zijn. Daar leent de blockchaintechnologie zich uitermate goed voor, maar alleen vanuit samenwerking kan de oplossing er daadwerkelijk komen. Met de werkende prototypes bewijzen we dat het kan werken. Dat maakt de samenwerking al een stuk makkelijker.’

Betrekt Vattenfall medewerkers ook bij het innovatieve ecosysteem van Odyssey?
Sintenie: ‘Jazeker, met de challenge proberen we talent binnen onze organisatie te ontsluiten. De monteur die dyslectisch is, kan een kei zijn in programmeren. Een administratief medewerker sleutelt in zijn vrije tijd misschien aan blockchaintechnologie. Iedereen kan meedoen, mits hij of zij een bijdrage kan leveren aan de teams. Dat maakt het innovatieprogramma compleet voor mij. Niet alleen grote spelers in de energie-industrie, maar ook mensen van alle lagen binnen ons bedrijf doen mee. Dat geeft zelfvertrouwen en groei.’

Dit dubbelinterview is gepubliceerd in Management Scope 02 2021.