Doorbreek de taaiheid van het bestaande denken
Hij kruipt met een slakkengang omhoog: de Nieuwe Economie Index van MVO Nederland. In 2020 kwalificeerde een magere 12,1 procent van onze economie zich als klimaatneutraal, duurzaam en inclusief met eerlijke en transparante handelsketens. Vier jaar later wordt 17,5 procent genoteerd met daarbij de kanttekening dat ‘de vordering van de transitie verder is afgevlakt’.
Pfff. Terwijl de onvermijdelijkheid van die transitie met de dag concreter wordt, we met elkaar hebben afgesproken dat in 2030 de helft van onze economie circulair moet zijn en Europese wetgeving (gelukkig wel) oprukt, vlakt de transitie in ons land af. Als een rechtse Kamermeerderheid ook nog eens instemt met een motie die pensioenfondsen oproept bij hun beleggingen geen rekening meer te houden met mens en milieu, dan voelt het als trekken aan een dood paard. Het belooft weinig goeds. Gelukkig maakten de wél wijze bestuurders van zowel pensioenfondsen als toezichthouder DNB meteen duidelijk dat deze op kortetermijngewin gerichte populistische politici hier niet over gaan.
Hoe komt het toch dat het zoveel moeite kost om nu gas te geven en vol voor de verduurzaming van onze economie te gaan? Rob Blomme, hoogleraar organisatiegedrag aan Nyenrode Business Universiteit, legt uit dat het ons per definitie grote moeite kost om te gaan met wicked problems. Ze zijn ambigu, complex en conflictueus en gaan over een onzekere toekomst. Zelfs bestuurders en toezichthouders die vooroplopen en de doelen van de Nieuwe Economie Index echt hebben omarmd, worden beperkt door wat Blomme bounded rationality noemt: het feit dat ons brein maar een beperkte hoeveelheid informatie aankan bij het maken van een beslissing, met als gevolg dat we als het even kan in het bekende systeem blijven hangen. Daar voelen we ons veilig, comfortabel, aangesloten.
Maar het schiet niet op. Een echte leider weet dat de samenleving van hem of haar verwacht te leiden vanuit wat die toekomst, 2035 en verder, nodig heeft. Dan weet je ook dat de oplossingen niet in het bekende denken zullen worden gevonden. Dan durf je het aan om de grote vraagstukken van deze tijd eerst diepgaand te problematiseren. Dat betekent: de complexiteit, de chaos en het dubbelzinnige in alle facetten en relaties te onderzoeken voordat je met werkelijk vernieuwende oplossingen aan de slag kunt gaan.
Problematiseren kost tijd, vraagt om vertraging van het denken. Voor ondernemende doeners en aanpakkers voelt dat, zoals gezegd, al snel als trekken aan een dood paard. Toch is dit ongemak broodnodig om de ontzettende taaiheid van het bestaande denken te doorbreken. Ter aanmoediging haal ik gretig Albert Einstein aan: je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het probleem heeft veroorzaakt. Of concreter nog: als ik een uur de tijd had om een probleem op te lossen, zou ik 55 minuten nadenken over het probleem en 5 minuten over de oplossing.
Deze column is een geactualiseerde versie van een column die Smit uitsprak tijdens de Ongemak in de Boardroomsessies, waarin bestuurders en commissarissen, wetenschappers en opleiders in cocreatie samen op weg gaan naar een ‘menswaardige’ governance-praktijk. Ongemak in de Boardroom is opgevolgd door het project Verdiepte Governance en vindt plaats op Nyenrode Business Universiteit. Deze column is gepubliceerd in Management Scope 07 2024.