Ed Nijpels is optimistisch over de energietransitie

Vanuit zijn rol als voorzitter van de Borgingscommissie Energieakkoord werd Nijpels ook Kroonlid van de Sociaal- Economische Raad (SER). Geen wonder dus dat hij begin dit jaar werd gevraagd voorzitter te worden van het Klimaatberaad, een coördinerend overlegorgaan om tot een nationaal Klimaatakkoord te komen. Overkoepelend doel: de CO2-uitstoot in Nederland drastisch verminderen en zo een steentje bijdragen aan het tegengaan van de opwarming van de aarde.
Ruim 100 partijen zijn bij dit Klimaatberaad betrokken, van vertegenwoordigers van het bedrijfsleven tot milieu- ngo’s, van vakbonden tot werkgeversorganisaties, van energiemaatschappijen tot gemeenten. Deze betrokkenen zijn verdeeld over de ‘sectortafels’ Industrie, Gebouwde omgeving, Elektriciteit, Mobiliteit en Landbouw, en hebben als gezamenlijk doel te komen tot een reductie van de CO2-uitstoot van 49 procent. Die reductie moet in 2030 gerealiseerd zijn (met 1990 als vergelijkingsbasis). Medio juli kwam het Klimaatberaad naar buiten met een akkoord op hoofdlijnen. ‘Een akkoord dat tot stand kwam zonder ruzie, waar iedereen achter staat’, aldus een trotse Ed Nijpels. Een paar punten uit dit voorlopige akkoord: de hoeveelheid hernieuwbare elektriciteit die we in Nederland gebruiken, moet toenemen van 17 Terawattuur (Twh) nu naar 84 Twh in 2030. Driekwart van de huizen die tussen nu en eind 2021 worden gebouwd, moeten aardgasvrij zijn. De industrie moet de komende jaren 14,3 megaton minder CO2 uitstoten, onder meer door elektrificatie, warmtegebruik en hergebruik van grondstoffen. Eind dit jaar moet er een definitief akkoord worden opgeleverd.

Voor we het over dit Klimaatakkoord gaan hebben, wil ik nog even terug naar uw tijd als VROM-minister. Hoe hot was het onderwerp milieu destijds, in de jaren ’80?
‘Dat stond toen al flink in de belangstelling. Mijn voorganger, Pieter Winsemius, was al druk met de aanpak van de zure regen. We hadden het rapport gehad van de Club van Rome, die al in de jaren ’70 waarschuwde dat er toch echt grenzen aan de economische groei zijn. We kregen het rapport Our common future van een VN-commissie, onder leiding van de Noorse premier Gro Harlem Brundtland die de wereld opriep tot duurzame ontwikkeling. Vanuit mijn ministerie van VROM ontwikkelden we het Nationaal Milieubeleidsplan en namen we het begrip duurzame ontwikkeling als centraal thema. Vlak daarna kwam het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) op mijn verzoek met het rapport Zorgen voor Morgen, vol alarmerende feiten en cijfers. Dat rapport sloeg in als een bom en was een belangrijke aanjager voor het succes van het NMP. Wat ook zeker hielp was de kerstrede van koningin Beatrix, in 1988. Daarin sprak ze haar diepe zorg uit over de teloorgang van het milieu: “Langzaam sterft de aarde en wordt het onvoorstelbare, het einde van het leven zelf, tóch voorstelbaar”. Die rede maakte veel los.’

Het NMP deed veel stof opwaaien. Nu, 30 jaar later, is er een Klimaatakkoord voor nodig om onze uitstoot van CO2 terug te dringen. We zijn in al die jaren dus erg weinig opgeschoten...
‘U bedoelt dat het erg is dat we zo traag zijn? Natuurlijk, dat is ook zo, maar in de politiek duren dit soort processen nou eenmaal altijd erg lang. We moeten veel mensen nog steeds uitleggen dat het klimaat toch echt verandert, dat de aarde opwarmt. De klimaatconferentie van Kopenhagen in 2009 mislukte totaal. Pas met het akkoord dat we in 2015 sloten tijdens de Klimaatconferentie in Parijs, maken we serieuze stappen. Als milieuminister moet je vooral buitengewoon ongeduldig zijn, voortdurend druk op de ketel houden. Je moet milieumaatregelen nemen die de mensen wakker schudden, die de bewustwording over de ernst van het klimaatprobleem aanjagen.’

Daarbij hielp de hete zomer een handje?
‘Zeker! Wereldwijd wemelt het van de klimaatproblemen, denk aan droogte, overstromingen en orkanen. Nu hebben we ook in Nederland aan den lijve ondervonden dat de temperatuur oploopt en dat daar ook nadelen aan vastzitten. Met de kanttekening dat we de hittegolven van afgelopen zomer niet 1-op-1 mogen toeschrijven aan de klimaatopwarming, maar het een heeft wel te maken met het ander. Ik hoop dat de toegenomen bewustwording blijvend is.’

Wordt u nooit eens cynisch van die voortdurend trage besluitvorming, van die onuitroeibare onwetendheid van mensen?
‘Welnee, ik blijf optimistisch. Dingen kunnen altijd sneller gaan als de politiek sneller een besluit neemt. Vergeet niet: we boeken wel degelijk vooruitgang. De productie van windenergie op zee wordt in rap tempo goedkoper, burgers leggen in veel sneller tempo dan gedacht zonnepanelen op hun dak. Ik heb een opgewekt mensbeeld, het gaat echt de goede kant op. Het liberalisme dat ik aanhang, is niet alleen een politieke stroming, het is ook een levenshouding.’

In juli presenteerde u een akkoord op hoofdlijnen. Hoe nu verder?
‘Eerst zullen het Planbureau voor de Leefomgeving en het Centraal Planbureau deze hoofdlijnen doorrekenen. Vervolgens buigt het kabinet zich erover en komt met een standpunt. Tot slot gaat het kabinet hierover in debat met de Tweede Kamer. Met de uitkomsten daarvan gaan wij weer aan de slag, we hopen dat er dan eind dit jaar een definitief Klimaatakkoord ligt.’

Kan er nog veel veranderen aan de gepresenteerde hoofdlijnen?
‘Ja. Mijn ervaring is dat de planbureaus altijd kritisch zijn en zeker met aanscherpingen zullen komen. Ook verwacht ik dat ze aandringen op verdere concretisering van maatregelen.’

Nederland loopt binnen Europa achteraan, waar het gaat om duurzame energie en het terugdringen van de CO2-uitstoot. Als we die gewenste 49 procent reductie in 2030 halen, behoren we opeens tot de koplopers. Hoe reëel is dat?
‘Het is onze opdracht! Tot voor kort dachten we dat ons doel om voor 2020 14 procent van het energieverbruik in Nederland uit duurzame bronnen te halen, onhaalbaar was. Het ziet er nu naar uit dat we dat toch halen. Voor de periode 2013- 2020 wordt in de Energieverkenning 2016 een besparing geraamd van 1,5 procent gemiddeld per jaar. Het leek erop dat we dat niet zouden halen, maar nu halen we dat alsnog. Kortom, ik heb goede hoop dat we die 49 procent reductie van de uitstoot van broeikasgassen in 2030 ook gaan halen.’

Het Klimaatberaad wordt gevoerd door meer dan 100 partijen. Wie heeft de regie?
‘Dat is nadrukkelijk het kabinet. Eerder, bij de totstandkoming van het Energieakkoord in 2013, was met name de Tweede Kamer achteraf ontevreden over haar beperkte rol in de besluitvorming. Toen had de SER de regie. Nu zitten er ook vertegenwoordigers van de verschillende overheden aan de vijf sectortafels. Tijdens het proces heeft Eric Wiebes, vanuit zijn rol als minister van Economische Zaken en Klimaat, de Kamer meerdere malen geïnformeerd. Zelf ben ik twee keer in het parlement verschenen voor het geven van een zogenaamde technische briefing. Bovendien gaan kabinet en de Tweede Kamer zich nog uitspreken over onze gepubliceerde hoofdlijnen.’

Als het kabinet de regie zo nadrukkelijk naar zich toetrekt, zullen burgers en bedrijven wellicht meer overheidssubsidie verwachten, als het gaat over wie de rekening van de energietransitie moet betalen?
‘De Kamer heeft zich al uitgesproken over het belang van draagvlak en van een goede betaalbaarheid, en dat de kosten eerlijk moeten worden verdeeld tussen bedrijfsleven en burger. Het kabinet zal uiteindelijk naar het totale koopkrachtplaatje voor de burger kijken, daarbij is het Klimaatakkoord een van de vele maatregelen waar inkomstenconsequenties voor burgers aan vast zitten.’

Wat gaat de energietransitie de consument kosten?
‘Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft berekend dat, als je alle kosten bij de burger zou neerleggen, die per huishouden zo’n 35 euro per maand kwijt zou zijn. Dan kun je een deel door bedrijven laten betalen, maar die zullen die kosten uiteindelijk toch versleutelen in hun prijzen. Links- of rechtsom betaalt de burger dan de rekening. Voor de goede orde: we geven per jaar met z’n allen meer dan vier miljard euro uit aan roken. Dat is meer dan wat de gehele energietransitie per jaar zal kosten.’

De meeste van onze klanten blijken tot nu toe niet extra te willen betalen voor milieuvriendelijke maatregelen. Zijn we afhankelijk van overheidsmaatregelen om mensen te motiveren?
‘Niet alleen dat. Energiemaatschappijen als Nuon, bouwbedrijven, installateurs: ze zullen allemaal voorlichting moeten blijven geven aan de consument. Op de website van Milieu Centraal kunnen mensen bijvoorbeeld heel makkelijk zien hoe ze milieumaatregelen kunnen nemen en wat de terugverdientijd daarvan is. Een dergelijke voorlichtende rol is ook voor andere organisaties weggelegd. Maar vergis je niet, de burger neemt steeds meer het heft in eigen handen. In het Energieakkoord schreven we te verwachten dat er eind 2017 zo’n 80.000 huizen zouden zijn met zonnepanelen. Dat werden er meer dan 550.000. Ik noem dat ook wel de democratisering van het energiebeleid.’

Wat was de impact van de Groningse gas-perikelen op het Klimaatberaad?
‘De situatie in Groningen wordt door menigeen verward met dat wat nodig is in het kader van de klimaattransitie. De aardbevingen in Groningen hebben geleid tot een maatschappelijk probleem, met als oplossing dat we van het Groningse gas af moeten. Los daarvan willen we op een kostenefficiënte wijze het gebruik van fossiel aardgas terugdringen. Ook na 2030 zullen we in Nederland nog gas gebruiken, maar dat komt dan niet meer uit Groningen.’

In het akkoord op hoofdlijnen vinden we geen stevige maatregelen om belangrijke vervuilers als de scheepvaart en het vliegverkeer aan te pakken. Waarom niet?
‘In het akkoord van Parijs zijn de lucht- en scheepvaart uitgezonderd. Ik betreur dat. Dat zijn internationaal gezien ingewikkelde sectoren, ook omdat ze voor veel landen van cruciaal belang zijn. Dus die zetten de hakken in het zand. Er is geen enkele principiële reden waarom de lucht- en scheepvaart niets zouden hoeven doen aan hun uitstoot van CO2. Ook voor hen zou moeten gelden: de vervuiler betaalt. Wat er dan zou moeten gebeuren? We moeten ten eerste stoppen met de vrijstellingen voor btw en andere accijnzen, net als de ons omringende landen. We moeten de druk op luchtvaartmaatschappijen en de wetenschap opvoeren om snel met een volwaardige, synthetische kerosine te komen. En er moet een vliegbelasting komen. Nederland heeft voorgesteld om daar in 2021 mee te beginnen. Volgen de andere landen dit voorstel niet, dan doen wij dat desnoods als enige land. Ik hoor al het bezwaar: ‘Wordt vliegen dan alleen nog toegankelijk voor de hoge inkomens?’ Nee, natuurlijk niet. Maar we weten toch allemaal dat heen en weer vliegen naar Barcelona voor 28 euro echt niet door de beugel kan?’

Wat hebt u in uw persoonlijke leven gedaan in het kader van de energietransitie?
‘Ik woon in een Amsterdams rijksmonument, een beschermd stadsgezicht, de mogelijkheden zijn enigszins beperkt. Ik heb een stuk of zes maatregelen genomen. Zo hebben we een zelfdenkende cv-ketel, die zich aanpast aan ons leefpatroon zodat je bijvoorbeeld niet onnodig water verwarmt. We kunnen onze radiatoren afzonderlijk bedienen met een app waardoor we minder gas gebruiken. Ik vind dat leuk, ik ben gek op dit soort gadgets. En we hebben bezoek gehad van de Kierenkoning, een bedrijf dat alle gaten en kieren in je huis dichtmaakt, zodat je een betere isolatie krijgt. Daarnaast zijn de vloeren en muren geïsoleerd.’

Welke houding of manier van denken leidt tot het risico dat we die 49 procent reductie van CO2-uitstoot in 2030 niet halen?
‘Hmm, ik denk nooit zo in risico’s. Wat je met elkaar afspreekt, moet je gewoon doen. Maar goed, als ik dan toch iets moet noemen: de gedachte dat de transitie heel duur zou zijn. Deze misvatting zorgt voor terughoudendheid bij burgers en bedrijven, om te investeren in milieuvriendelijke maatregelen. Dat kunnen we niet gebruiken. De energietransitie is eigenlijk heel betaalbaar. De noodzakelijke verbouwing van Nederland leidt op termijn tot lagere lasten voor de burgers. En we bouwen verder aan een fatsoenlijke samenleving, waarbinnen het ook voor onze kinderen prettig leven is.’

Interview door Cindy Kroon, VP customers & solutions Nederland & UK bij Nuon. Kroon interviewt en schrijft voor Management Scope over energietransitie. Dit interview is gepubliceerd in Management Scope 08 2018.