Energie om te veranderen
De productie van energie decentraliseert meer en meer. Consumenten en ondernemingen hebben steeds meer mogelijkheden om bijvoorbeeld via een relatief kleine, decentrale productie-eenheid duurzame energie op te wekken. Het gaat daarbij om kleine en grote windmolens en zonnepanelen. Maar je kunt ook denken aan kleine waterstof producerende brandstofcellen en natuurlijk aan warmtekrachtkoppeling, met als brandstof gas, biogas of biomassa.
De opgewekte energie (elektriciteit of warmte) die niet direct verbruikt wordt, kan worden opgeslagen. Bijvoorbeeld in batterijen van auto’s of – op grotere schaal – in bijvoorbeeld een ‘thermoskan’, zoals gebouwd bij de energiecentrale in Diemen. Dat is een warmtebuffer van vijftig meter hoog, met een maximale opslagcapaciteit van 1.800 MWh, waarmee de warmte uit twee warmtekrachtcentrales kan worden opgeslagen.
Naast deze mogelijkheden is er de toenemende beschikking over grote windparken op land en zee, centrale zonneparken, een toenemende mate van verbinding (interconnectie) tussen landen in de EU en over klanten die hun afname kunnen afstemmen op het aanbod van energie. Kortom, het energielandschap verandert gestaag verder tot een zeer complex geheel: een lappendeken van vele kleine en grote eenheden, met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk, in binnen- en buitenland.
KERNENERGIE
Op dit moment is er een overschot aan aanbod van energie. De afgelopen jaren is er veel duurzame en conventionele productiecapaciteit gebouwd, terwijl de economische groei is achtergebleven. En dus investeren energieproducenten niet in nieuwe capaciteit. Er is simpelweg te weinig zekerheid om de vereiste investeringen terug te verdienen. De consequentie hiervan is dat er de komende jaren weinig tot geen grote productie-eenheden in Nederland gebouwd zullen worden. Tenzij de Nederlandse overheid een groot project ondersteunt, zoals de Britse overheid die steun heeft toegezegd voor de bouw van een kernenergiecentrale in de buurt van Bristol. Het gaat daar om een 3.200 MW-centrale, die in 2023 klaar moet zijn. Het prijskaartje? Ten minste negentien miljard euro; en daarbij eiste (en kreeg) het consortium dat de centrale gaat bouwen, winstgaranties van de Britse overheid. In landen als Nederland en Duitsland is het maatschappelijk draagvlak voor nieuwe kernenergiecentrales compleet weg. De prijs van eventuele nieuwe kerncentrales is bovendien veel te hoog – zoals hierboven beschreven is ook de prijs van de Engelse centrale erg fors. Het is dus onwaarschijnlijk dat er veel nieuwe kerncentrales bijkomen. Hoewel kernenergie CO2-neutraal is, zal het geen belangrijk onderdeel zijn van de toekomstige energievoorziening.
Deze trends in de energiesector hebben invloed op de keuze van grondstoffen waarmee energie kan worden opgewekt. Gas blijft dominant en zal de komende jaren een belangrijke rol blijven vervullen als onderdeel van de energiemix. Gas heeft immers als voordeel dat het gemakkelijk kan worden opgeslagen en dat de energieopwekking met gas zeer flexibel is. De doorbraak van Liquefied Natural Gas (LNG) is dan ook logisch: het grote voordeel van LNG is dat het, nadat het vloeibaar is gemaakt, zeshonderd keer minder volume inneemt dan gasvormig aardgas. Hierdoor kan het gas makkelijker getransporteerd worden per schip, je hebt geen pijpleiding meer nodig. Er wordt heel veel LNG productie- en exportcapaciteit gebouwd in het Midden-Oosten, Afrika, Australië en Noord-Amerika. In de VS met name om de export van schaliegas mogelijk te maken. Tegenover dit groeiende internationale aanbod van LNG staat een langzaam dalende vraag in met name Japan; de verwachting is dat Japan geleidelijk aan weer op kernenergie zal overgaan. Dit stijgende aanbod van gas, gecombineerd met een zwakke vraag, betekent dat het effect van het niet-produceren van Nederlands gas door het recente besluit de Groningse gaskraan een stuk dicht te draaien weinig tot geen effect zal hebben op de Nederlandse of Europese gasprijs.
MINDER KOLEN
De prijs van CO2-uitstoot zal omhoog gaan. Er is in de EU consensus over het belang van een CO2-prijs die hoger ligt en daarmee een betere reflectie is van milieukosten die de uitstoot van CO2 veroorzaakt. Een hogere prijs is essentieel om investeringen in innovatie mogelijk te maken. Nieuwe technologieën worden aantrekkelijker als de CO2-prijs minstens vijf keer zo hoog is als het huidige niveau. Daardoor wordt de inzet van kolen minder aantrekkelijk. Een hoge CO2-prijs, plus het maatschappelijk besef dat kolen garant staan voor een relatief hoge CO2-uitstoot, betekent dat nieuwe kolencentrales niet noodzakelijkerwijs hun economische levensduur afmaken. Mogelijk dat ze nog een jaar of vijftien draaien, maar echt zeker is dat niet.
MEGAWATTS OF DATA?
Voor energieproducenten hebben deze veranderingen tot gevolg dat het voor hen in de toekomst niet meer louter kan gaan om de productie van megawatts. Voor Nuon en Vattenfall wordt energieproductie in grote centrale eenheden één van de opties, waarbij de keuze afhankelijk is van de dienstverlening aan de klant. Nuon wordt daarmee een makelaar in energie en dus een datamanagementbedrijf. Het gaat om data die bepalen of energie gemaakt wordt of gekocht, geproduceerd wordt of geconsumeerd, geleverd wordt of opgeslagen; data die Nuon gebruikt om zodanig op de (on)voorspelbaarheid van klantgedrag en van energie-opwek via wind en zon te anticiperen dat de energievoorziening in balans blijft. Het balanceren van vraag en aanbod zal in de toekomst uitgroeien tot een van de belangrijkste rollen van energiebedrijven.
Naast het leveren van deze ‘balanceringsdienst’ wordt voor energiebedrijven het optimaliseren van de energiehuishouding van klanten een zeer belangrijke, relevante dienst. De big data met betrekking tot vraag en aanbod van energie komen samen bij energiebedrijven. Zo kunnen klanten op de digitale platforms van energiebedrijven individuele keuzes maken of kunnen energiebedrijven hen bij wijze van service ondersteunen in het maken van die keuzes. Platforms creëren interactie tussen vraag en aanbod, op basis van interactieve, intelligente, geautomatiseerde en prijsafhankelijke processen.
De kennis en ervaring die energieleveranciers hebben op het gebied van het managen van energiedata is uniek. Neem de handelsvloer van een groot energiebedrijf: die verwerkt grote hoeveelheden data, zoals het verbruik per aansluiting (per kwartier, 24/7, het hele jaar door). Bovendien handelt de handelsvloer internationaal, onze verkooporganisatie bedient miljoenen klanten. Dit schaalvoordeel betekent voor een energiebedrijf van de omvang van Nuon dat grondstoffen zoals gas en biomassa wereldwijd kunnen worden ingekocht, en dat er voldoende schaal is voor investeringen bij klanten en in decentrale opwek, opslag, nieuwe technologie en IT-systemen.
Het grote energiebedrijf is in staat optimaal gebruik te maken van deze opties. De beste dienstverlening voor klanten van energieleveranciers ontstaat als die leveranciers op de platforms waar deze klanten hun energie kopen in staat zijn energie te leveren die is opgewekt met verschillende brandstoftypes (inclusief duurzame energie), de energieleveranciers ruim hebben kunnen exporteren en importeren, de beschikking hebben over veel vormen van energieopslag, en zowel decentraal als centraal kunnen opwekken.
INVESTEER NU
Energiebedrijven moeten af van hun voorzichtigheid en weer gaan ondernemen. Investeer bijvoorbeeld, eventueel met klanten, in batterij- of andere opslagtechnologie. Het is minder belangrijk voor energiebedrijven om te focussen op de stijgende of dalende vraag. Daar gaat het niet meer om. Nuon verandert verder van een energieleverancier naar een serviceverlener. Een serviceverlener die de klant ontzorgt en zorgt voor onder andere de voorziening van warmte, licht en kracht, toegang tot de markt voor elektriciteit en gas via platforms, lokale duurzame opwekfaciliteiten en besparingsdiensten.
Klanten kunnen veel verwachten van energiebedrijven in de toekomst. Energie is de mogelijkheid te veranderen. Cruciaal is dat energiebedrijven hiertoe durven te investeren in hun klanten, in goede medewerkers en focus houden op effectief management van talenten.
Felix Gruijters is expert op het gebied van duurzaamheid bij Nuon.
Andreas Gelfort is Head of Power Trading Benelux bij Vattenfall.
Deze analyse is gepubliceerd in de special 'Duurzame traditie' in samenwerking met Nuon, in Management Scope 04 2015.