Top50 machtigste vrouwen in het Nederlandse bedrijfsleven
tekent zich in de top50 een nieuwe generatie vrouwelijke
bestuurders en commissarissen af: jong, actief, ervaren en
steeds vaker van eigen bodem.
In het hoofdkantoor van Shell aan de Haagse Carel van Bylandtlaan hebben de commissarissen een eigen wc. Jarenlang volstond een herentoilet. Zou er inmiddels ook een aparte dames-wc zijn? De raad van commissarissen van de Koninklijke telt sinds vier jaar immers drie vrouwen, voldoende kritische massa om verschil te kunnen maken in het toezicht en wellicht ook om een eigen powder room te kunnen eisen. Het doordringen van drie vrouwen tot het hoogste bestuursorgaan van een traditionele multinational als Shell is tekenend voor de onomkeerbare opmars van vrouwelijke bestuurders en commissarissen. Deze gaat nog steeds tergend langzaam, maar er zijn hoopgevende signalen. De top50 machtigste vrouwen laat een aantal interessante verschuivingen zien ten opzichte van eerdere rankings.Zo is het aantal vrouwen bij de top100-ondernemingen verdubbeld ten opzichte van 2004. Bovendien worden de eerste contouren zichtbaar van een nieuwe generatie vrouwelijke bestuurders en toezichthouders: jonger en actiever dan hun mannelijke collega's, vaker uit eigen land dan voorheen, meer lijnmanagers en stevige professionals en minder politici. De top10 vormt daarvan een weerspiegeling.
Beroepscommissaris
Bovenaan de lijst staat Marike van Lier Lels. Na haar vertrek als COO van Schiphol heeft Van Lier Lels van het commissariaat een fulltime carrière gemaakt, inspelend op de trend dat toezicht houden steeds meer tijd en professionaliteit vraagt. Als ‘beroepscommissaris' bekleedt ze met zeven commissariaten en twee toezichthoudende functies de meeste posities van alle vrouwen, al zijn ze niet allemaal even zwaar. Terwijl de top50 machtigste mannen gemiddeld 3,4 toezichtfunctie bekleedt, is dat voor de vrouwen slechts 1,4. Zeker in de top10 van beide lijsten zijn de verschillen groot. De mannen zitten vaak tegen het maximum van Tabaksblat aan of gaan daar in een enkel geval zelfs overheen. Hun palmares bevat de namen van de grote multinationals. De vrouwen hoeven voorlopig niet bang te zijn om tegen de grenzen van Tabaksblat aan te lopen. Anders dan bij de mannen, zijn de zware commissariaten niet geconcentreerd bij een paar vrouwelijke titanen, maar is de macht gespreid. In de top10 is slechts een van de vrouwen buitenlands, zes van carrière als topmanager achter de rug hebben, hét criterium bij de selectie van mannelijke toezichthouders. Wie een vrouwelijke commissaris wil benoemen, al of niet onder maatschappelijke druk, komt dus sneller uit bij jongere, nog actieve bestuurders.
De professionele route
Vergelijking van de huidige mannen- en vrouwenlijsten met die uit 1996 geeft een interessant beeld. Bij de mannen nam het aantal commissarissen met een actieve bestuursfunctie in twaalf jaar tijd af van negentien naar tien. Daar zijn de code-Tabaksblat (actieve bestuurders mogen niet meer dan twee commissariaten bij beursgenoteerde bedrijven bekleden) en de toegenomen intensiteit van het toezicht ongetwijfeld debet aan. Bij de vrouwen is een omgekeerde beweging te zien: in 1996 bekleedden nog maar acht vrouwen naast hun commissariaat een actieve functie, in 2008 is dat verdubbeld naar zestien.
Traditioneel betrokken ondernemingen hun vrouwelijke commissarissen vooral uit de politiek en - in mindere mate - uit de pool hoogleraren, bij gebrek aan ervaren vrouwen uit het bedrijfsleven. In 1996 kwam 72 procent van de vrouwelijke toezichthouders dan ook uit de politiek, tegenover drie procent van de mannen. Slechts zestien procent van de vrouwen had een bedrijfsachtergrond, tegenover maar liefst 85 procent van de mannen. De discipline van de commissaris deed er in het precorporate governance-tijdperk (het rapport-Peters verscheen pas in 1997) wellicht minder toe dan de maatschappelijke legitimatie die een vrouw in de RvC met zich meebracht. Met de toegenomen eisen aan het toezicht kunnen ondernemingen zich echter niet meer veroorloven om niet eerst en vooral op kwaliteit en profiel te selecteren, zowel bij mannen als bij vrouwen. Bedrijven willen dus vooral vrouwen benoemen met relevante ervaring: ofwel een lijnmanager, ofwel een stevige professional. Veel topvrouwen zijn beiden: ze hebben een professionele positie gebruikt om over de lemen lagen in de bedrijfshiërarchie heen te springen en het risicomijdende benoemingsgedrag van de top te omzeilen.
Eenmaal het middenmanagement gepasseerd, doen ze snel lijnervaring op om zichzelf klaar te stomen voor een toppositie. Dat geldt bijvoorbeeld voor Nancy McKinstry, die eerst consultant was bij Booz Allen Hamilton, om vervolgens op een hoog managementniveau in te stappen bij klant CCH. Met de opgedane lijnervaring stootte ze, na de overname van CCH door Wolters Kluwer, in één moeite door naar de raad van bestuur. Ook Pamela Boumeester die naast haar directiepositie bij NS Poort en een commissariaat bij Delta Lloyd, ook commissaris werd bij PCM en voorzitter van e raad van toezicht van de Informatie Beheer Groep (studiefinanciering). Marjan Oudeman promoveerde na de overname door Tata naar de board van Corus en werd commissaris bij NS. Maar de opmerkelijkste opmars is wel die van Pamela Boumeester (Informatie Beheer Groep) en Marike van Lier Lels (bij Slavenburg).
Netwerk of headhunter?
Mannen worden via hun netwerk benaderd voor een commissariaat,vrouwen via een headhunter, zegt de Rotterdamse onderzoekster Mijntje Lückerath-Rovers. Een netwerkanalyse laat zien dat vrouwen elkaar inderdaad minder vaak tegenkomen dan mannen en dus minder goed gepositioneerd zijn voor commissariaten. Bovendien ontberen ze vaak de (familiale) connecties van het old boys network. Hoewel dat niet altijd opgaat. Annemiek Fentener van Vlissingen komt voort uit een familie die niet alleen SHV oprichtte, maar ook aan de basis stond van het tegenwoordige Akzo Nobel en nauwe connecties onderhoudt met het Heineken-concern.
Ook Pamela Boumeester is zowel van moeders- als vaderszijde van gegoede komaf en in de verte zelfs familie van Annemiek Fentener van Vlissingen: haar moeder is een telg van de familie Fentener van Vlissingen en voormalig aandeelhouder van SHV. Haar broer Huib Boumeester was tot voor kort CFO van ABN Amro. Vrouwen beginnen hun eigen netwerken te ontwikkelen, binnen het bedrijf en extern Voor sommige vrouwen begint hun netwerk al aan de keukentafel. Karla Peijs is bijvoorbeeld getrouwd met Rinus Platschorre, voormalig topman van TBI Holdings. De Griekse Giovanna Kampouri Monnas is de ex-vrouw van oud-Numico-topman Jan Bennink. Ze werkten samen bij Procter & Gamble en Benckiser, waar Monnas laatstelijk in de raad van bestuur zat. Monnas is niet alleen commissaris bij TNT, maar ook bij Randstad. Rob Zwartendijk is niet toevallig zowel commissaris bij Randstad als voormalig president-commissaris bij Numico.
Dit soort combi's komt overigens ook regelmatig voor bij mannen. Ook sommige andere buitenlandse dames zijn well connected. De Zweedse
Ook extern weten vrouwen elkaar steeds beter te vinden. Sommige netwerken gaan terug tot de studietijd, zoals het alumninetwerk van de Universiteit Groningen, de alma mater van vijf vrouwen uit de top50: Dien de Boer-Kruyt, Marjan Oudeman, George Möller (Robeco), Lenze Koopmans (president-commissaris Rabobank) en Sybilla Dekker, Trude Maas, Top 50 machtigste vrouwen 2009