Het circulaire momentum is nu

MEER DAN RECYCLEN
De inrichting van een circulaire economie gaat echter verder dan recyclen en het managen van afval. Als we de waarde van de circulaire economie juist willen inschatten en als kans willen benutten, moeten we naar alle dimensies kijken. Dat houdt in dat we moeten starten met het gebruik van duurzame op de natuur gebaseerde materialen en grondstoffen, zoals bijvoorbeeld biobrandstof. Maar ook kijken naar de onbenutte capaciteit van bezit of bedrijfsmiddelen. Zo’n zestig procent van de Europese truckcapaciteit blijft voor een groot deel van de tijd leeg. Verder is van belang een einde te maken aan de cyclus waarbij producten afgedankt worden en niet opgeknapt. Dit heeft impact op het ontwerp van producten – veel producten zijn momenteel niet gebouwd voor een lang leven, maar om snel weer vervangen te worden. Tot slot is het zaak de geïntegreerde waarde van grondstoffen te verbeteren, door materialen die anders worden afgedankt op een andere manier nuttig te gebruiken.

ONVOORSPELBAAR
Het zwaartepunt in de discussie over de noodzaak van een circulaire economie ligt bij de zichtbare oorzaken. Naast de groei van de afvalberg zijn de prijzen voor schaarse grondstoffen de laatste jaren flink gestegen. De toegenomen vraag heeft tussen 2000 en 2015 geleid tot bijna een verdubbeling van de prijzen van schaarse metalen zoals koper, ijzer en tin. Ondanks de enorme daling van het afgelopen jaar was de olieprijs in augustus 2015 nog steeds 55 procent hoger dan in 2000. Bedrijven voelen de impact van onvoorspelbare beschikbaarheid van grondstoffen en navenante prijsschommelingen. In eerste instantie reageerden ze met het verkleinen van marges, meer efficiency en innovaties. Maar dat is onvoldoende.

MOMENTUM
Het stenen tijdperk hield niet op omdat de stenen op waren. Dat geldt ook voor het olietijdperk. Het is namelijk ook gewoon economisch interessant om de transitie naar de circulaire economie te versnellen. Daarvoor hoeven we niet te wachten tot de grondstoffen echt op zijn. Bovendien is er ook een transitie in de maatschappij gaande. Het bewustzijn van mensen over thema’s als duurzaamheid, schaarste van grondstoffen en klimaatverandering groeit. Het momentum voor de overgang naar de circulaire economie is gunstig.

CIRCULAIRE BUSINESSMODELLEN
Ook de digitale transformatie laat zien dat de overgang naar een circulaire economie versnelt. Nieuwe technologieën, variërend van materiaalwetenschap, mobiele - en cloud computing tot data analytics, vervullen een sleutelrol binnen circulaire businessmodellen. Er zijn al heel wat startups die hier de vruchten van plukken. Zij worden niet gehinderd door ingesleten lineair denken en benutten digitale kansen. Peerby, Airbnb en Uber brengen vraag en aanbod van schaarse capaciteit van bestaande apparatuur, woningen en auto’s slim samen. Dat zijn de bekende voorbeelden, maar de recente deelnemers aan de Accenture Innovation Awards onderstrepen dat de lineaire economie voor alle maatschappelijk thema’s op een dood spoor zit. Het gros van de ideeën benadert innovatie vanuit de circulaire gedachte met de slimme inzet van digitale technologie.

AS A SERVICE
Toch omarmen niet alleen startups die de circulaire economie. Ook bestaande bedrijven maken een omslag. Sommige productleveranciers maken de transitie van producten naar services. Dit vraagt wel een verschuiving van verkoop naar bezit en het ondersteunen van bedrijfsmiddelen. Deze beweging stimuleert de ontwikkeling van producten met een hogere betrouwbaarheid en langere levensduur, ze blijven immers eigendom en onder de verantwoordelijkheid van de leverancier. Zo levert de bekende bandenproducent Michelin tegenwoordig ook de ‘tyre as a service’, waarbij Michelin als eigenaar van de band motivatie heeft om ervoor te zorgen dat deze band zolang mogelijk meegaat. Een ander voorbeeld is DSM, dat plastic maakt van biologische grondstoffen dat na gebruik weer in de keten wordt opgenomen.

CONCRETE WAARDE CREËREN
Zowel voor bedrijven als consumenten wordt het steeds duidelijker dat de circulaire economie de juiste richting is. De businessmodellen die deze beweging ondersteunen, vereisen wel een drastische verandering van de mindset, organisatie, strategie en regelgeving; dit alles bovendien op grote schaal. Het fenomeen echt doorvoeren in het hart van een organisatie vraagt veel van mensen en organisaties. In het algemeen groeit het besef van deze noodzaak wel. Tegelijkertijd is het lastig om de waarde van de circulaire economie concreet te vertalen naar waarde voor de bedrijfsvoering. In Waste to Wealth identificeert Accenture vijf bewezen businessmodellen in de circulaire economie. Een goed voorbeeld zijn digitale platforms die het gebruik van apparatuur en bedrijfsmiddelen optimaliseren.

VOORSPELBARE SUPPLY CHAIN
De echte innovatieve circulaire businessmodellen veranderen de supply chain, verlengen de levensduur van producten of hergebruiken afval of grondstoffen op een compleet nieuwe manier. Een goed voorbeeld is verticale urban farming, dat mist als watervoorziening benut en ledverlichting inzet voor een betere oogst. Dergelijke innovatieve landbouw verbruikt maar een fractie van de ruimte en energie die een traditioneel boerenbedrijf nodig heeft. Deze innovaties vereisen een ander model, nieuwe processen en vernieuwende interactie met leveranciers en klanten. De opbrengst is echter aanzienlijk. Niet alleen door lagere kosten en sterk verbeterde productiviteit van grondstoffen, maar ook de grotere voorspelbaarheid binnen de supply chain. Grondstoffen worden immers slimmer en duurzamer benut. Bovendien is de kwetsbaarheid voor prijsschommelingen aanzienlijk minder.

CIRCULAIRE HOTSPOT
Er is een enorm potentie, die helaas nog onvoldoende benut wordt. Bedrijven boeken momenteel niet genoeg vooruitgang. Circulair denken en handelen is nog geen gemeengoed. Naast consumenten en bedrijven spelen overheden in dat proces een wezenlijke rol. De eerste stappen zijn gezet met het beprijzen van afval en milieuregelgeving. Toch is nog veel meer beleid nodig. In Nederland is dat misschien nog wel extra urgent, omdat we als klein land bijna letterlijk op een afvalberg zitten. De ontwikkeling van de services-economie is onontkoombaar en die weg is al ingeslagen met een sterke digitale agenda, een stevige startupcultuur en de ambitie om Nederland tot koploper van de circulaire economie te maken. Het komende voorzitterschap van de EU staat dan ook in dat teken, waarbij Nederland zich presenteert als circulaire hotspot met de meest relevante kennis van en ervaring met circulair ondernemen.

SCHAALBAAR SUCCES
De circulaire ambitie in Nederland bestaat niet alleen uit woorden. Het lijkt erop dat we de circulaire slag nu slaan. Niet omdat we de negatieve impact van industriële activiteiten op onze omgeving inmiddels serieus nemen, veel eerder omdat de potentiële waarde van de circulaire economie enorm is. Het besef van die waarde, verkregen door verantwoordelijk en slim gebruik van grondstoffen, groeit. Dat is het juiste vertrekpunt om de circulaire economie met behulp van digitale technologieën tot een schaalbaar succes te maken.

Deze analyse is gepubliceerd in Management Scope nummer 10

Manon van Beek
Directeur van strategie-, technologieen outsourcingbureau Accenture.