Next50 Commissarissen 2021: topcommissarissen in spe

De Next50 wordt aangevoerd door een nieuwe nummer 1: Michiel Jaski. Vorig jaar bekleedde de oud- Grontmij-ceo de derde positie op de lijst, dit keer staat hij bovenaan. Geen wonder, met een commissariaat bij verffabrikant AkzoNobel en als drievoudig president-commissaris van onder meer twee prominente familiebedrijven. Die uitpuilende toezichtportefeuille verhindert tegelijkertijd zijn promotie naar de Top-100 Commissarissen, waarvoor de Next50 als hofleverancier fungeert. De dubbeltellende voorzitterschappen bieden geen ruimte meer voor zwaardere functies, die nodig zijn voor de overstap van de top van het bedrijfsleven naar de top van het commissariaat. Voorlopig blijft Jaski dus in de periferie van de macht, ondanks zijn bestuurlijke track record. Maar misschien is dat wel een stuk leuker dan aan elke vinger van je hand een beursfonds, waar je als commissaris doorgaans toch meer op afstand zit.

Met één been in de top-100
De nummer 2 op de lijst – de hoogste nieuwe binnenkomer – staat al wel met één been in de Top-100 Commissarissen: Jean-François van Boxmeer. Vorig jaar trad de Belg na drie lustra terug als topman van Heineken. Wie weet, komen daar nóg eens 15 jaar bij als commissaris. De zwaarste positie bekleedt Van Boxmeer overigens in het buitenland (als chairman van telecombedrijf Vodafone, waar hij oud-Philips-ceo Gerard Kleisterlee opvolgde). Voor Nederlandse concerns heeft hij echter nog voldoende ruimte (naast zijn positie als non-executive bij Heineken Holding). Misschien SHV, waar oud- Ahold Delhaize-topman Dick Boer, de runner up van vorig jaar, ook commissaris is? De twee royals onder de Nederlandse familiebedrijven onderhouden hechte banden. Annemiek Fentener van Vlissingen, president-commissaris van SHV, is toezichthouder bij Heineken en voorgangers van Van Boxmeer hadden op hun beurt een rol bij SHV. Zo was oud-Heineken-topman Gé van Schaik er ooit commissaris en was diens opvolger Karel Vuursteen bestuurder van de Stichting Lauwerecht, waarin de familie Fentener van Vlissingen ongeveer twee derde van de gecertificeerde aandelen in SHV beheert.

Drie in één klap
Op nummer 3 treffen we de eerste vrouw: Gisella van Vollenhoven. Vorig jaar kwam ze binnen op nummer 7 van de lijst, toen ze het toezicht op pensioenen als divisiedirecteur bij De Nederlandsche Bank verruilde voor het toezicht bij verzekeraar a.s.r. Kennelijk beviel het beroepscommissariaat, want vorig jaar aanvaardde Van Vollenhoven maar liefst drie nieuwe toezichtposities: bij online bank Bunq (een zakenpartner van a.s.r.), de Japanse zakenbank MUFG en Pensioenfonds Vervoer. Ze was al commissaris bij WSW (Waarborgfonds Sociale Woningbouw). Van Vollenhoven heeft zich dus in snel tempo ontwikkeld tot een vakcommissaris voor de financiële sector, maar dat is niet zo gek voor een actuaris van huis uit, die ook 18 jaar bij ING rondliep. Mariken Tannemaat (nr. 4), de hoogste nieuwe vrouw op de lijst – bracht ook 18 jaar door bij ING, vrijwel in dezelfde periode als van Vollenhoven. Als oud-cio van verzekeraar NN Group en vermogensbeheerder Robeco bouwde ze een portefeuille op als innovatiecommissaris.

Pre-pensionado’s
In de top-10 staan naast Van Boxmeer en Tannemaat nog vier andere nieuwe namen. Onder hen bijvoorbeeld Sjoerd Vollebregt (nr. 7), net als Van Boxmeer een oudgediende. De voormalige Storkceo bouwde zijn portefeuille vorig jaar flink uit met twee toezichtposities: bij bodemonderzoeker Fugro en netwerkonderhoudsbedrijf Joulz (voorzitter). Vollebregt was al president-commissaris bij bouwer Heijmans. Hij kan zijn portefeuille nu dus alleen nog oprekken met een commissariaat in het buitenland. Nynke Dalstra (nr. 9), tot 2019 cfo van ingenieursbureau Royal HaskoningDHV, verzamelde vorig jaar twee commissariaten: bij Havenbedrijf Rotterdam en waterbedrijf Evides. Vollebregt en Dalstra zijn allebei voorbeelden van beroepscommissarissen: de eerste als pensionado, de tweede behorend tot de populatie pre-pensionado’s, die hun bestuurlijke loopbaan voortijdig beëindigen om toezichthouder te worden, waartoe bijvoorbeeld ook Van Vollenhoven en Tannemaat behoren.

Bestuurders
Vorig jaar bestond de top-10 nog bijna helemaal uit beroepscommissarissen (op één na), dit jaar is er sprake van een mix: vier commissarissen vervullen naast hun toezichtpositie(s) nog een hoofdfunctie, zoals NIBC-cfo Herman Dijkhuizen (nr. 5), die flink steeg op de lijst door een nieuw commissariaat bij de Nederlandse Spoorwegen. Frank van Zanten (nr. 6), de Nederlandse ceo van het Britse distributiebedrijf Bunzl (dat de mondkapjes en desinfecterende gel niet áán kan slepen), werd commissaris bij het al even goed draaiende Ahold Delhaize. Mirjam van Praagvo (nr. 8), voorzitter van het college van bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam, trad toe tot de raad van commissarissen van De Nederlandsche Bank en Nebahat Albayrak (nr. 10), oud-staatssecretaris en oud-Tweede Kamerlid voor de PvdA, combineert haar functie bij Shell met toezichtposities bij Unilever Nederland en NS.

> Lees ook: Frank van Zanten: 'Een commissariaat verbreedt de horizon van bestuurders'

De invloed van corona
De verversing van de totale lijst valt een beetje tegen: vorig jaar was een derde van de commissarissen nieuw (33), dit jaar slechts een vijfde (20). Doet hier de invloed van de coronacrisis zich voelen? Als het alle hens aan dek is (om het hoofd boven water te houden of juist om de toegenomen vraag te kunnen bijbenen) kiezen organisaties er wellicht voor om in elk geval hun topteams stabiel te houden. Misschien de benoemingstermijn van die ervaren commissaris toch maar verlengen, in plaats van nieuwkomers binnen te halen, die zich eerst nog moeten inwerken en de dynamiek in de raad kunnen veranderen.
De (aankomend) commissarissen zelf zullen ingrijpende levenskeuzes misschien ook liever wat uitstellen, zoals de overstap van een bestuurlijke loopbaan naar het vak van toezichthouder. Hoewel de crisis – zeker als deze langer duurt – de samenwerking aan de top ook onder druk kan zetten, met als gevolg een grotere uitstroom van bestuurders die hun toevlucht zoeken in het beroepscommissariaat. Die extra nieuwe aanwas is dan wellicht volgend jaar terug te zien in de Next50. Na de verkiezingen kan er bovendien een toestroom op gang komen van vrijkomende bewindslieden en Tweede Kamerleden.

Dubbel druk
Opmerkelijk is ook dat dit jaar slechts zes van de in totaal 20 nieuwe commissarissen in de Next50 het aanvaarde commissariaat combineren met een bestuursfunctie, iets minder dan een derde. In totaal telt de lijst 25 actieve commissarissen, precies de helft dus: onder meer 11 ceo’s of hoogste bazen, drie cfo’s, twee coo’s, drie chro’s, 2 cco’s en één cio. Vorig jaar lag het aantal actieve commissarissen nét ietsje hoger: 28 van de 50 commissarissen. Ook een gevolg van de coronacrisis? Beroepscommissarissen hebben nu hun handen vrij om zich volledig op de gevolgen van de crisis te kunnen storten (hoewel dat lastiger wordt als alle posities in de portefeuille in de problemen verkeren). Zo kan Koos Timmermans (nr. 28), die in 2019 als cfo van ING moest vertrekken vanwege de witwasaffaire, zich nu wijden aan zijn commissariaten bij ontwikkelingsbank FMO en PostNL (vanaf april).
Bestuurders daarentegen hebben ‘thuis’ hun handen nu juist méér dan vol: wellicht vinden hun eigen commissarissen het nu geen goed idee dat ze ook nog eens toezicht buiten de deur gaan houden. Ze zijn immers dubbel druk, als de coronacrisis zowel hun eigen bedrijf als hun toezichtorganisatie(s) raakt.

Toezichtquarantaine
Die toezichtquarantaine geldt echter niet voor bijvoorbeeld Roeland Baan (nr. 21), die als ceo van de Finse staalproducent Outokumpu gewoon president-commissaris werd van SBM Offshore, waar hij overigens al commissaris was. Gerard Penning (nr. 22), chro van ABN AMRO, is net aangetreden als commissaris van netbeheerder Alliander. Eveneens een opmerkelijke combinatie in deze coronatijden: Birgit Otto (nr. 40), coo van de door corona zwaar verlieslijdende luchthaven Schiphol, is sinds 2019 ook commissaris van FloraHolland. De bloemenveiling is eveneens flink geraakt door de crisis, worstelt met de gevolgen van de Brexit én voert strijd met boze kwekers over de plannen om de fysieke veilingklok om te ruilen voor een digitale variant. En dan gaat Schiphol-cfo Jabine van der Meijs ook nog weg. Gelukkig is er inmiddels een opvolger. Van der Meijs is al commissaris bij industrieel toeleverancier Kendrion en opslag- en transportbedrijf Koole Terminals. Wie weet, zien we haar volgend jaar wel terug in de Next50 met een of meer nieuwe commissariaten.

Giftige cultuur
Opvallend genoeg was de man-vrouwverdeling vorig jaar anders bij het aantal actieve commissarissen versus beroepstoezichthouders: van de 21 vrouwen op de lijst waren er toen maar liefst 15 ook actief als bestuurder (ofwel zo’n 70 procent), tegenover 13 mannen op de 29 (zo’n 45 procent). Dit jaar lijkt het tij te keren: nu is minder dan de helft (zo’n 45 procent) van de vrouwen ook actief als bestuurder (en 55 procent beroeps) en kruipt het aantal nog actieve mannelijke commissarissen juist omhoog naar 54 procent.
Traditioneel gingen mannen pas na hun bestuurlijke loopbaan (fulltime) toezicht houden en bekleedden vrouwen vaak al eerder commissariaten, hetzij naast hun baan, hetzij in plaats daarvan: als een manier om toch invloed te kunnen uitoefenen in de bestuurskamer, zonder zelf dagelijks te hoeven toeven in de soms als giftig ervaren cultuur aan de top. Nu lijken ook meer mannen de stap naar het commissariaat eerder te zetten.

Werpt ingroeiquotum schaduw vooruit?
Het aantal vrouwen op de lijst overstijgt voor het eerst (net) het aantal mannen: 26 versus 24. Een stijging van 10 procent ten opzichte vorig jaar, toen de lijst 21 vrouwen telde (58 procent mannen versus 42 procent vrouwen). Bovendien is het aantal nieuwe vrouwelijke commissarissen nu bijna twee keer zo groot als de mannen (13 versus 7). Werpt de voor 2021 verwachte invoering van het wettelijke ingroeiquotum voor vrouwen hier zijn schaduw vooruit? Uit angst voor de ‘lege stoel’ (benoemingen van mannen bij bedrijven die nog niet voldoen aan het quotum worden nietig verklaard) worden toezichtvacatures nu wellicht eerder aan vrouwen toebedeeld. Dat kan een nieuwe generatie vrouwelijke commissarissen vleugels geven. In de Top-100 Commissarissen 2021 zagen we slechts een magere groei van het aantal vrouwen van twee procent (naar 40 procent) en was de nieuwe aanwas bij de mannen drie keer zo groot. Nu de meerderheid van de Next50 vrouw is, kan dat in de komende jaren wellicht tot een hernieuwde diversiteitsspurt in de boardrooms leiden. Techbedrijf Avantium heeft trouwens een omgekeerd diversiteitsprobleem: de rvc telt vier vrouwen, onder wie Trudy Schoolenberg (ex-Shell en ex-AkzoNobel, nr. 33) en één man: Edwin Moses (niet op de lijst). Moses is dan wel weer voorzitter (en telt daarmee eigenlijk voor twee).

Voorzitter nog steeds man
De positie van president-commissaris komen we bij de vrouwen in de Next50 slechts één keer tegen: bij oud-DNB-directielid Joanne Kellermann (nr. 11). Kellermann is dan wel weer meteen drievoudig voorzitter: bij de rvc van de Nederlandse Waterschapsbank (NWB Bank), de raad van toezicht van Universiteit Utrecht en het bestuur van Pensioenfonds Zorg en Welzijn. Wat betreft het voorzitterschap hebben de vrouwen dus nog wel wat in te halen. Wie wil doorgroeien naar het centrum van de macht doet er overigens verstandig aan om zoveel mogelijk te spreiden: voorzitterschappen verstoppen door hun dubbeltelling immers de portefeuille voor nieuwe kansen. Hooguit één dus, liefst bij een zwaar commissariaat. Dat geldt zowel voor vrouwen als voor mannen. Petri Hofsté, zowel nummer 1 in de Top-100 Commissarissen als in de Top-100 Corporate Vrouwen, heeft zelfs geen enkel voorzitterschap in portefeuille.

Dikke laag vijftigers
De gemiddelde leeftijd van de commissarissen in de Next50 is met 56,7 jaar lager dan die van hun evenknieën in de Top-100 Commissarissen (62 jaar). Logisch, gezien het grotere aantal toptoezichthouders to be met enerzijds nog een actieve bestuursfunctie of anderzijds een bestaan als prepensionado. Omdat dat voor vrouwen nog steeds vaker geldt dan voor mannen, zijn de nexta’s gemiddeld 6,2 jaar jonger dan de mannen: 53,7 jaar versus 59,9 jaar. Zowel bij de mannen als de vrouwen zien we een dikke laag vijftigers, maar de randen verschillen van elkaar. Bij de mannen zijn 11 commissarissen 60 jaar of ouder, bij de vrouwen slechts vier. Andersom telt de lijst acht veertigers: allemaal vrouwen, geen enkele man. De jongste man op de lijst is Heiko Schipper (nr. 29), president van de divisie consumer health van chemie- en farmabedrijf Bayer en commissaris van FrieslandCampina: 51 jaar jong. Hij is echter nog altijd tien jaar ouder dan de jongste vrouw op de lijst: Elze Jellema (nr. 30, 41 jaar): óók commissaris van Friesland- Campina en melkveehouder. Het aantal buitenlandse commissarissen in de Next50 is overigens beperkt tot de Belgische Van Boxmeer en de Australische Sarah Russell (nr. 24), oud-lid van de raad van bestuur van verzekeraar Aegon, die toezicht houdt bij hedgefonds TCX, de Scandinavische Nordea Bank en vanaf mei bij pensioenuitvoerder APG. Ze woont overigens al 20 jaar in Nederland. De nieuwe aanwas in het Nederlandse commissariaat komt tegenwoordig dus vooral uit eigen land. Wél zo handig tijdens de coronacrisis.

Onderzoek door Timen Kraak, tekst door Marike van Zanten. Dit artikel is gepubliceerd in Management Scope 03 2021.