Het verhaal achter de Top-50 Corporate Vrouwen

An embarrassment’, zo noemde Morgan Stanley-cfo Ruth Porat het in haar ogen beschamend geringe aantal vrouwen op topposities in de Verenigde Staten. En wij maar denken dat Nederland mondiaal een van de laatste achtergebleven gebieden is als het gaat om gender diversity. Als zelfs de American Dream voorbehouden blijkt aan mannen en krantenmeisjes nog steeds zelden miljonair worden, hoeven we ook voor diversiteit niet langer westwaarts te kijken.

KIEZEN TUSSEN BAREN EN BANEN
Porat, zelf een van de machtigste vrouwen op Wall Street, pleit onder meer voor wetgeving voor betaald family leave, zodat vrouwen niet langer hoeven te kiezen tussen baren en banen. Check, hebben we hier al. Wij kijken vooral naar de interne barrières die de opmars van vrouwen naar de top frustreren. Porat is die hindernissen zelf ook tegengekomen. Ze houdt dan ook een aanvullend pleidooi voor protocollen die ervoor moeten zorgen dat meer vrouwen in senior managementposities en raden van bestuur terechtkomen én voor meer transparantie over het opvolgingsproces. Hier is een Nederlands vinkje minder vanzelfsprekend: de verslagen van de commissarissen – die primair verantwoordelijk zijn voor de bemensing van de top – zwijgen meestal over het gehanteerde benoemingsbeleid.

VROUWELIJK GEZAGVOERDER
We hebben hier sinds 1 januari 2013 wel de Wet bestuur en toezicht, die in 2016 het aantal vrouwen in raden van commissarissen én raden van bestuur op dertig procent stelt. Maar de wet limiteert het aantal toezichtposities bijgrote rechtspersonen tegelijkertijd tot vijf, waardoor de opmars van vrouwen potentieel weer wordt geremd. Aan de andere kant remt het de mannen óók: zo volgt UvA-voorzitter Louise Gunning – (nog) niet op de lijst – volgend jaar Anthony Ruys op als voorzitter van de raad van commissarissen van Schiphol. Eigenlijk zou Herman Hazewinkel geoormerkt zijn voor deze functie, maar de omvang van zijn portefeuille stond de extra punt kennelijk niet toe. Hoe dan ook, het quotum van dertig procent vrouwen zal naar verwachting niet gehaald worden. De mate waarin vrouwen hun plaats op het pluche veroveren (en mannen daarbij al of niet van de troon stoten), kunnen we goed monitoren in de jaarlijkse Top-100 commissarissen: in 2013 waren dat er veertien, zelfs één minder dan een jaar ervoor. Aangezien wordt gekeken naar de honderd grootste bedrijven van Nederland (gemeten naar eigen vermogen), weten vrouwen dus kennelijk nog steeds geen doorbraak te forceren naar het centrum van de macht, zeker niet als het gaat om vrouwelijke bestuurders.

THATCHER EN MOEDER TERESA
Of krijgen we de komende zes jaar een bestuurlijke revolutie? Wereldwijd denkt bijna driekwart van 4.100 door Accenture ondervraagde werknemers in 32 landen dat het percentage vrouwelijke ceo’s tot 2020 zal groeien; vijftien procent voorziet zelfs een significante toename. Nederlandse werknemers zijn met slechts 54 procent echter een stuk pessimistischer. Misschien is er voor die internationale doorbraak van de sheo eerst een revolutie in rolmodellen nodig, zoals Ann Francke, ceo van het Britse Chartered Management Institute, suggereert. Uit onderzoek van haar instituut onder 1.700 Britse werknemers blijken in de top-10 genoemde rolmodellen slechts twee vrouwen te staan: Margaret Thatcher en Moeder Teresa, geen van beiden meer onder ons.

PENSIOENBESTUUR
In de top-50 corporate vrouwen staan gelukkig evenzovele springlevende rolmodellen. Bovenaan de lijst staat voor de derde keer Margot Scheltema, oudfinancieel directeur van Shell Nederland (zie ook het interview met Scheltema op pagina 8). Haar toezichtportefeuille is tot de rand toe gevuld met commissariaten bij ASR, Schiphol, TNT Express, Triodos, Warmtebedrijf Rotterdam enhet Zwitserse biotechbedrijf Lonza. Bij ABP is Scheltema extern lid van het auditcommittee, een functie die ze dit voorjaar overigens zal beëindigen vanwege haar benoeming tot voorzitter van de monitoring commissie code pensioenfondsen. In die hoedanigheid zal ze onder meer gaan letten op de naleving van de codebepaling dat het bestuur van pensioenfondsen minimaal één vrouw moet bevatten. In de meeste van Scheltema’s eigen commissariaten is daar al sprake van: bij ASR zit Karin Bergstein (nr. 41 en kader) in de rvb, in de directie van Schiphol werd met Birgit Otto (nog niet in de top-50) onlangs zelfs een tweede vrouw benoemd naast Els de Groot (nr. 35) en bij Triodos vervult Jellie Banga de coo-functie. Alleen de raad van bestuur van TNT Express telt geen vrouwen, na de rumoerige exit van ceo Marie-Christine Lombard. Scheltema is daarnaast lid van de raad van toezicht van het Rijksmuseum, dat onlangs zijn finest hour beleefde met de ontvangst van Obama.

VROUWEN- EN MANNENBONDJES
Op de tweede plaats vinden we Annemiek Fentener van Vlissingen, president-commissaris bij familieconcern SHV en verder toezichthouder bij onder meer De Nederlandsche Bank, Heineken en UMC Utrecht. Ze wordt op de voet gevolgd door Marike van Lier Lels, die met een nieuw commissariaat bij Eneco terug is in de top-3, waarin ze met uitzondering van vorig jaar sinds 2010 figureerde (zie ook het interview op pagina 54). Binnenkort treedt ze bovendien aan als commissaris bij Imtech. Daarmee heeft Van Lier Lels twee gaten in haar portefeuille gedicht, na haar terugtreden bij USG en bij KPN, waar ze op verzoek van president-commissaris Jos Streppel een jaar langer aanbleef. De grootste turbulentie is echter voorbij, aldus Streppel. Bovendien heeft hij een goede vervanger voor Van Lier Lels gevonden: KvK-voorzitter Claudia Zuiderwijk, die daardoor stijgt van nr. 38 naar nr. 27. Zuiderwijk verloor overigens ook een toezichtfunctie: bij ProRail, waar ze het eind van haar zittingstermijn al gepasseerd was. Ze vervulde er eerder de positie van interim topvrouw, tot Marion Gout (nr. 6) het stokje in 2011 van haar overnam. Niet voor lang: Gout heeft onlangs haar vertrek aangekondigd, nu het bedrijf onder ‘strakke regie’ van Infrastructuur & Milieu komt te vallen. Bij de Nederlandse Spoorwegen had bestuurslid Merel van Vroonhoven (nr. 25) al eerder de wissel omgezet om voorzitter van de AFM te worden. Nu de vrouwen uit het bestuur zijn vertrokken, zullen de kerels een bondje moeten zien te sluiten tussen de twee spoorbedrijven. Tenzij er een nieuwe topfunctie volgt, zal Gout volgend jaar een lagere positie innemen op de top-50. Hetzelfde geldt voor de nummers 4 en 5: Louise Fresco (nr. 4, hoogleraar, schrijfster en SER-Kroonlid) wordt per 1 juli bestuursvoorzitter van Wageningen Universiteit. Ze geeft er na twee termijnen haar commissariaat bij de Rabobank voor op, maar blijft aan als non-executive bij Unilever. Bij die andere grootbank, ING, vertrekt Tineke Bahlmann (nr. 5) als toezichthouder: nu de staatssteun bijna is afgerond, is er geen reden meer voor een overheidscommissaris. Vorig jaar stapte collega- ‘Bos-wachter’ Lodewijk de Waal al op. Bij diezelfde wisseling van de wacht werd Carin Gorter (nr. 7, zie kader) benoemd, naast de Spaanse Isabel Martín Castellá. Samen met de in 2012 aangetreden oud-staatssecretaris Yvonne van Rooy (nr. 24) heeft ING daarmee drie vrouwen op een raad van tien: keurig op dertig procent. Gemiste kans: als Bahlmann was aangebleven, was ook meteen aan het Europese quotum van veertig procent voldaan. En dan is er nog de raad van bestuur, waarin geen enkele vrouw zit.

NIET BANG VOOR GEDOE
Veel reuring dus in de hoogste regionen van de top-10. Dat schept volgend jaar kansen voor de aanstormende generatie vrouwen. Net zoals Carin Gorter dit jaar de top-10-gate crashte: met haar klim van nr. 46 naar nr. 7 is ze namelijk meteen de grootste stijger. Ook Charlotte Insinger sloop de top-10 binnen (van nr. 13 naar nr. 10) met haar nieuwe commissariaat bij Ballast Nedam: toepasselijke naam voor een bouwer die vorig jaar in de rode cijfers belandde. Insinger heeft er te maken met reorganisaties, een slepende omkopingszaak uit het verleden én moet mee op zoek naar een nieuwe ceo. Maar wie commissaris is bij SNS Reaal en interim-directeur bij het Slotervaart Ziekenhuis, schrikt vast niet terug voor gerommel en gedoe. Insinger nam de tiende plaats over van Herna Verhagen (nu op nr. 20), die ze bij SNS Reaal uitzwaaide als medecommissarisVerhagen zal de vrijgekomen tijd goed kunnen gebruiken als ceo van PostNL, waar ze de handen vol heeft aan de krimpende postmarkt en het uitbouwen van de pakketdienst. Begin dit jaar was een kleine winstbijstelling bij de pakjes genoeg voor een diepe koersval. Toch had Verhagen kennelijk nog tijd voor een nieuw commissariaat: bij de Franse elektrotechnische groothandel Rexel, het bedrijf dat destijds Hagemeyer overnam. De toezichtfunctie – waar ze Fritz Fröhlich treft – telt niet mee voor de Wet bestuur en toezicht.

AFM IN DE RVC?
Wie maakten nog meer plaats vrij in de top-10? De grootste daler is Marjan Oudeman (van nr. 3 naar nr. 36), die haar positie in de raad van bestuur van AkzoNobel opgaf voor het bestuursvoorzitterschap van Universiteit Utrecht. Ze stapte ook uit als commissaris van de Nederlandse Spoorwegen en is nu nog toezichthouder bij ABN Amro, het Noorse Statoil, het Rijksmuseum en het Ronald McDonald Kinderfonds, waar ze voorzitter is. Oudeman heeft er onlangs bovendien weer een commissariaat bij gekregen bij Koninklijke Ten Cate, dat nog niet is meegeteld. De derde stoel in de top kwam vrij doordat Karla Peijs terugtrad als commissaris van Aegon en daarmee daalde van nr. 8 naar nr. 18 (zie kader). De verzekeraar benoemde onlangs een nieuwe vrouwelijke commissaris: Corien Wortmann-Kool, ook een voormalig Europees parlementariër en christendemocraat, net als Peijs. Wortmann-Kool maakte zich destijds sterk voor de benoeming van Peijs’ nevenfunctie als Europees coördinator binnenvaart, heeft Peijs op haar beurt Wortmann naar voren geschoven? Anders zou Aegon daar trouwens zelf wel opkomen, want Wortmann stond in Brussel mede aan de wieg van de regelgeving voor banken en verzekeraars. Ze kent die regels dus als haar broekzak, plus alle belangrijke poppetjes op het Europese schaakbord. Haalt Aegon een eigen AFM-etje aan boord, of juist een handige lobbyist in het Brusselse?

VAKBONDSCOMMISSARIS
Wie zijn de andere new kids on the block die kunnen doorgroeien naar de top en de golden skirts concurrentie aandoen? De lijst telt negen nieuwkomers, één minder dan vorig jaar. Op de lijst van 2010 kwamen dertien vrouwen voor, onder wie bijna de hele huidige top-5. De verse instroom vinden we dan ook vooral terug in de tweede helft van de lijst. Zoals oud-Tweede Kamerlid Laetitia Griffith op nr. 28 (zie kader), die commissaris bij Nuon en de Goede Doelen Loterijen werd. Jeanine Helthuis (nr. 31) is weer terug op de lijst, nadat ze er naast haar commissariaat bij ProRail een toezichtfunctie bij Van Lanschot bij kreeg. Het is niet te hopendat Helthuis – eerder bestuursvoorzitter bij uitvaartorganisatie Monuta – bij haar commissariaten ook denkt vanuit de positie van six feet under, maar er bovenop zit. Haar bancaire ervaring zal bij Van Lanschot goed van pas komen, want Helthuis was voorheen ook bestuurslid en ceo Retail Banking bij Fortis Bank Nederland. Op nr. 41 vinden we nieuwkomer Karin Bergstein (zie kader), die er naast haar positie als ASR-bestuurder drie toezichtfuncties bij kreeg: bij ArboNed, bloedbank Sanquin en Universiteit Utrecht. Grappig genoeg is een andere nieuwkomer, oud-FNV-voorzitter Agnes Jongerius (nr. 44), bij die laatste instelling onderzoeker. Daarnaast is ze commissaris bij FMO en sinds vorig jaar ook bij PostNL, waar haar vakbondsverleden een pre zal zijn bij de lopende reorganisatie. Drie plaatsen verder komen we Stephanie Hottenhuis (nr. 47) tegen, lid raad van bestuur Arcadis en commissaris bij palindroom TenneT.

TIJD VOOR NIEUWE LICHTING
Bergstein en Hottenhuis zijn voorbeelden van vrouwen die hun commissariaten vervullen naast een actieve bestuurlijke functie. In totaal houdt bijna de helft van de lijst toezicht als nevenfunctie, onder wie twaalf ceo’s. De andere helft heeft van toezicht houden haar beroep gemaakt, soms als escape na een voortijdige beëindiging van de corporate loopbaan. Blokkeren die vroege ‘pensionada’s’ de aantreding van de volgende generatie commissarissen, terwijl verjonging en verkleuring de volgende diversiteitsuitdaging vormen? Opvallend is dat de gemiddelde leeftijd van de vrouwen in de top-50 lijkt op te kruipen: van 52,5 jaar in 2012 naar 54,8 jaar in 2014. Iets meer dan de helft van de vrouwen is geboren tussen 1960 en 1969: vijfenveertigplussers dus. In het tijdvak 1970-1979 staat echter geen enkel vinkje: geen dertiger te bekennen, zélfs geen vroege veertiger. De jongste commissaris is Jolanda Poots-Bijl (44). Hoewel de gemiddelde leeftijd van vrouwelijke bestuurders en commissarissen nog altijd lager ligt dan die van mannen – respectievelijk vier en acht jaar volgens de Female Board Index 2013 – lijkt het tijd voor een nieuwe lichting vrouwen.

SHORTCUT
Misschien komt die verjonging wel uit het buitenland. Zo heeft DSM net de Brits-Zwitsers-Franse Geraldine Matchett (42) benoemd, als eerste vrouw in de raad van bestuur. Ze werkte eerder bij KMPG en Deloitte. Ook drie andere buitenlandse vrouwen in de top-50 hebben een consultantsachtergrond: de Amerikaanse Wolter Kluwer-ceo Nancy McKinstry (nr. 33) begon haar carrière ooit bij Booz Allen Hamilton, de Britse Mary Harris (nr. 14, commissaris TNTExpress, Unibail-Rodamco, Scotch & Soda en Sainsbury) is oud-McKinseyaan en de Franse Armelle Carminati- Rabasse (nr. 46) bracht voor haar benoeming in de rvb van Unibail- Rodamco ruim een kwart eeuw door bij Accenture, waar ze wereldwijd verantwoordelijk was voor het hr- en diversiteitsbeleid. McKinstry zei het al: de meritocratische adviessector vormt voor vrouwen een mooie shortcut naar topfuncties: niet sekse maar het resultaat telt, de klantenkring vormt een mooi netwerk en de adviesopdracht een natuurlijk assessment dat het vermeende ‘risico’ van een uiteindelijke benoeming als vrouw wegneemt. De vierde buitenlandse vrouw op de lijst, de Duitse Marion Helmes (nr. 38), werd juist groot in de zware industrie bij staalconcern ThyssenKrupp en is momenteel cfo van farmabedrijf Celesio. In Nederland is ze commissaris bij NXP en tot voor kort bij Fugro. Overigens is de lijst buitenlandse dames bij top-100 bedrijven nog veel langer: in totaal zijn het er 44. Buitenlandse vrouwen komen echter pas in aanmerking voor de top-50 als ze één bestuursfunctie of twee commissariaten bij top-100 bedrijven bekleden. Zo heeft alleen Unilever al vier buitenlandse vrouwelijke non-execs die niet op de lijst staan: twee Chinese, een Amerikaanse en een Zuid-Afrikaanse. Maar het mooist is natuurlijk als bedrijven de vijver in hun eigen achtertuin beter bevissen. Onvoldoende gebruikmaken van lokaal toptalent

Lees verder
> Top-50 Corporate Vrouwen 2014 - de lijst