Kitty Koelemeijer: 'Angst zorgt voor een rem op gewenst gedrag'
Wat betekent verantwoord leiderschap voor u?
‘Elke onderneming heeft impact op de samenleving en zal dus moeten bijdragen aan grote maatschappelijke thema’s. Welke dat zijn, hangt in de praktijk mede af van de publieke opinie. Nu zijn klimaat en milieu actueel, waarbij klimaatverandering mogelijk de grootste uitdaging vormt voor de komende decennia. Zelfs bedrijven in sectoren met weinig impact op die thema’s kunnen dit niet negeren, willen ze op termijn bestaansrecht hebben. Een belangrijke rem op verantwoord leiderschap is het ontbreken van een gelijk speelveld. Als je beslissingen moet nemen die kostenverhogend zijn of die je concurrenten bevoordelen, leidt dat tot terughoudendheid. Natuurlijk moeten ondernemingen voorzichtig zijn met ingrepen op voor de bedrijfsvoering essentiële activiteiten, maar er zijn best veel maatregelen waarbij de “schade” in termen van omzet en winst relatief klein is en waarmee je wel impact hebt en die kunt laten zien. Denk aan de supermarkt die sigaretten uit het schap haalt terwijl de concurrent dat niet doet. Toch houdt de angst voor het minder snel groeien dan de concurrentie het gewenste gedrag tegen. Daar mag best wat meer lef in worden getoond.’
Rendeert ‘lef tonen’ op lange termijn dan wel? Of moeten organisaties rendementsverlies op de koop toe nemen?
‘Het kan best een redelijk lange periode rendement kosten en er zullen altijd groepen klanten zijn die voor een andere leverancier kiezen. Tegelijk zal een deel van de klanten juist met meer waardering naar je kijken, zeker als je keuzes koppelt aan innovatie. De echte winst is dat de management mindset verandert – de manier van denken binnen je organisatie – en dat je het innovatief vermogen versterkt.’
Flitsbezorgers als Getir en Flink zijn in opmars. Zulke diensten, waar ook veel kritiek op is, worden ook gebruikt door consumenten die van bedrijven eisen dat ze zich verantwoord gedragen. Hoe verklaart u dat?
‘Ze passen in de trend naar instant gratification, diensten die gemak opleveren en wachttijd verkorten. Als mensen dat eenmaal ervaren, went het razendsnel. Dat noemen we hedonistische aanpassing. De frictie die nu ontstaat, heeft er vooral mee te maken dat bedrijven in hun drang om de sterke marktgroei bij te benen onvoldoende rekening houden met zaken als verkeersveiligheid, arbeidsomstandigheden of milieu. Omdat het zo niet kan doorgaan, leidt die frictie ook weer tot innovatie, zoals elektrisch vervoer of het bundelen van zendingen. Hebben mensen zulke diensten überhaupt nodig? Tja, ik kan heel veel voorbeelden geven van innovaties uit het (verre) verleden waarvan men zich afvroeg of we die nodig hebben.’
Monopolisten als Amazon, Booking.com of het internationaal opkomende Just Eat Takeaway maken winst ten koste van de marges van anderen. Ziet u dat als een ongewenste machtsconcentratie?
‘Machtsconcentratie is voor niemand goed en dus onwenselijk, maar de basis van de machtspositie van dit soort ondernemingen is het feit dat we het met z’n allen toelaten. Ze hebben zoveel waarde voor bedrijven en consumenten gecreëerd dat het lastig is om er weer vanaf te komen. Toch kun je de verantwoording niet alleen bij consumenten leggen. In hun koopgedrag laten veel consumenten zich niet of nauwelijks leiden door maatschappelijke verantwoordelijkheid. Je kunt de verantwoording ook niet uitsluitend bij de politiek leggen, al is het zeker zo dat wetgeving achterloopt als het gaat om het reguleren van big tech-bedrijven. Uiteindelijk kom je weer uit bij de discussie over verantwoord leiderschap: dat een bestuur bij alles wat het doet probeert om z’n rol in de samenleving op de best mogelijke manier in te vullen. Ook big tech-ondernemingen realiseren zich dat in toenemende mate.’
U bekleedt meerdere commissariaten en toezichthoudende functies. Moet verantwoord ondernemen wettelijk worden afgedwongen, zoals Jaap Winter en andere hoogleraren ondernemingsrecht bepleiten? Of staat het in de boardroom al voldoende op de agenda?
‘Ik zie dat besturen zich bewust zijn van hun maatschappelijke rol en zorgplicht en dat commissarissen de discussie soms aanscherpen als ondernemingen aan deze rol en plicht niet duidelijk genoeg invulling geven. Toch zouden ze er wat mij betreft meer en vaker expliciet over van gedachten kunnen wisselen. Of je het wettelijk moet afdwingen? Ik ben geen voorstander van juridisering en geef de voorkeur aan een economisch perspectief. Je kunt zeker van bedrijven vragen om hun doelen op dit gebied te objectiveren, heldere ESG-criteria te formuleren en erover te rapporteren.’
Dit interview is gepubliceerd in Management Scope 08 2021.
Dit artikel is voor het laatst aangepast op 29-09-2021