Analyse Top-100 Corporate Vrouwen 2018

Rijnlandse traditie 
De Top-100 Corporate Vrouwen bestaat uit maar liefst 100 fearless girls, maar dan van vlees en bloed. Ze wisten als bestuurder of beroepscommissaris door te dringen tot de top van de grootste bedrijven van Nederland. De lijst wordt voor de derde keer op rij aangevoerd door Petri Hofsté, met drie commissariaten bij financials (Achmea, Kas Bank en Rabobank) en toezichtfuncties bij bodemonderzoeker Fugro en Nyenrode Foundation. Hofsté begon haar loopbaan als accountant bij KPMG en maakte een tour d’horizon door de financiële wereld (ABN Amro, De Nederlandsche Bank, korte tijd bij financieel dienstverlener APG) alvorens beroepscommissaris te worden. Gezien haar achtergrond zal het niet verbazen dat ze bij haar commissariaten vaak lid is van de auditcommissie. Ze heeft ook oog voor toezichtthema’s als langetermijnwaardecreatie, cultuur en duurzaamheid: als toezichthouder is ze stevig geworteld in de Rijnlandse traditie.
Hofsté wordt op de hielen gezeten door een nieuwe runner-up: Annet Aris, die er een commissariaat bij Randstad bij kreeg en daarmee van nr. 9 in de top-3 terechtkwam. Aris pendelt heen en weer tussen Frankrijk, waar ze als adjunct-professor strategie doceert aan businessschool INSEAD in Fontainebleau, en Nederland: ze is ook commissaris bij techbedrijf ASML en verzekeraar a.s.r.. Daarnaast reist ze regelmatig naar Duitsland voor de vergadering van de Aufsichtsrat van heftruckfabrikant Jungheinrich en tot voor kort mediabedrijf ProSiebenSAT1. Verder is ze independent non-executive director van de Britse reisorganisatie Thomas Cook. Daar heeft ze zitting in het health, safety & environmental committee, een commissie die je in Nederland niet zo snel zult zien. De meeste bedrijven hier houden het bij de grote drie: de audit-, de nominatieen de remuneratiecommissie. Overigens heeft ASML een technologie- en strategiecommissie, waarin Aris, gespecialiseerd in digitale transformatie en disruptieve innovatie, zitting heeft. Die schaarse expertise en haar internationale ervaring hebben haar tot een veelgevraagd toezichthouder gemaakt bij sectoren en bedrijven die frontaal geraakt worden door de nieuwe technologie – en voor welke organisatie geldt dat tegenwoordig niet? Aris is ook voorzitter van de programmacommissie van D66.

Opgezegd vertrouwen
De top-3 wordt gecomplementeerd door Marike van Lier Lels, vorig jaar nog nr. 2. Het afgelopen jaar waren er geen wijzigingen in de toezichtportefeuille van Van Lier Lels (Eneco, NS, RELX, ook nog bekend onder de oude naam Reed Elsevier en kabelfabrikant THK), maar daar zou binnenkort wel eens verandering in kunnen komen. Ze is namelijk commissaris bij Eneco, waar bestuur en aandeelhouders de afgelopen tijd recht tegenover elkaar stonden rond de verkoop van het energiebedrijf. Het leidde tot het vertrek van topman Jeroen de Haas. Inmiddels heeft de ondernemingsraad geen vertrouwen meer in de rvc en is er een enquêteverzoek ingediend bij de Ondernemingskamer. Daarin verzoekt de ondernemingsraad (or) Van Lier Lels en haar medecommissarissen Mirjam Sijmons (nr. 49) en Edo van Assem (voorzitter) te schorsen. Ze verwijten de rvc ‘wankel en zwalkend beleid’. Het moet heel erg wennen en een grote schok zijn voor Van Lier Lels, die haar hele loopbaan juist op handen gedragen werd door de werkvloer: eerst als bestuurder bij Van Gend & Loos, Nedlloyd en Schiphol, later in haar commissariaten, waarbij ze vaak door de OR werd voorgedragen.

Voorbeschouwen in de wandelgangen?  
Net als vorig jaar toont de top-10 weinig veranderingen. Wel komt Marjan Oudeman binnen op nr. 10 door een nieuw commissariaat bij Aalberts Industries. Ze zit er met alleen maar mannen in bestuur en rvc, maar Oudeman is gewend de enige vrouw in een mannenwereld te zijn. In de top van Hoogovens/Corus/ Tata Steel en AkzoNobel was het vaak niet anders. Na een intermezzo als collegevoorzitter van Universiteit Utrecht richt Oudeman zich nu op haar uitermate evenwichtig samengestelde toezichtportefeuille: twee Nederlandse bedrijven (naast Aalberts is ze commissaris bij SHV, waar ze Annemiek Fentener van Vlissingen (nr. 6) treft, president-commissaris van het familiebedrijf), twee buitenlandse bedrijven (het Belgische Solvay en het Noorse Statoil) en twee culturele instellingen: het Concertgebouw en het Rijksmuseum, beide posities met een prestige zo groot als het Museumplein dat de twee iconische gebouwen scheidt. Daarnaast is ze voorzitter van de raad van toezicht van het Ronald McDonald Kinderfonds. Oudeman heeft ook nog tijd voor de ‘postdialoog’: ze leidt voor het ministerie van Economische Zaken en Klimaat het gesprek tussen de postbedrijven, vakbonden en andere stakeholders over een betaalbare en duurzame postvoorziening. Oudeman moet de sterk verdeelde partijen op een lijn zien te krijgen. Zou PostNL-ceo Herna Verhagen (nr. 59), die ook commissaris is bij het Concertgebouw, haar collega- toezichthouder bij de muziektempel wel eens aanspreken voor even ‘voor-of nabeschouwen’ in de wandelgangen? Je netwerk heb je niet voor niets, tenslotte.

Kralenrijgen
De hoogste nieuwe binnenkomer vinden we op nr. 23: Margreet Haandrikman. Ze heeft niet de zwaarste commissariaten, maar ze heeft er wel veel. Als bedrijven expanderen via kleine overnames, heet dat ‘kralenrijgen’. Haandrikman doet hetzelfde, maar dan met toezichtfuncties. Ze heeft inmiddels een mooi parelsnoer bij elkaar geregen. Zo werd ze vorig jaar commissaris bij uitvaartonderneming Monuta, vastgoedbedrijf NSI en verzekeraar Scildon (voorheen Legal & General). Verder heeft ze nog drie toezichtfuncties bij kleinere organisaties in de verzekeringsbranche, bij één daarvan is ze voorzitter. Als er een maximum voor het aantal toezichtposities bij verzekeringsbedrijven bestond, zou Haandrikman het overschrijden. In die sector liggen overigens wel haar roots, ze was actuaris bij SNS Reaal en Achmea. Bij die laatste organisatie was ze verantwoordelijk voor de renovatie van de groepsstructuur, waarvan ze uiteindelijk zelf geen deel meer zou uitmaken.

Voorbeeldgedrag 
De op een na hoogste nieuwe topvrouw op de lijst is een buitenlandse: Jessica Uhl (nr. 30), die vorig jaar Simon Henry opvolgde als financieel directeur van Shell. Millennials schijnen niet meer zo graag voor Shell te willen werken, vanwege de duurzaamheidsproblematiek. Uhl wil dat kennelijk wel. Hoewel de cfo-positie bij de oliemaatschappij behoorlijk uitdagend is: zo moet Uhl de investering in het gasveld in Groningen van de Nederlandse Aardolie Maatschappij afschrijven en moet ze geld bij elkaar zien te schrapen om de aandeelhouders tevreden te houden met dividend en aandeleninkoop. Ze moet genoegen nemen met een elektrische BMW i3 als emolument, in plaats van de gebruikelijke prestigieuze 7-serie. Maar ja, de top moet natuurlijk het goede voorbeeld geven. Shell-Nederland topvrouw Marjan van Loon (nr. 60) rijdt zelfs een waterstofauto.

Stapje terug 
Jabine van der Meijs (nr. 34) verliet Shell juist om cfo te worden van Schiphol. Ze is er de opvolger van Els de Groot, die de luchthaven vorig voorjaar verliet omdat ze toe zou zijn aan een nieuwe uitdaging. De Groot is een van de vrouwen die dit jaar niet meer terugkeert in de lijst, net als bijvoorbeeld Angelien Kemna (weg bij APG, nog geen nieuwe bestuursfunctie bekend), Ilona Haaijer (weg als ceo DSM Food Specialties en nu alleen nog commissaris bij Boskalis), Maëlys Castella (van cfo AkzoNobel naar een managementfunctie bij het bedrijf) en Ingrid de Graaf (uit rvb DeltaLloyd na de overname door NN Group, inmiddels lid van de directie van Aegon Nederland). Zowel Castella als De Graaf deden dus een stapje terug. Afvaller Else Bos trad terug als ceo PGGM, maar deed dat om per 1 juli Jan Sijbrand op te volgen in de directie van De Nederlandsche Bank (met een sabbatical ertussen). Zij zal volgend jaar ongetwijfeld terugkeren in de lijst.

Vrouwelijke veerkracht
Soms zoeken vrouwen die hun bestuursfunctie (moeten) opgeven hun toevlucht in het beroepscommissariaat. Mannen kloppen het stof van hun kleding en gaan vaak gewoon een directiekamer verder. Gelukkig kan het ook anders en zijn er ook vrouwen die terugkeren in een andere bestuursfunctie, al kan dat soms even duren. Mirjam Sijmons (nr. 49) bijvoorbeeld daalde vorig jaar fors op de lijst: de voormalig ceo van ArboNed stapte na de fusie met HumanCapitalCare op uit het bestuur. Dit jaar is Sijmons juist een van de grootste stijgers, met haar nieuwe bestuursfunctie bij accountantsorganisatie EY, waar ze verantwoordelijk wordt voor het cultuur- en gedragsprogramma, een portefeuille die haar wel is toevertrouwd, als orthopedagoog van huis uit. Een ander voorbeeld van vrouwelijke veerkracht is Leni Boeren (nr. 43): vorig jaar verdween ze uit de lijst vanwege haar vertrek bij Robeco, na de inlijving door het Japanse Orix. Al dat fusie- en acquisitiegeweld vernietigt dus soms niet alleen waarde, maar kan ook funest zijn voor de diversiteit in de top. Dit jaar is Boeren weer terug in de lijst met een nieuwe bestuursfunctie bij Van Lanschot Kempen. Ze werd ook nog non-executive bij Air France-KLM, naast commissariaten bij Tata Steel Nederland en hedgefonds Transtrend, waar ze voorzitter is. Vooral haar positie als onafhankelijk commissaris van Air France- KLM zal haar nu veel tijd kosten, met het vinden van een opvolger voor de onlangs opgestapte topman Jean-Marc Janaillac en een uitweg uit de impasse met het stakende personeel en de bonden. Met zo’n crisis kan de hoeveelheid beschikbare tijd en aandacht al snel in de knel komen, vooral in een uitpuilende portefeuille als die van Boeren, met een bestuursfunctie en drie commissariaten.

Doodlopende straat 
Ook in de eerste maanden van 2018 stapte een aantal vrouwelijke bestuurders op. Zo vertrekt Thessa Menssen (nr. 39) in juli als financieel directeur van bouwer BAM, ‘omdat voor de verdere implementatie van de strategie een andere invulling van de cfo-functie gewenst is’, aldus het persbericht. Ze is nu alleen nog commissaris bij PostNL en FMO. Volgend jaar zal Menssen dus niet of lager op de lijst staan, tenzij ze elders weer bestuurder wordt óf zich voluit op het beroepscommissariaat stort. Bij Arcadis vertrekt Stephanie Hottenhuis (nr. 97) per 1 oktober. Ze bracht tot nu toe haar gehele werkzame leven door bij het ingenieursbedrijf en zat sinds 2012 in de raad van bestuur. Die wordt nu gesplitst in een uitvoerend bestuur met ceo en cfo en een nieuw bestuursteam daaronder, waarin Hottenhuis als regiodirecteur Azië en Pacific niet terugkeert. Ze is daarmee de grootste daler op de lijst. Hottenhuis zou naast haar al bestaande toezichtfunctie bij TenneT commissaris worden bij verzekeraar a.s.r., net als Sonja Barendregt-Roojers (niet op de lijst), maar trok zich terug omdat ze alweer een bestuursfunctie elders zou hebben en belangenverstrengeling wil voorkomen. Voor Hottenhuis in elk geval dus geen vlucht in het beroepscommissariaat.
Arcadis verliest dus een vrouw uit de top, maar heeft er ook weer één voor teruggekregen: Sarah Kuijlaars (nog niet op de lijst) werd cfo bij het ingenieursbedrijf na een lange internationale carrière in treasury, control en financiën bij Shell en een intermezzo bij vliegtuigmotorenbouwer Rolls-Royce. Overigens lopen niet alleen vrouwelijke bestuurders af en toe een doodlopende straat in, hetzelfde kan gelden voor commissarissen. Zo viel Olga Zoutendijk terug naar de tweede helft van de lijst na haar terugtreden als president-commissaris van ABN Amro.

Diversiteitsbuffer 
Terug naar de nieuwkomers op de lijst. Drie daarvan vinden we bij één organisatie: Rabobank. Eerder benoemde de bank al Petra van Hoeken (nr. 17) in de groepsdirectie (die destijds van bank NIBC kwam). Als er één vrouw over de dam is, volgen er kennelijk meer, want inmiddels telt de Rabotop vier vrouwen op een totaal van tien bestuurders en dus 40 procent. Dat is meer dan het wettelijk streefcijfer van 30 procent. Misschien wilde Rabo qua diversiteit wat extra vet op de botten, om een eventuele tegenvaller op dat gebied te kunnen opvangen. Met zo’n tegenslag had de bank in het verleden vaker te kampen. Zo moest Gerlinde Silvis in 2013 uit (toen nog) raad van bestuur vertrekken na één termijn. Twee jaar later trok Carin Gorter zich op het allerlaatste moment terug als chief risk officer (cro) nadat de Rabobank haar had weggekaapt bij ING, waar ze commissaris was. Overigens werd de score van 40 procent vrouwen in het bestuur bereikt door de topstructuur opnieuw op de tekentafel te leggen. Alle drie de vrouwen waren al werkzaam bij de bank: door de verbreding van de raad van bestuur naar een groepsdirectie komen ze ineens in beeld. De meeste organisaties maken de omgekeerde beweging en splitsen de top in een rvb en een executive committee (exco).
Wie zijn die drie Rabovrouwen? Alleen Mariëlle Lichtenberg (nr. 65) is eigen kweek en doorliep de rank and file bij de bank, om uiteindelijk vorig jaar beloond te worden een positie in de groepsdirectie. Ze is er verantwoordelijk voor het primaire proces: retail & private banking. Chro Janine Vos (nr. 52) kwam in 2016 van KPN en moest direct na haar aantreden 12.000 van de 40.000 medewerkers laten afvloeien. ‘12.000 mensen naar buiten begeleiden: dat is niet niks,’ zei ze er zelf over toen ze werd uitgeroepen tot Chro van het Jaar 2017. ‘Ik begrijp dat dit moeilijk is voor medewerkers. Maar de verandering is nodig. Ik denk dat als je dit goed en respectvol doet, je veel kan betekenen voor mensen.’ Kirsten Konst (nr. 64) werkte tot 2010 bij ABN Amro, voor ze naar Rabobank overstapte als operationeel directeur. Zij is nu directeur Bedrijven en lid van de groepsdirectie van de bank. Zeven jaar later nam de bank aan de Zuidas ‘revanche’ door Tanja Cuppen (nr. 74) als cro op te nemen in de raad van bestuur. Vóór haar overstap naar ABN Amro was ze cro bij Rabobank Noord-Amerika, standplaats New York, Park Avenue. Dan moet de Zuidas toch even wennen zijn.

Overstap na overname 
Cuppen is dus niet alleen nieuw op de lijst, maar kreeg vorig jaar ook een nieuwe bestuursfunctie. Hetzelfde geldt voor Annette Mosman (nr. 73): ze verruilde haar positie als ceo van verzekeringsmaatschappij Generali Nederland voor die van chief financial and risk officer (cfro) van APG. Generali is inmiddels overgenomen door branchegenoot a.s.r.. Mosman vond na de afronding van de transactie dus een goed heenkomen bij de pensioenuitvoerder, waar ze Angelien Kemna (niet meer op de lijst) opvolgde. Overigens zou APG eigenlijk al in zee zijn gegaan met een andere kandidaat, die echter op het laatste moment koos voor een ander aanbod. Een soort Carin Gortertje dus. APG worstelde al eerder met de bezetting: Hofsté vertrok in 2013 slechts negen maanden na haar aantreden als cfro. Ze had moeite met de samenstelling van het bestuur, de sfeer en vooral de invloed van het veranderde bestuursmodel op de invulling van haar rol. ‘Ach, iedereen heeft recht op zijn eigen bananenschil’, zei ze daarover eerder in dit magazine.

In de goede adresboekjes 
Multinationals kiezen vaak voor buitenlandse vrouwen in de top, zeker als ze beursgenoteerd zijn, omdat ze denken dat het talent dat ze zoeken hier niet voorhanden is. Zo ging de functie van chief human resources officer (chro) in het exco bij chemieconcern DSM vorig jaar naar de Duitse Judith Wiese (nr. 85). Daarmee is er na Pamela Mars-Wright (nr. 21), lid van de board in het eigen familiebedrijf en commissaris bij familieconglomeraat SHV en bierbrouwer Heineken, opnieuw een Mars-vrouwtje in de top-100 geland. Wiese was jarenlang verantwoordelijk voor mens & organisatie bij Mars, dat naast snoeprepen ook bekende merken voert op de voedingsmarkt voor huisdier en consument. Sinds vorig jaar draagt ze dezelfde verantwoordelijkheid bij DSM. Ze is de enige vrouw in het exco van zes. Daar is dus sowieso ruimte voor nog een vrouw, als we het streefcijfer van 30 procent ook toepassen op de laag ónder de raad van bestuur. De rvc zelf voldoet daar al aan, met de Zwitserse cfo Geraldine Matchett (nr. 69). Maar de twee dames in de DSM-top komen dus allebei in dubbel opzicht van buiten: niet uit Nederland én niet uit het bedrijf zelf, terwijl de rest van de bestuurders wel overwegend Nederlands (en man) is. Wiese studeerde in Rotterdam, ze kent de Nederlandse cultuur dus in elk geval wel van binnenuit.

In de goede adresboekjes 
Voedingsmiddelenconcern Unilever haalde begin dit jaar juist wel een Nederlandse binnen om de verantwoordelijkheid van het concern in Europa te dragen: Hanneke Faber (nr. 63), dochter van voormalig vredesactivist Mient Jan. Faber doorliep een internationale carrière bij levensmiddelenbedrijf Procter & Gamble en stapte in 2013 als chief commercial officer over naar supermarktconcern Ahold. Na de fusie met evenknie Delhaize hield ze zich in het executive committee bezig met online verkoop en innovatie. Bij Unilever is Faber de enige Nederlandse vrouw in het leadershipteam, de andere twee zijn de Indiase Leena Nair en de Amerikaanse Amanda Sourry (beiden niet op de lijst). De laatste werd gelijk met Faber werd benoemd. Unilever-ceo Paul Polman kent Faber nog van haar tijd bij Procter & Gamble, chairman Marijn Dekkers trad net terug als ceo van het Duitse Bayer, toen Faber daar commissaris werd. Daarmee stond ze in de goede adresboekjes.

Nieuwe generatie
Hoe is het gesteld met de jonge aanwas op de lijst? Bij de bestuurders is Annemiek van Melick (nr. 87) cfo van de Volksbank, met haar 42 jaar de jongste. Bij de beroepscommissarissen is Sandra Addink- Berendsen (nr. 66) met 44 jaar de jongste op de lijst. Ze behoren tot de nieuwe generatie fearless girls. De bronzen versie krijgt eind dit jaar op veler verzoek een permanente plek: pal voor de New York Stock Exchange, als een onontkoombaar j’accuse. Misschien wordt het tijd dat er op het Beursplein in Amsterdam ook zo’n stoutmoedig meisje komt te staan. Overigens heeft vermogensbeheerder State Street Global Advisors plannen om dit jaar ook in Japan, Canada en Europa bedrijven te gaan aanspreken op het ontbreken van vrouwen in de top. Wees slim, wees ze voor.

> Lees ook:  De vrouwelijke chair komt eraan

Verantwoording: De Top-100 Corporate Vrouwen is samengesteld door Management Scope. Voor de gehanteerde systematiek verwijzen we naar de Top-100 Corporate Vrouwen. Dit artikel is gepubliceerd in Management Scope 06 2018.