Analyse Top-100 Corporate Vrouwen 2023: Voor het eerst géén beroepscommissaris

Weekendcommissaris
PostNL moest drie winstwaarschuwingen afgeven na een te optimistische inschatting van de markt voor pakjesbezorging en degradeerde naar de smallcaps. Heeft een ceo in problemen wel tijd en aandacht genoeg om zowel een crisis thuis als elders te helpen oplossen? De topvrouw zelf vindt van wel: ‘Commissariaten maken van mij een betere leider’, zei ze in Het Financieele Dagblad. En: ‘Ik doe alle voorbereidingen in het weekeinde.’ Verhagen werd onlangs voor vier jaar herbenoemd als ceo van PostNL. Voorlopig blijft ze dus nog wel even weekendcommissaris in plaats van beroeps. En nu maar hopen dat ingelaste crisisvergaderingen ook gewoon tot zaterdag of zondag kunnen wachten.

Fotofinish
Runner-up is Pauline van der Meer Mohr, wél beroepstoezichthouder. Ze bekleedt de tweede positie overigens ook al in de Top-100 Commissarissen, waar ze zowel de grootste stijger als de hoogstgeplaatste vrouw was. De toezichtportefeuille van Van der Meer Mohr kreeg vorig jaar een make-over. Ze is inmiddels commissaris van supermarktconcern Ahold Delhaize, chipbedrijf ASMI (voorzitter) en verzekeraar NN, nadat ze het einde van haar zittingstermijnen had bereikt bij biotech- en voedingsingrediëntenproducent DSM (toen nog zonder fusiepartner Firmenich), de Britse bank HSBC en accountants- en adviesorganisatie EY. Dat is het mooie van de toezichtrol: de periodieke verversing opent de deur naar andere boardrooms en nieuwe sectoren. Voor bestuurders is die bewegingsruimte toch beperkter. Van der Meer Mohr houdt nu toezicht bij drie AEX-bedrijven, bij één als president-commissaris. Er is dan ook sprake van een fotofinish met Verhagen. Eigenlijk zou je beíde vrouwen kunnen uitroepen tot co-aanvoerders van de Top-100: de één in de categorie bestuurder-commissaris, de ander in de categorie beroepstoezichthouders.

Duo zonder dame
Duoleiderschap is niet langer ongewoon, sinds Dimitri de Vreeze en Geraldine Matchett (nr. 32) door de commissarissen (onder wie destijds Van der Meer Mohr) tot co-ceo’s van DSM werden benoemd. Er komt overigens een einde aan dat tweehoofdig leiderschap, omdat die constructie de integratie van het Nederlandse concern met het Zwitserse Firmenich te complex zou maken. De Vreeze gaat het gecombineerde bedrijf alleen leiden, Matchett vertrekt. Jammer vanuit diversiteitsoogpunt: het betekent immers weer een vrouwelijke ceo minder en daar hebben we er al zo weinig van. Het is dan ook de vraag of we Matchett volgend jaar nog terugzien op de lijst. Maar wie weet, lukt het de Zwitserse/Franse/Britse om een paar zware Nederlandse commissariaten toe te voegen aan haar bestaande rol als non-executive van het Zweeds-Zwitserse industrieconcern ABB. Ze heeft hier immers tien jaar lang aan haar netwerk kunnen bouwen.

Vijfvoudig voorzitter auditcommissie
Op nr. 6 vinden we de hoogste binnenkomer: Carin Gorter. Ze figureerde in 2015 ook al in de lijst en maakt nu een mooie comeback. Dat heeft de oud-bankier allereerst te danken aan de hoeveelheid commissariaten die ze bekleedt. We tellen vijf commissariaten, waaronder drie bij beursgenoteerde bedrijven: elektrische- bussenfabrikant Ebusco, rechtsbijstandsverzekeraar DAS, technologiebedrijf TKH, fitnesscentra-exploitant Basic-Fit en TVM Verzekeringen. Daarnaast houdt Gorter toezicht op de Nederlandse Transplantatie Stichting. Ze is bij al haar vijf commissariaten voorzitter van de auditcommissie én ze is lid van de externe auditcommissie van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Een echt cijferkanon dus. Overigens moeten auditcommissies de komende jaren ook niet-financiële kpi’s gaan meten en monitoren voor adequaat toezicht op de verduurzaming van Nederlandse bedrijven. Een complexe transformatie, en dat dus maal vijf! Zou er een maximum moeten worden gesteld aan het aantal voorzitterschappen van zo’n zware commissie, vanwege de intensieve tijdsbesteding? Of is er juist sprake van synergie?

Bestuurders-drain drupt door
De hoge auditfactor van Gorter heeft alles te maken met haar financiële achtergrond: ze begon haar loopbaan bij de Rabobank, gevolgd door ruim een decennium ABN Amro. In 2016 zou Gorter cro worden bij Rabobank, waarvoor ze haar commissariaat bij ING opgaf. Een paar dagen voor het ingaan van haar benoeming trok ze zich echter plotseling terug. Sindsdien richt ze zich op haar toezichtportefeuille. In haar plaats benoemde Rabobank Petra van Hoeken (nr. 18) – destijds NIBC-cro – die drie jaar later alweer overstapte naar trustkantoor Intertrust en vervolgens naar... het beroepscommissariaat (onder meer bij de Volksbank). De bestuurders-drain bij topvrouwen drupt dus nog altijd door. Een ander voorbeeld daarvan is Thessa Menssen (nr. 19): ze viert dit jaar haar lustrum als toezichtprof, na een loopbaan bij Unilever, Havenbedrijf Rotterdam en bouwer BAM. Bij dat laatste bedrijf stapte ze in 2018 op als financieel directeur, omdat ‘voor de verdere implementatie van de strategie een andere invulling van de cfo-functie gewenst was’, zoals het persbericht destijds meldde. Sindsdien bouwde Menssen een stevige portefeuille op: dit jaar voegde ze een commissariaat bij industrieel technologieconcern Aalberts toe aan posities bij onder meer IT-dienstverlener Ordina en netbeheerder Alliander. Daarmee is ze de grootste stijger en promoveert ze van de tweede helft naar het eerste kwart van de lijst.

Cxo én commissaris
Toch telt de lijst niet alleen beroepscommissarissen, integendeel. Een substantieel deel van de vrouwen (vooral de jongere) combineert het commissariaat met een rol in de c-suite: circa een derde (35) is ‘dubbel druk’. Onder hen bevinden zich 12 ceo’s, ook weer ongeveer een derde dus. Verder combineren zeven vrouwen het toezicht met een hoofdfunctie in de wetenschap, de advocatuur, of het consultantsvak. In totaal is het aantal nog actieve commissarissen ruwweg gelijk aan het aantal ‘profs’. Wel domineren de profs het eerste kwart van de lijst, bestuurders kunnen immers niet ‘stapelen’ omdat ze zijn gebonden aan het maximum van twee commissariaten. Lijstaanvoerder Verhagen laat echter zien dat ook bestuurder- commissarissen nummer 1 kunnen worden, mits de twee nevenfuncties zwaar genoeg zijn. In de Top-100 staan ook 13 vrouwen die alleen een bestuursfunctie bekleden en kennelijk geen tijd of ambitie hebben voor een commissariaat ernaast. In acht gevallen gaat het om buitenlandse vrouwen. Hebben ze hun handen vol aan hun eigen bedrijf, of zitten ze onvoldoende in lokale netwerken om gevraagd te worden voor toezichtfuncties bij andere Nederlandse bedrijven?

Nieuwkomers terug naar post-coronaniveau
Terug naar de nieuw- en terugkomers: dat zijn er dit jaar 16. Vorig jaar waren dat er nog 23, toen zagen we een inhaalslag van benoemingen na twee coronajaren. Postpandemie lijken de aan- en aftreedroosters inmiddels weer genormaliseerd. Met 16 procent vernieuwing is de lijst slechts mondjesmaat ververst, ondanks het vrouwenquotum: ten minste een derde vrouwen in de rvc. Wie eenmaal een felbegeerde vrouwelijke commissaris (of bestuurder) binnen heeft, probeert die kennelijk angstvallig minimaal twee termijnen vast te houden. Bovendien wordt er geregeld over de grens geshopt voor vrouwelijk bestuurs- en toezichttalent. Een kwart van de nieuw genoteerde vrouwen op de lijst komt uit het buitenland, zoals bijvoorbeeld de op een na hoogste binnenkomer: Alexandra Reich (nr. 22, zie ook: ‘Telecomtitaan, antibaas en crazy mom’). De Oostenrijkse werd dit voorjaar bij ING benoemd tot commissaris. Tegelijkertijd met Reich werd oud- Van Lanschot Kempen-ceo Karl Guha voorgedragen als commissaris, met de intentie hem per 1 juli Hans Wijers te laten opvolgen als president-commissaris. Daardoor zou de rvc met drie vrouwen op tien mannen echter tijdelijk niet voldoen aan het quotum. Een pijnlijke vergissing. De benoeming van Guha werd dus een paar maanden uitgesteld. Eerder was er ook al gedoe rond het vrouwenquotum bij SnowWorld en bij Just Eat Takeaway. De maaltijdbezorger opende de toezichttrukendoos en benoemde op de aandeelhoudersvergadering eerst de Belgische Trustpilot-cco Mieke De Schepper (nieuw binnen op nr. 40), zodat héél even aan het quotum werd voldaan en de weg vrij was voor de benoeming van oud-Ahold Delhaize- ceo Dick Boer tot (president-)commissaris.

Importbestuurder wordt importcommissaris
Op nr. 26 stuiten we op een vertrouwde naam: Nyenrode-professor Annemieke Roobeek maakt haar rentree in de lijst met een commissariaat bij Randstad Nederland (ze hield al toezicht op onder meer energiemaatschappij Eneco). Eigenlijk hadden we deze toezichtveterane met al haar ervaring niet bij de Nederlandse werkmaatschappij van het uitzendconcern verwacht (of anders in elk geval als president-commissaris), maar bij de moederorganisatie. Randstad benoemde in de rvc van de holding dit voorjaar wel de Franse Laurence Debroux (nr. 41). Ze vertrok twee jaar geleden voortijdig als cfo van bierbrouwer Heineken, toen Dolf van den Brink als nieuwe ceo zijn hofhouding herschikte. Maar er bleef kennelijk een lijntje bestaan tussen de Française en ons kikkerlandje, zoals mogelijk ook bij DSM’s Matchett het geval zal blijken te zijn. Importbestuurders kunnen dus evolueren tot importcommissarissen: ze beschikken over de gewenste internationale ervaring, maar ook over de kennis van de Nederlandse cultuur en governancemores en een goed lokaal netwerk. Debroux werd vorig jaar ook al commissaris bij Exor Nederland, maar aan de in Amsterdam genoteerde investeringsmaatschappij van Fiat-oprichtersfamilie Agnelli zit natuurlijk niet echt een oranje tintje.

Vissen in de eigen rvc-vijver
Ook nieuw op de lijst is ANWB-topvrouw Marga de Jager (nr. 57): ze werd onlangs commissaris bij KPN. De bestuursvoorzitter van Neerlands grootste vereniging (vijf miljoen leden) houdt nu mede toezicht op ’s lands grootste telecombedrijf (meer dan tien miljoen mobiele abonnees, volgens eigen opgave). Qua schaal zit de match dus wel goed, al zal de dynamiek van een beursfonds misschien wel even wennen zijn. Hoewel: De Jager was in het verleden ook directeur van de Alarmcentrale, dus de Formule 1-fan is in elk geval gewend aan snel schakelen bij crises. De Jager is bij KPN de opvolger van Chantal Vergouw (nr. 87). De voormalig topvrouw van verzekeraar Interpolis maakte een overstap: van de rvc naar de rvb van het telecombedrijf, waar ze chief business market werd. Vergouw is weer de opvolger van Marieke Snoep (nr. 94), die binnen het KPN-bestuur verantwoordelijk werd voor de consumentenmarkt en dus van B2B naar B2C ging. Tja, waarom zou je als rvc buiten de deur kijken voor een nieuwe bestuurder, als die gewoon al aan de eigen boardroomtafel zit? Soms fungeert de rvc zélf dus als visvijver.

Tijd voor de volgende shift
Om nog even bij de rvc van KPN te blijven: Claudia Zuiderwijk trad na twee termijnen terug als commissaris, waarmee ze de grootste daler is op de lijst (van nr. 14 naar nr. 65). Ze is nog wel lid van de rvc van uitvoeringsorganisatie APG, waar ze samen met medecommissaris Sarah Russell (nr. 16) toezicht moet houden op hoe ceo Annette Mosman (nr. 25) de complexe transitie naar een nieuw pensioenstelsel leidt. Overigens loopt de tweede termijn van Zuiderwijk bij APG eind juli af. De topvrouw van het GVB, het vervoersbedrijf van de gemeente Amsterdam, heeft dus weer ruimte voor één tot twee nieuwe commissariaten. Omdat vrouwen vaak relatief jong commissariaten gaan bekleden (ofwel gecombineerd met een hoofdfunctie, ofwel als beroeps), kent hun toezichtloopbaan vaak meerdere shifts, zoals we ook al zagen bij Van der Meer Mohr.

Oude meisjes
Krijgt de aanstormende generatie vrouwen nog wel de kans om een positie in de boardrooms (en daarmee op de lijst) te bemachtigen? We zagen immers al dat er sprake is van weinig doorstroom, zeker in de hogere regionen. Onder de nieuw- en terugkomers bevinden zich slechts vier veertigers (van wie de meesten al richting de Big Five O gaan). In de totale lijst ligt de gemiddelde leeftijd op 56,7 jaar. In 2022 was dat nog nét 55, meer dan een half jaar verschil dus. Daarmee zijn de machtigste meisjes opnieuw een stukje ouder geworden. De vergrijzingstrend van de afgelopen jaren zet onverminderd door. Bijna zes van de tien vrouwen op de lijst zijn inmiddels 60 jaar of ouder, ruim een derde is hard op weg daarnaartoe als fifty something en slechts een op de tien vrouwen is veertiger.

Een verschil van 30 jaar
De oudste vrouw op de lijst is 73 jaar: Annemarie Jorritsma (nr. 52). De VVD-prominent is onder meer president-commissaris van netbeheerder Alliander, waar haar tweede termijn volgend jaar afloopt. Jorritsma lijkt voorlopig nog niet klaar met toezicht houden: de septuagenaria aanvaardde vorig jaar nog gewoon een nieuw commissariaat bij vakantiepark Roompot (een belegging van investeringsmaatschappij KKR) en een jaar eerder een toezichtfunctie bij Wilgenhaege Capital Market, aansluitend bij haar rol als voorzitter en boegbeeld van de NVP, de branchevereniging van private equity-investeerders en venture capitalists. De jongste vrouw op de lijst heeft ruim 30 jaar minder op de teller: Natalia Wallenberg (nr. 96, 41 jaar), chro van supermarktconcern Ahold Delhaize. Het zijn de coördinaten van de ontwikkeling die de opkomst van vrouwen in de boardroom de afgelopen decennia heeft doorgemaakt. De pioniers van toen maakten de weg vrij voor een nieuwe generatie vrouwen in de Nederlandse boardrooms, die kan bogen op bestuurlijke ervaring en vaker een functie in de c-suite en commissariaten combineert. Tegelijkertijd blijft de gevestigde generatie lang aan, waardoor het voor de nieuwe aanwas lastiger wordt door te stoten naar topcommissariaten.

Buitenlandse concurrentie
En dan is er nog de concurrentie van de buitenlandse dames. Bijna een vijfde (18) van de vrouwen op de lijst is van over de grens. Circa twee derde daarvan is bestuurder en slechts een derde commissaris. Dat beeld is weliswaar vertekend (buitenlandse vrouwen moeten minstens twee commissariaten bij Nederlandse bedrijven bekleden om in aanmerking te komen voor de Top-100), maar er lijkt sprake van een onderliggende trend: vrouwelijke commissarissen worden vaker dan vroeger uit eigen land gehaald, voor bestuurders is de (westerse) wereld nog steeds het jachtterrein. Wallenberg is Wit-Russisch, ING haalde met Ljiljana Čortan (nr. 68) de cro uit Kroatië en bij verzekeraar Aegon hebben zelfs alle vier vrouwen uit de managementboard een internationale achtergrond. Allegra van Hovell-Patrizi, ceo van Aegon Nederland, heeft de Italiaanse en Belgische nationaliteit, de cto komt uit de Verenigde Staten (Debbie Waters, nr. 67), de cro uit Duitsland (Astrid Jakel, nr. 75) en de chro uit Italië (Elisabetta Caldera, nr. 77).

Wél uit de hollandse klei
Bestuurders uit het buitenland halen, brengt overigens ook een risico met zich mee. Zo treedt Natalie Knight (nr. 81) al na drie jaar terug als cfo van Ahold Delhaize. De Amerikaanse nam de beslissing ‘om na meer dan 25 jaar in Europa haar gezin terug naar de Verenigde Staten te verhuizen’, aldus het persbericht over haar vertrek. Inmiddels heeft de grootgrutter haar opvolger voor de zekerheid maar weer gewoon uit de Hollandse klei getrokken: Jolanda Poots-Bijl (nr. 17), nu nog cfo van familiebaggeraar Van Oord en commissaris van verfconcern AkzoNobel en auto-importeur en fietsfabrikant Pon Holdings. Ook in de internationale Philips-top komen we een Nederlandse tegen: Hinke Malda (nieuw binnen op nr. 92 en met 45 jaar de op één na jongste vrouw op de lijst) vervult binnen dat concern de rol van chief of staff, een soort verbindingsofficier tussen de top en de rest van de organisatie. Daarvóór bracht ze ruim een decennium door bij DSM. Malda is ook vicevoorzitter van de raad van toezicht van Fontys Hogescholen, maar er lijkt sprake te zijn van onbenut potentieel voor zwaardere toezichtfuncties. Ook de rvc’s van bedrijven kunnen immers profiteren van gerijpte ervaring door een diepe crisis als die bij Philips. Bovendien is het handig als een commissaris weet hoe je de kwaliteit van leiderschap, de executie van de strategie en de opvolging van besluiten kunt monitoren.

Regretted losses
De Frans-Amerikaanse Sophie Bechu, als Philips-coo de hoogst verantwoordelijke voor de kwaliteitscontrole, moest opstappen vanwege de slaapapneu-affaire. Vorig jaar stond ze nog op nr. 86, na haar terugtreden als operationeel directeur keerde ze niet terug op de lijst. Tja, als de machine hapert, kijkt iedereen naar degene die over de nuts and bolts gaat. Ook Hanne Buis, vorig jaar nog op nr. 29, zien we niet terug: na president-directeur Dick Benschop vertrok ook diens kroonprinses als coo van Schiphol, door een conflict met interim- ceo Ruud Sondag. De crisismanager werd door de rvc aangetrokken om een einde te maken aan de problemen op de luchthaven: lange wachtrijen, gemiste vluchten en een koffercatastrofe. Wellicht maakt Buis – 46 nog maar – de komende jaren een rentree op de lijst met nieuwe commissariaten naast haar huidige toezichtfunctie bij Stedin, maar liever natuurlijk nog als bestuurder. Het is ook de vraag of we Conny Braams (nr. 91) volgend jaar nog in de Top-100 zullen tegenkomen: ze treedt in augustus voortijdig terug als chief digital & commercial officer van het Britse Unilever. Daarmee komt er een einde aan Braams’ loopbaan van ruim drie decennia bij het levensmiddelenconcern. No happy ending dus voor de veterane en gewezen interne ceo-kandidaat, nadat de commissarissen buitenstaander Hein Schumacher van zuivelreus Friesland- Campina op de hoogste positie benoemden. Maar wie weet, begint de 58-jarige Braams aan een tweede carrière als topcommissaris, waardoor ze volgend jaar juist flink op de lijst zou kunnen stijgen. Femke de Vries (nr. 97, zie ook: ‘Ex-extern toezichthouder legt ongemakkelijke waarheden op boardroomtafel’) zal volgend jaar in elk geval hoger eindigen: ze wordt commissaris bij ABN Amro (nog niet meegeteld).

Minder vrouwelijke chairs
Een vijfde van de vrouwen op de lijst (21) is voorzitter van een rvc of rvt (zie ‘Mevrouw de voorzitter’ op pagina 18). Dat is minder dan vorig jaar, toen de teller nog op 27 stond, ofwel meer dan een kwart. Er vielen dus meer vrouwelijke voorzitters af dan dat erbij kwamen. Zo is Corien Wortmann-Kool (nr. 8) inmiddels geen voorzitter meer van het (niet-uitvoerende) algemeen bestuur van ABP. Verder trad Helene Vletter-van Dort (nr. 39) vorig jaar terug als president-commissaris van Intertrust, dat na een overname van de Amsterdamse beurs verdween. Daar kwam een nieuw boegbeeld voor vrouwelijk voorzitterschap voor terug: Van der Meer Mohr, als president-commissaris van ASMI. En dat terwijl bij AEX-bedrijven de voorzittersrol meestal is voorbehouden aan mannen. De tweede uitzondering op die regel is de Amerikaanse Ann Ziegler (niet op de lijst) bij uitgeefconcern Wolters Kluwer. Ze vormt er een female force met de eveneens Amerikaanse ceo Nancy McKinstry (nr. 33). Ook bij banken is het nog steeds zoeken naar vrouwelijke voorzitters, nadat Olga Zoutendijk bij ABN ARMO al na twee jaar in die rol vertrok. We zijn nu vijf jaar verder, maar sindsdien is er weinig veranderd, al heeft de Rabobank met Marjan Trompetter (nr. 45) wél een vrouw als president-commissaris. De doorbraak van de vrouwelijke rvc-voorzitter laat dus nog op zich wachten, zeker bij de grote, beursgenoteerde bedrijven. Als vrouwen al de voorzittersrol bekleden, is dat meestal bij werkmaatschappijen, familiebedrijven, pensioenfondsen, overheidsbedrijven, (semi)publieke organisaties en in de goededoelensector.

Multicultureel quotum?
Een andere doorbraak die op zich laat wachten is multiculturele diversiteit. Waar blijven de women of color? De Top-100 is nog steeds een wit bastion, met oud-politica Laetitia Griffith (nr. 9, met commissariaten bij ABN Amro, netbedrijf TenneT en diamantair Gassan) als enige vrouw van kleur op de lijst. Vorig jaar had Griffith nog gezelschap van Action-ceo Hajir Hajji, kind van Marokkaanse ouders. Dit jaar keerde Hajji echter niet terug op de lijst, omdat haar commissariaat bij webshop Coolblue van korte duur was. Ook Choy van der Hooft-Cheong, cco wealth management van ABN Amro, valt dit jaar net van de lijst af. De Antilliaanse werd onlangs benoemd tot bestuursvoorzitter van diversiteitsplatform Talent naar de Top. Ze wil zich sterk maken voor gelijke kansen voor iedereen – ongeacht achtergrond, levensovertuiging of voorkeuren – en de top van het bedrijfsleven inclusiever helpen maken. In haar eigen woorden: ‘Ook in de top is het belangrijk dat iedereen zich gezien, gehoord en gewaardeerd voelt.’ Daar hebben we weinig aan toe te voegen. Misschien wordt het tijd voor een quotum voor multiculturele achtergronden, om te beginnen in de rvc’s? Volgend jaar 10 procent kleur in de Top-100, deal? 

De Top-100 Corporate Vrouwen is samengesteld door Timen Kraak. Voor de gehanteerde systematiek verwijzen wij naar de verantwoording onder aan de lijst. Dit artikel is gepubliceerd in Management Scope 06 2023.