Top-100 Commissarissen 2022: Vrouwenquotum? De nieuwkomer is een man

Wakkere commissarissen
Anders dan vorig jaar (en het jaar daarvoor) wordt de Top-100 niet meer getrokken door een vrouwelijk duo. De runner-up is weer een man: Feike Sijbesma, oud-topman van fijnchemiebedrijf DSM, werd voorzitter van de raad van commissarissen van Philips (hij was al lid van de rvc) en steeg daarmee van nr. 5 naar nr. 2 op de lijst. Hij neemt de tweede positie over van Jacqueline Tammenoms Bakker: door het wegvallen van haar commissariaten bij vastgoedbedrijf Unibail-Rodamco-Westfield en CNH Industrial (een ‘kleindochter’ van Fiat-familie Agnelli) zakt ze terug naar nr. 70. Tammenoms Bakker is daarmee meteen de op één na grootste daler op de lijst. Ze houdt nu nog toezicht bij onder meer navigatiebedrijf TomTom en baggerbedrijf Boskalis. Bij die laatste onderneming kan ze samen met rvc-voorzitter Jeroen van der Veer de wonden likken. De oud-Shell-topman is namelijk de állergrootste daler op de lijst – van nr. 7 naar nr. 85 – door zijn terugtreden als chair van Philips. Opvolger Sijbesma moet Philips-topman Frans van Houten nu bijstaan in de ernstige crisis rondom de slaapapneu-apparaten: een grootschalige terugroepactie wegens het mogelijke gevaar op het inademen van kankerverwekkende stoffen, resulterend in dreigende miljardenclaims en een koersval. De Philips- top zou de problemen te lang hebben gebagatelliseerd: gaat u maar rustig slapen. Het is allemaal voer voor commissarissen, dus de nachtrust van Sijbesma en zijn medetoezichthouders is voorlopig juist níet gegarandeerd.

Oud-premiers verzamelen
Op nr. 5 vinden we de grootste stijger op de lijst: oud-APG-cfro Angelien Kemna. Ze werd non-executive bij internetinvesteerder Prosus, een afsplitsing van het Zuid-Afrikaanse mediaconcern Naspers, dat sinds najaar 2019 aan de Amsterdamse beurs is genoteerd. De board telt maar liefst 14 leden – onder wie vier vrouwen – dus dat moeten uitdagende vergaderingen zijn. Kemna houdt verder toezicht bij de financials AXA en NIBC en bij FrieslandCampina. De zuivelreus ging lange tijd gebukt onder een bestuurlijke crisis, fusieveteraan Sybren Attema moet nu als nieuwe voorzitter de rust doen weerkeren. De top-10 telt nog een andere gatecrasher: Lodewijk Hijmans van den Bergh, vanuit het niets op nummer 9 en daarmee de hoogste nieuwe binnenkomer. De oud-Ahold-bestuurder werd dit voorjaar commissaris bij ING en is de opvolger van Jan Peter Balkenende, die niet beschikbaar bleek voor een tweede termijn. De bank ‘spaart’ voormalige politici (oud-EZ-minister Hans Wijers (D66) is momenteel rvc-voorzitter) en gewezen premiers worden in die illustere verzameling natuurlijk beschouwd als de topstukken. Na CDA en PvdA (ook de in 2018 overleden Wim Kok hield toezicht bij ING) was een oud-minister-president van VVD-huize natuurlijk een mooie aanvulling geweest op het palet politieke kleuren. Mark Rutte bekleedt voorlopig echter nog een functie elders én heeft gezworen na zijn vertrek nooit ergens commissaris te zullen worden.

Damesdubbel bij DSM
De op één na grootste stijgers op de lijst – ex aequo – vinden we net buiten de top-10: ABP-bestuursvoorzitter Corien Wortmann- Kool (nr. 11) die als oud-Europarlementariër voor het CDA overigens ook een politieke achtergrond heeft en Carla Mahieu (nr. 13), die afgelopen zomer vertrok als chro van verzekeraar Aegon. Ze werden allebei commissaris bij DSM. De dames kenden elkaar al, want Wortmann- Kool is ook commissaris (vicevoorzitter) bij Aegon en hield dus indirect ook toezicht op Mahieu, die deel uitmaakte van de managementboard. Beginzestiger Mahieu lijkt begonnen aan een nieuwe fase in haar loopbaan: het beroepscommissariaat. Bij DSM is ze de opvolger van Monitoring Commissie-voorzitter Pauline van der Meer Mohr (nr. 60), die er juist weer een nieuw commissariaat bij chipmachinebouwer ASM International bijkreeg. Mahieu voegde verder een toezichtfunctie bij ingenieursorganisatie Arcadis toe aan haar bestaande commissariaat bij VodafoneZiggo. Ook voor Wortmann-Kool (zie ook: ‘Management uitdagen tot duurzame waardecreatie’) verandert er iets in haar portefeuille. Als opmaat naar het nieuwe pensioenstelsel past ABP het governancemodel aan: de dagelijkse leiding komt te liggen bij een voltijds driekoppig uitvoerend bestuur, het toezicht daarop wordt uitgeoefend door een niet-uitvoerend bestuur. Als onafhankelijk voorzitter komt Wortmann-Kool dus op grotere afstand te staan. De rolwisseling komt op een historisch moment: ABP heeft besloten te stoppen met beleggen in fossiele brandstoffen.

Geen oranjegevoel
Die beslissing valt samen met een andere bom op de Nederlandse corporate geschiedenis: de verplaatsing van het hoofdkantoor van Shell naar Londen. Na 113 jaar wordt onze ‘Koninklijke’ Brits, in navolging van Unilever. De olie- en gasmaatschappij neemt de wijk naar het Verenigd Koninkrijk, waar géén dividendbelasting is, géén rechter zich bemoeit met het klimaatbeleid en minder strijd hoeft te worden geleverd met politici en een kritische samenleving over zaken als beloning en milieu. De verhuisbeslissing is mede genomen door drie non-executives op de lijst: Dick Boer (nr. 6), oud-topman van supermarktconcern Ahold Delhaize (toch ook een Koninklijke), Gerrit Zalm (nr. 41), oud-minister en oud-ceo van ABN AMRO en Bram Schot (nr. 49), oud-Volkswagen-bestuurder en Audi-ceo. Zij hebben het oranjegevoel dus kennelijk niet laten prevaleren. Dat zou hun positie op de Top-100 kunnen beïnvloeden: Shell is als bedrijf de meeste punten waard voor het bepalen van de positie van commissarissen in de ranking. De systematiek is gebaseerd op het aantal en het gewicht van de beklede posities binnen de raad van commissarissen of boards van Nederlandse ondernemingen (zie de verantwoording op www.managementscope.nl). Toezichtposities bij buitenlandse ondernemingen worden tot nu toe gehonoreerd met één punt. Als Shell Brits wordt, zou dat kunnen betekenen dat de drie genoemde commissarissen zich niet langer voor de lijst kwalificeren of een stuk lager eindigen.
Hetzelfde geldt overigens voor de non-executives van Unilever op de lijst: dat ándere nationale corporate erfgoed dat vorig jaar volledig Brits werd. Dan hebben we het over Feike Sijbesma – nog de enige Nederlander in de board – en chairman Nils Andersen (nr. 15). De Deen – tot voor kort non-executive bij concurrent BP (voorheen British Petroleum)  – zal de vlucht naar voren van Shell naar Albion en het afscheid van de duale aandelenstructuur met belangstelling gadeslaan: been there, done that. Andersen is trouwens ook voorzitter van de rvc van AkzoNobel en staat dus nog met één been in het Nederlandse bedrijfsleven.

Bestuurders haal je bij IKEA
Tot nu toe hebben we Unilever als Nederlands bedrijf meegeteld, maar nu ook Shell naar het buitenland vertrekt – beide werden in hun tocht naar Groot-Brittannië bijna vier jaar geleden al voorgegaan door RELX, het voormalige Reed Elsevier – is dat wellicht een reden om in het vervolg ook toezichtfuncties bij buitenlandse bedrijven volledig mee te tellen. Want wie weet welke bedrijven nog meer zullen emigreren om het Nederlandse vestigingsklimaat te ontvluchten? Bovendien loopt het Nederlandse bedrijfsleven stiekem natuurlijk al veel langer leeg: veel commissarissen houden inmiddels ook toezicht over de grens, daartoe gedreven door het knellende maximum van vijf punten bij Nederlandse grote rechtspersonen en de beloningsdiscussie. Ze ontvluchten het Nederlandse toezichtklimaat.
Andersom stagneert de import van buitenlandse commissarissen bij Nederlandse concerns: dat aantal ligt evenals vorig jaar op zes. De coronacrisis zal daar met alle reisbeperkingen wellicht ook aan bijdragen. Er vielen er twee af (de Duitse Leon Degle trad terug bij Rabobank en de Frans-Britse Laurence Mulliez bij SBM Offshore), maar er kwamen er ook weer twee bij. Zo werd de Belgische oud-Heineken- topman Jean-François van Boxmeer (nr. 65) vorig jaar non-executive bij de bierfabrikant, nadat huidig ceo Dolf van den Brink het stokje overnam. Van Boxmeer volgde ook oud-Philips-topman Gerard Kleisterlee (nr. 80) op als chairman van de Vodafone Group. Verder werd de Zweedse Peter Agnefjäll (nr. 83) president-commissaris bij Ahold Delhaize. Agnefjäll is oud-ceo van woonwarenhuis IKEA. In 2003 haalde Ahold met Anders Moberg ook al een voormalig IKEA-ceo binnen om topman Cees van der Hoeven op te volgen na het boekhoudschandaal. Waarom winkelt de grootgrutter voor topbestuurders toch zo graag bij IKEA? Als de handleiding net zo ingewikkeld is als die van de Pax-kast of Klippan-bank…

De drie R’s
Overigens moeten buitenlandse commissarissen twee posities bij Nederlandse bedrijven vervullen om in aanmerking te komen voor de Top-100. Anders zou het aantal importcommissarissen op de lijst een stuk hoger liggen, want ook voor vrouwelijke commissarissen wordt vaak in het buitenland geshopt. Toch zijn er ook nog bedrijven met een volledig Nederlandse rvc, omdat ze zich (weer) expliciet op de thuismarkt richten. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Zoals de Volksbank bijvoorbeeld. De staatsbank ging lange tijd gebukt onder een ernstige bestuurscrisis, waarbij vele koppen rolden, ook bij de commissarissen. Eerst vertrok voorzitter Jan van Rutte vervroegd (vorig jaar nog op nr. 62), later stelden Monika Milz en Sonja Barendregt-Roojers (nr. 36) zich niet beschikbaar voor herbenoeming. Oud-APG-ceo Gerard van Olphen (nieuw binnen op nr. 33) werd benoemd als nieuwe president-commissaris om de rust te herstellen. Dat is eigenlijk ook een soort hattrick, want Van Olphen was niet alleen voormalig bestuurder van SNS Reaal, maar hielp de bank-verzekeraar als ceo 13 jaar later ook splitsen na de nationalisatie. Als voorzitter van de rvc werkt hij nu aan ‘rust, reinheid en regelmaat’ door de ‘rits van boven dicht’ te trekken, zo zei hij in Het Financieele Dagblad na zijn benoeming: eerst de eigen raad weer op sterkte brengen, daarna de managementlagen. Vervolgens werden twee vrouwelijke commissarissen tegelijk aangetrokken: Jeanine Helthuis (nr. 31) en Petra van Hoeken (nr. 47). Helthuis is managing director van advocatenkantoor Van Doorne en commissaris bij ProRail. Ze was gelukkig net aan het eind van haar tweede termijn bij Van Lanschot Kempen en kon zo doorschuiven. Van Hoeken is oud-cro van Intertrust en Rabobank en commissaris bij Nordea en de Nederlandse Waterschapsbank. Beiden hebben dus ervaring op het snijvlak van publiek en privaat, die goed van pas zal komen bij de staatsbank.

Alleen nog maar Teams & Zoom
Tja, ruzie aan de top kost in- en extern een hoop energie, maar het is wél goed voor de verversing van de lijst. Dit jaar kwamen er 20 nieuwe commissarissen bij en viel dus eenzelfde aantal af: een vijfde. Vorig jaar was dat 17 en het jaar daarvoor 15. De vernieuwing blijkt dus weer een beetje aan te trekken, al concentreert deze zich in de tweede helft van de lijst. In de top-50 vinden we slechts zes nieuwe namen. Onder hen bijvoorbeeld Marc de Jong (nr. 27), die bijna twee decennia bij Philips doorbracht – met een intermezzo bij NXP – en zijn bestuurlijke loopbaan afsloot als ceo van LM Wind Power. Dit voorjaar voegde hij commissariaten bij Fugro en verwarmingsleverancier BDR Thermea (voorzitter) toe aan een toch al goedgevulde portefeuille. Zo houdt De Jong ook nog toezicht bij ASMI, drie Deense private equitybedrijven en technologiebedrijf Sioux. Die zeven toezichtposities leveren in deze coronatijd vast een héleboel Teams- en Zoom-calls op.

98 witte commissarissen
Een andere opvallende nieuwkomer is Tjahny Bercx (nr. 30, zie ook: ‘Liefde en pijn in de boardroom’). Ook hij komt hoog binnen op de lijst: de chro van LeasePlan werd commissaris van Achmea en hield al toezicht bij ProRail. Bercx heeft een Antilliaans-Nederlandse achtergrond. Met zijn notering is de Top-100 gelukkig weer een fractie minder wit geworden. Vorig jaar kreeg de lijst voor het eerst wat kleur door de in Suriname geboren Laetitia Griffith (nr. 34), commissaris bij onder meer ABN AMRO en TenneT. Met slechts twee van de 100 commissarissen is er echter nog een lange weg te gaan als het gaat om multiculturele diversiteit in boardroom. Drie nieuwkomers zitten in de raad van commissarissen van Ahold Delhaize. We noemden al Agnefjäll, maar ook oud-Unilever-man Jan Zijderveld (nr. 84) en Bunzl-ceo Frank van Zanten (hekkensluiter van de lijst op nr. 100) traden aan bij het supermarktconcern en houden straks toezicht op de beursgang van Bol.com. Koos Timmermans (nr. 88), tot 2019 cfo van ING, deed dit jaar eveneens serieus zijn intrede op de commissarissenmarkt. Hij wist nieuwe posities bij PostNL en Havenbedrijf Rotterdam toe te voegen aan zijn toezichtfunctie bij ontwikkelingsbank FMO.

Nieuwkomers: slechts een derde is vrouw
Ook met de feminisering van de bestuurskamer zijn we er trouwens nog niet. Onder de 20 nieuwkomers op de lijst bevinden zich slechts zeven vrouwen, zeg maar een derde. Met het vrouwenquotum in zicht zou je juist verwachten dat de mannen in de minderheid zouden zijn bij de nieuwe aanwas. Inmiddels is 42 procent van de lijst vrouw: slechts twee meer dan vorig jaar. Want de voortgang van die zeven nieuwe vrouwen werd grotendeels weer tenietgedaan doordat er ook weer vijf vrouwen afvielen. Zoals gezegd, heeft Mulliez geen commissariaten meer in Nederland. Verder trad Mijntje Lückerath- Rovers terug bij Achmea, Fieke van der Lecq bij Triodos Bank (na één termijn), Denise Koopmans bij VGZ (ook na één termijn) en Marjanne Sint bij BNG Bank. Toevallig allemaal financials.

Nieuwe lichting vrouwelijke pro’s
Wie kwamen daarvoor terug? Een nieuwe lichting relatief jonge vrouwelijke beroepscommissarissen. Zo werd Jabine van der Meijs (nr. 58), oud-cfo van Schiphol, dit jaar commissaris bij onder meer het beursgenoteerde biotechbedrijf Pharming. Nynke Dalstra (nr. 68) oudcfo bij Royal Haskoning en ProRail (ad interim), houdt sinds vorig jaar toezicht bij Havenbedrijf Rotterdam, waterbedrijf Evides en fietsgroothandel Kruitbosch. Mariken Tannemaat (nr. 72, zie ook: ‘Deze innovatiecommissaris wil bedrijven duurzaam, inclusief en toekomstbestendig maken’), oud-chief innovation officer van verzekeraar NN Group en kortstondig bij vermogensbeheerder Robeco, werd vorig jaar benoemd bij ABN AMRO en risicomanagementclub VLC & Partners. Ze was al commissaris bij betaalplatform CM.com en onlinewarenhuis Wehkamp. Tannemaat werkte bijna twee decennia bij ING, net als Gisella van Vollenhoven (nr. 75), die daarna overstapte naar DNB, waar ze uiteindelijk divisiedirecteur werd. Sinds haar vertrek in 2019 bekleedt ze toezichtfuncties bij onder meer a.s.r., Bunq – de fintech van whizzkid Ali Niknam – en de Japanse megabank MUFG. Een interessante combi: de gevestigde orde in bank- en verzekeringsland en de disruptor in één portefeuille.
Ook Joanne Kellermann (nr. 99) is afkomstig van DNB, waar ze de eerste vrouw ooit in de directie was. In zeven jaar tijd bouwde ze een portefeuille op met vier voorzitterschappen: bij pensioenfonds Zorg & Welzijn, de Nederlandse Waterschapsbank, Universiteit Utrecht en ngo Aflatoun. De enige niet-beroeps in dit rijtje vinden we twee plaatsen hoger: Mirjam van Praag (nr. 97), collegevoorzitter VU en commissaris bij DNB, PharmAccess en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Ja, ook de wetenschap is nog steeds een route die naar de toezichttop kan leiden.

Next please?
De nieuwe aanwas (bij zowel de vrouwen als de mannen) is bijna in zijn geheel afkomstig van de Next50, de lijst aankomende topcommissarissen die Management Scope jaarlijks publiceert: vrijwel de gehele top-15 is gepromoveerd naar de Top-100. Dat geldt alleen niet voor oud-Grontmij-ceo Michiel Jaski (die al na één termijn vertrok als commissaris van AkzoNobel) en voor Nebahat Albayrak. De oud-staatssecretaris verruilde dit jaar haar corporate affairs-positie bij Shell voor die van het Finse beursgenoteerde energiebedrijf Fortum. Ze vertrok na vijf jaar ook als commissaris van Unilever Nederland. Jammer dat Albayrak niet naar de Top-100 promoveert, want met haar Nederlands-Turkse achtergrond zou die weer een stukje diverser zijn geworden. Ze houdt nog wel toezicht bij NS, waar ze nieuwkomer en NIBC-cfo Herman Dijkhuizen (nr. 79) treft.

Toezicht als bijbaan
Dijkhuizen is een van de weinige commissarissen op de lijst die toezicht houden combineert met een hoofdfunctie. Van de 100 zijn er slechts 17 ‘actief’, onder wie vijf hoogleraren, twee melkveehouders, één consultant en één universiteitsvoorzitter. Verder tellen we vier ceo’s, drie cfo’s en één chro. Zo is Claudia Zuiderwijk (nr. 50), algemeen directeur van het Amsterdams vervoersbedrijf GVB, commissaris bij pensioenuitvoerder APG en telecombedrijf KPN, heeft Van Oord-cfo Jolanda Poots-Bijl (nr. 61) twee commissariaten in portefeuille (bij AkzoNobel en Pon) en is ASML-cfo Roger Dassen (nr. 86) commissaris van DNB en toezichthouder bij UMC Maastricht+. Het merendeel van de commissarissen is dus niet meer actief als bestuurder. Ook onder de 20 nieuwkomers bevinden zich slechts vier actieve commissarissen. Dat is deels te verklaren door het puntensysteem (bestuurders mogen er maximaal twee commissariaten naast hebben) en misschien speelt ook de coronacrisis een rol: thuis alle hens aan dek. Maar het lijkt ook een structurele ontwikkeling: toezicht houden wordt steeds meer een vak, waarvoor de bestuurlijke loopbaan steeds vaker al (ver) voor de pensioenleeftijd wordt afgebroken, ook bij de mannen.

Generatiewissel
Voor de oude garde begon vaak pas ná het pensioen een tweede toezichtcarrière. Die generatie lijkt nu langzaam af te bouwen. Daarbij gaat het om mannen als Arthur van der Poel (trad terug als voorzitter bij BDR Thermea, nu alleen nog voorzitter bij lichtbedrijf Signify), Jan Hommen (sinds 2020 geen rvc-voorzitter meer bij Ahold Delhaize), Rob Routs (trad terug als rvc-voorzitter van DSM), Rien Zwitserloot (nam afscheid bij netbeheerder TenneT en overslagbedrijf Vopak) en Kick van der Pol (stopte als rvc-voorzitter a.s.r.). Ze bekleden minder of geen grote commissariaten meer en keerden dit jaar niet terug op de lijst. Dat is wel het geval met oud-Stork-ceo Sjoerd Vollebregt: hij loopt ook al heel wat jaren mee, maar komt op zijn 67e weer nieuw binnen op de lijst (op nr. 91). Vorig jaar werd hij rvc-voorzitter bij Fugro (als opvolger van oudgediende Harrie Noy) en meetbedrijf Joulz, hij vervulde die rol al bij bouwbedrijf Heijmans.

Gender age gap weer kleiner
Misschien is dankzij deze generatiewissel de gemiddelde leeftijd van de commissarissen op de lijst voor het eerst in drie jaar gedaald: van 62 naar 61 jaar. De mannen zijn gemiddeld ook een jaar ‘jonger’ geworden: geen 64 meer, maar 63. Het leeftijdsverschil met de vrouwen (stabiel op gemiddeld 58 jaar) is nog maar vijf jaar: de gender age gap wordt dus kleiner. Hopelijk wordt de diversiteit in de commissarissenpopulatie de komende jaren juist groter. Wordt het na het vrouwenquotum misschien tijd voor de volgende stap: minderheidsquota om de boardrooms jonger en multicultureel te maken?

Onderzoek door Timen Kraak, gepubliceerd in Management Scope 01 2022.