Analyse Top-100 Corporate Vrouwen 2024: wéér is de grande dame van het Nederlandse toezicht is terug

Blessuretijd
Overigens speelt Hofsté bij Achmea in ‘blessuretijd’: ze is er bezig aan de eerste twee jaar van haar derde termijn. Ook bij Rabo loopt dit jaar haar tweede en daarmee reguliere termijn af, maar is verlenging van twee keer twee jaar mogelijk. De bank houdt haar toezichthouders graag lang vast: ook rvc-voorzitter Marjan Trompetter (nr. 26) – en rvc-lid Arian Kamp – vervullen momenteel hun derde (uitgebreide) termijn. Continuïteit in de bezetting is belangrijk, met (her) benoemingen in 2024 en 2025 voor zes van de acht commissarissen, hoewel aan opvolging wordt gewerkt. Bovendien heeft de nieuwe Belgische Rabo-topman Stefaan Decraene een ingrijpende reorganisatie ingezet. Terug naar Hofsté: als de grande dame van het Nederlandse toezicht bij beide financials de volledige 12 jaar vol maakt, heeft ze alle tijd om rustig te bouwen aan de verversing van haar portefeuille. Met haar 63 jaar is deze toezichtveterane op een leeftijd waarop veel mannelijke bestuurders nog maar nét aan hun eerste commissariaat beginnen.

Op haar post
Op nummer 2 vinden we dus Herna Verhagen, de lijstaanvoerder van vorig jaar. Toen kreeg de Top-100 voor de eerste keer in de historie een bestuurlijk boegbeeld, in plaats van een beroepstoezichthouder. Verhagen is al 12 jaar ceo van PostNL en inmiddels bezig aan haar vierde termijn. Het bedrijf worstelt met de krimpende postmarkt en wil onze brieven en kaartjes minder vaak gaan bezorgen. Verhagen heeft te maken met kritische beleggers en wordt in haar eigen rvc geconfronteerd met de lange arm van een grootaandeelhouder: commissaris Martin Plavic vertegenwoordigt het 30%-belang van de Tsjechische miljardair Daniel Kretinsky. Toch heeft Verhagen ook nog tijd voor haar commissariaten bij Philips (don’t mention the Apneu!), ING en Het Concertgebouw.

Thermostaat lager
Behalve het stuivertje wisselen tussen de nummers 1 en 2 is er weinig verandering in de top-10. Jammer genoeg zijn er dit jaar weinig gatecrashers die de boel eens even lekker opschudden. De eerste is meteen de hekkensluiter en ook nog eens een dame van buitenlandse herkomst: Essimari Kairisto (nr. 10), voormalig cfo van het Duitse bouwbedrijf Hochtief. De Duits-Finse was al commissaris van onder meer netbeheerder TenneT en werd dat vorig jaar ook van bodemonderzoeker Fugro. Daarmee is ze de hoogste nieuwe binnenkomer. Kairisto is een transformatiecommissaris in hart en nieren: alle zes bedrijven in haar internationale portefeuille zitten in een veranderingsfase, ze kiest haar toezichtposities er bewust op uit. Daarbij vervult ze graag de rol van sparringpartner, vertelde ze eerder in dit magazine. ‘Als cfo heb ik vaak meegemaakt dat als een commissaris de kamer binnenkwam het was alsof de thermostaat een paar graden lager werd gedraaid, omdat hij of zij niet kwam om te sparren maar om je op de vingers te kijken.’ Bedrijven zouden volgens Kairisto steeds meer behoefte hebben aan commissarissen waarmee ze vrijuit van gedachten kunnen wisselen en niet aan ‘de ouderwetse commissaris die zich vooral als strenge toezichthouder opwerpt’. Die eersten zijn er ‘gelukkig’ ook steeds meer, stelt ze. ‘Misschien ook wel door de opmars van vrouwelijke commissarissen.’ Tja, onze lijst telt inderdaad hónderd van die sparringpartners.

Van extern naar intern
De grootste stijger van de Top-100 vinden we op nr. 12: oud-AFM- (en &Samhoud-) bestuurder Femke de Vries. Ze voegde een commissariaat bij ABN AMRO toe aan haar toezichtfunctie bij BNG Bank. We schreven het al in de Next50, de lijst aankomende topcommissarissen van Management Scope, waarin De Vries eerder dit jaar haar opwachting maakte: de voormalig extern toezichthouder is nu dus intern toezichthouder. Ze is ook bijzonder hoogleraar toezicht aan de Rijksuniversiteit Groningen. De banken in haar portefeuille moeten dus qua goed bestuur stevig in hun schoenen staan en hebben aan De Vries een commissaris die het ongemakkelijke gesprek niet uit de weg gaat.

Weer thuis
Ook Marga de Jager (nr. 15) is een snelle stijger op de lijst. De Jager combineert haar rol als ceo van mobiliteitsplatform ANWB (’s lands grootste vereniging) met onder meer een commissariaat bij KPN (’s lands grootste telecombedrijf). ‘Allesdoener’ De Jager draait er haar hand kennelijk niet voor om. Al zal ze als hands-on ceo in haar rol van commissaris wel eens moeite hebben om op haar handen te blijven zitten. Een andere snelle stijger op de lijst is een oude bekende: Pamela Boumeester (nr. 66). Ze werd afgelopen jaar commissaris van de Nederlandse Spoorwegen (ze vervulde die rol al bij onder meer WPG Uitgevers en logistiek dienstverlener H&S – bij beide als voorzitter – en bij Jaarbeurs Utrecht). Boumeester is voormalig directeur van NS Reizigers, NS Stations en NS Poort. In 2009 verliet ze het bedrijf, na ruim 20 jaar. Haar vertrek vormde de start van een succesvolle tweede carrière als beroepscommissaris. In die rol keerde ze nu dus terug bij haar oude en enige werkgever. Het moet toch een bitterzoet gevoel geven om weer het oude, vertrouwde hoofdkantoor van het spoorbedrijf binnen te stappen. Destijds was een zetel in de raad van bestuur van NS kennelijk niet weggelegd voor Boumeester, nu houdt ze toezicht op het bestuur.

C-suite én commissariaat
Het aantal beroepscommissarissen op de lijst is ruwweg gelijk aan het aantal nog actieve commissarissen: 44 vrouwen zijn professioneel toezichthouder, 41 vrouwen combineren hun hoofdfunctie met een of meer commissariaten. Onder hen bevinden zich zes hoogleraren, dus de kruisbestuiving tussen professoraat en commissariaat blijkt nog steeds een vruchtbare. Verder tellen we bij de 35 ‘dubbeldrukke’ vrouwen die de c-suite combineren met een toezichtfunctie onder meer 16 ceo’s (circa de helft, waar hálen ze de tijd vandaan?), 9 cfo’s, 7 chro’s, 6 cco/cmo’s en 3 cro’s. Vooral de hr-discipline lijkt in de lift te zitten en een mooie weg naar topcommissariaten te bieden. Zou die mensgerichtheid in de rvc-profielen wellicht iets te maken hebben met de huidige aandacht voor de ‘S’ van ESG en het mitigeren van het risico van grensoverschrijdend gedrag in de bestuurskamers? Voorheen fungeerde ook de digitale/data-discipline als een snelle route naar de boardroom. Dit jaar tellen we echter maar 2 cio’s. Toeval, of is de magie van de digicommissaris uitgewerkt en wint de mens het inmiddels van de machine op de boardagenda’s?

Verborgen toezichtpotentieel
In totaal 15 vrouwen in de Top-100 zijn ‘standalone’: ze bekleden alleen een (zware) bestuursfunctie, zonder de combinatie met een (extern) commissariaat (in Nederland). Hebben ze geen behoefte aan een kijkje in andermans keuken, of hebben ze simpelweg geen tijd? In 9 gevallen gaat het om buitenlandse vrouwelijke bestuurders. Maken ze als ‘importvrouw’ wellicht onvoldoende deel uit van lokale netwerken om in beeld te komen voor toezichtfuncties? Er lijkt sprake van verborgen toezichtpotentieel voor andere Nederlandse bedrijven, die (vrouwelijke) commissarissen zoeken met internationale bestuurlijke ervaring én gevoel voor onze Rijnlandse governancemores.
De international ladies zelf zouden via lokale commissariaten hier te lande misschien ook beter kunnen wortelen. Want weet de Italiaans/Zwitserse Cristina Monteiro (nieuw binnen op nr. 85), chro van chipmachinefabrikant ASML (en daarvóór van fijnchemiebedrijf DSM en de all American brands Philip Morris en Cargill) wel wat er leeft, bijvoorbeeld op het gebied van de politieke gevoeligheid rond arbeidsmigratie? De all-male (!) board van de chipmachinefabrikant is immers ook al internationaal samengesteld, op cfo Roger Dassen na. Al kan Monteiro natuurlijk wél sparren met Annet Aris, vicevoorzitter en enige Nederlandse vrouw in de rvc van ASML.
En ook: it’s lonely at the top, voor vrouwen in het algemeen, maar zeker voor buitenlandse dames. Gelukkig hebben ze soms ook steun aan elkáár. De executive committee van verzekeraar Aegon bijvoorbeeld telt maar liefst drie dames van over de grens: Deborah (Debbie) Waters (nr. 60, Amerikaans), cro Astrid Jakel (nr. 71, Duits) en chro Elisabetta Caldera (nr. 72, Italiaans). En bij ING zal de Kroatische cro Ljiljana Čortan vast wel eens sparren met de Turkse Pinar Abay (nieuw binnen op nr. 74), die lid is van de exco. Vooral omdat ze de enige twee vrouwen zijn in de ING-top. Abay heeft trouwens de mooiste (en langste) functiebenaming van de hele Top-100 op haar businesscard: head of retail, market leaders and challengers & growth markets.

Een op de vijf is expat
Samen vertegenwoordigen de 19 ‘boardmigranten’ bijna een vijfde van de Top- 100. Vergeleken met de lijst van vorig jaar, vielen er twee buitenlandse vrouwen af: de Zwitserse Geraldine Matchett trad terug als co-ceo van DSM vanwege de fusie met Firmenich en de Amerikaanse Natalie Knight, cfo van supermarktconcern Ahold Delhaize, koos voor een terugkeer naar haar vaderland. Maar er kwamen er ook weer vijf bij, zoals de Ierse Aileen O’Toole, cpo van de aan de Amsterdamse beurs genoteerde techinvesteerder Prosus. Als we kijken naar het verschil tussen nieuwkomers en afvallers, boeken de buitenlandse dames per saldo dus een winst van drie. Terwijl de Nederlandse vrouwen het uiteindelijk juist met drie mínder moeten doen: er kwamen 15 nieuwe bij, maar er vielen er ook weer 18 af. De internationalisering lijkt dus langzaam terrein te winnen, vooral in de c-suite: circa twee derde van de buitenlandse vrouwen plaatste zich voor de Top-100 met een bestuursfunctie bij een Nederlands bedrijf, terwijl we hier te lande natuurlijk óók voldoende talentvolle vrouwen hebben.

Aantal vrouwen stagneert
En de spoeling is toch al zo dun. Waar het quotum voor minstens 33 procent vrouwen in de rvc’s van beursgenoteerde bedrijven de diversiteit in het toezicht versneld heeft afgedwongen, stagneert de participatie van vrouwen in de raden van bestuur. Het Financieele Dagblad turfde het aantal nieuwe bestuursleden die in het lopende jaarvergaderingenseizoen worden benoemd bij de 75 geïndiceerde beursfondsen: van de 16 nieuwe bestuurders zijn er zes vrouw. En in slechts vier gevallen vervangt een nieuw vrouwelijk bestuurslid een aftredende man (bij medisch technologiebedrijf Philips, maaltijdbezorger Just Eat Takeaway, veevoederbedrijf ForFarmers en vastgoedfonds NSI).

Quotum voor rvb’s nodig?
Het percentage vrouwelijke bestuurders bij beursgenoteerde ondernemingen bedroeg in 2022 en 2023 slechts 15 procent (versus 39 procent voor de rvc’s) en 61 ondernemingen hebben geen enkele vrouw in de rvb, zo blijkt uit de Female Board Index 2023. Wordt het tijd om ook voor de rvb’s van beursgenoteerde bedrijven een vrouwenquotum in te voeren, vraagt het FD zich dan ook af. Annette Mosman (ceo van pensioenuitvoerder APG) is ook een voorstander van het quotum. In een interview met Mgmt. Scope (Annette Mosman (APG Groep): ‘Divers leiderschap is geen nice to have, maar pure noodzaak’) zegt ze daarover: ‘Quota fungeren als targets, die je dwingen een plan te maken en gestructureerd na te denken over hoe je de geformuleerde doelen gaat bereiken.’ Petri Hofste, onze lijstaanvoerder, twijfelt aan de effectiviteit van een quotum voor een betere genderbalans in besturen en hoopt dat de grotere diversiteit in rvc’s en de vereiste transparantie uiteindelijk ook doorwerken in de rvb’s en de rest van de organisatie. Op onze beurt hopen we dat dan weer terug te zien in de Top-100. Misschien kunnen we op termijn dan zelfs een Top-200 samenstellen van invloedrijke corporate vrouwen.

Glazen klip in toezichtland
Mosman is overigens de grootste daler op de lijst (van nr. 25 naar nr. 79), door haar vertrek als commissaris van Ajax, na alle bestuurlijke perikelen bij de beursgenoteerde voetbalclub. Een andere daler is GVB-directeur Claudia Zuiderwijk (van nr. 65 naar nr. 94): ze nam na twee termijnen afscheid als commissaris van APG (waar ze dus toezicht hield op Mosman). Maar ze voegde dit jaar ook weer een nieuw commissariaat toe aan haar palmares: bij Tata Steel Nederland. Daar is ze de opvolger van oud-Kempen & Co-ceo Leni Boeren: juist een grote stijger op de lijst (van nr. 49 naar nr. 19) door de toevoeging van een nieuw commissariaat bij betaalbedrijf Mollie aan bestaande toezichtposities bij onder meer luchtvaartmaatschappij Air France-KLM en bank NIBC. Je moet het trouwens maar durven: commissaris worden bij Tata Steel. Zuiderwijk is er niet alleen de enige vrouw in de vierkoppige rvc (daar is ze als genderpionier overigens wel aan gewend), maar de staalfabrikant ligt als een van de grootste vervuilende bedrijven van Nederland voortdurend onder vuur. Een glazen klipje in toezichtland, maar gelukkig houdt La Zuiderwijk wel van een uitdaging in een politiek complexe omgeving en kan ze inmiddels terugvallen op bijna 15 jaar toezichtervaring.

Nieuwe shift als commissaris?
Bij de afvallers komen we twee andere veterana’s tegen. Marike van Lier Lels (vorig jaar nog op nr. 14) nam vorig jaar afscheid bij bouwer Dura Vermeer, NS én uitgeefconcern RELX en is nu alleen nog commissaris bij PostNL. Begint de 64-jarige Van Lier Lels – vaak benoemd op voordracht van ondernemingsraden – nog aan een nieuwe shift in haar toezichtloopbaan, die inmiddels ruim twee decennia omspant? Het kán, kijk maar naar Annemarie Jorritsma, met haar 74 jaar de oudste commissaris van de lijst, maar ook de op twee na grootste stijger (van nr. 52 naar nr. 17). De oud-minister werd dit voorjaar president-commissaris van fietsfabrikant Accell, die gebukt gaat onder de ingezakte markt voor e-bikes en een dure terugroepactie van Babboe-bakfietsen. Er is moed voor nodig om voorzitter te worden van een club in crisis, maar volgens Jorritsma was het geen moeilijke keuze zich te verbinden aan een Fries bedrijf met een oer-Hollands en duurzaam product. Jorritsma is overigens ook voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP). Geassocieerd NVP-lid Teslin (dat Accell in 2022 samen met de Amerikaanse investeringsmaatschappij KKR van de beurs haalde) heeft inmiddels al tientallen miljoenen moeten afboeken.

Voorvechtsters van het eerste uur
Ook Margot Scheltema (vorig jaar op nr. 86) treffen we niet meer aan in de lijst. De oud-financieel directeur van Shell Nederland was jarenlang een vaste waarde in de Top-100, met belangrijke commissariaten bij onder meer Triodos Bank, verzekeraar a.s.r., luchthaven Schiphol, pakketbezorger TNT en De Nederlandsche Bank. Nu bestaat haar portefeuille alleen nog uit technologiebedrijf Nedap en een aantal toezichtfuncties in de cultureel-maatschappelijke sector. Er lijkt sprake van een generatiewisseling, waarbij de pre-quotum voorvechtsters van het eerste uur voor meer diversiteit in de Nederlandse boardrooms mondjesmaat plaatsmaken voor een jongere lichting.
Maar wie staan er te wachten in de coulissen? Want ook een aantal jongere vrouwen keerde dit jaar niet terug in de lijst. Zo zagen twee leden van de groepsdirectie van Rabobank hun baan vervallen na een aanpassing van de topstructuur door nieuwe ceo Decraene. Marielle Lichtenberg (vorig jaar op nr. 43), directeur particuliere klanten, vertrok na een loopbaan van 29 jaar bij de bank. Kirsten Konst (vorig jaar op nr. 56), directeur operations, maakte de financiële crisis mee bij ABN AMRO en werkte ook alweer 14 jaar bij Rabobank. Met hun respectievelijk 56 en 49 jaar zijn ze nog relatief jong voor het beroepscommissariaat. Hopelijk is hier geen sprake van de bestuurders-drain, waarbij jonge vrouwen (en soms mannen) midlife kiezen voor een bestaan als professioneel toezichthouder. We hebben ze té hard nodig als bestuurder (met daarnaast een of twee commissariaten). Mariëlle en Kirsten: laten we afspreken dat we jullie volgend jaar gewoon weer terugzien in de Top-100.

Seven year itch
Hetzelfde geldt voor Conny Braams (vorig jaar op nr. 91). Ze nam in 2023 na de ceo-wisseling Alan Jope/Hein Schumacher na 34 jaar afscheid van Unilever, waar ze laatstelijk de rol vervulde van chief digital and commercial officer. De voedings- en verzorgingsgigant fungeert doorgaans als hofleverancier voor de Nederlandse rvc’s, maar werkt dat ook zo bij vrouwelijke oud-bestuurders? De verwachte rentree als topcommissaris in de lijst blijft voorlopig uit. Twee andere afvallers kozen voorlopig voor een andere bestemming dan de boardroom. ABN AMRO-cro Tanja Cuppen (55 jaar, vorig jaar op nr. 37) stelde zich niet beschikbaar voor een derde termijn. Ze vertrok onlangs na zeven jaar uit de executive board van de bank voor een heel andere uitdaging: het deelnemen aan Stelvio for Life, per fiets de berg op om geld in te zamelen voor geïndividualiseerd kankeronderzoek. En Maurine Alma (56 jaar, vorig jaar op nr. 53) nam als cmo van Just Eat Takeaway een sabbatical, ook na zeven jaar. Hier lijkt toch wel sprake van the seven year itch. Alma, op haar LinkedInaccount: ‘Happy to share that I have started a new role as CMO on sabbatical on the Blue Coral!’

Hallo Houston... eh Amsterdam
Gelukkig zijn er ook nieuwe vrouwen waiting in the wings. Tegenover de afvallers staan 20 nieuwkomers: vier meer dan vorig jaar. Zoals Kim Smit (nr. 18), de oud-cfo van het Leids Universitair Medisch Centrum die daarvóór een (finance-)carrière van 22 jaar bij Shell doorliep. Ze is sinds 2022 beroepscommissaris. Vorig jaar trad ze toe tot de rvc van beursgenoteerde groothandel B&S Group, dat sinds de benoeming van oud-PwC-baas Peter van Mierlo in rustiger vaarwater lijkt te zijn beland. Daarnaast heeft ze een baaierd aan toezichtfuncties in de publieke sector. Die variatie in haar portefeuille is een bewuste keuze, zei ze eerder in dit blad: ‘Het laatste dat ik wil, is op de automatische piloot toezichthouden door overal hetzelfde te doen. Dan ben je net een popartiest die heel origineel “Hallo Houston” roept bij zijn optreden in Amsterdam.’