Voortschrijdend toezicht

Wijers ging bovendien gebukt onder de 80/20-regel. Het voorzitterschap bij Ajax, ruwweg twintig procent van zijn portefeuille, kostte tachtig procent van de energie. Vandaar dat Wijers die functie overdroeg aan oud-KLM-topman Leo van Wijk (niet op de lijst), zodat hij weer meer tijd heeft voor de rest van zijn portefeuille, waaronder ook zijn commissariaat bij investeringsmaatschappij HAL en zijn functies bij het Concertgebouw (voorzitter rvc) en Natuurmonumenten (voorzitter).

WORDEN RVC’S OOK SQUADS?
Op de tweede plek vinden we Jeroen van der Veer. De oud-Shell-topman bekleedt commissariaten bij ING en Philips en is bij beide concerns voorzitter. De ING-medewerkers opereren voortaan vanuit squads: zelfsturende, multidisciplinaire en autonome teams, geïnspireerd door bedrijven als Spotify en Zappos. Zou dat ook gelden voor de raad van commissarissen? Eigenlijk zijn de verschillende commissies ook een soort squads, met Van der Veer als tribe lead. Het is alleen te hopen dat de raad voldoende IT-kennis aan boord heeft om de goede vragen te stellen over de digitale disruptie bij de bank. Bij Philips is er sprake van een ander soort disruptie: het concern wordt gesplitst. Gelukkig krijgt Van der Veer hulp van medecommissaris Kees van Lede (nr. 97), de voorganger van Hans Wijers bij AkzoNobel. Van Lede voerde ooit zeven keer op rij de top-100 aan, maar heeft nu (naast een adviesfunctie bij JPMorgan) nog maar twee commissariaten in zijn portefeuille: Air France-KLM en Philips, waar hij na drie termijnen onlangs op verzoek twee jaar bijtekende om te helpen bij de splitsing. Bij D.E heeft Van Lede immers al eerder met dat bijltje gehakt. Terug naar Van der Veer. Zijn vijfde punt ging naar een nieuw commissariaat bij Boskalis. De runner-up heeft voortaan vast voldoende gespreksstof als hij de nummer 1 van de lijst treft voor de commissarissenvergadering bij het Concertgebouw. Naast Mahler en Mozart, zal wellicht ook de maritieme symfonie van Boskalis (meer mineur dan majeur door de dalende aandelenkoers) ter sprake komen. HAL – waar Wijers toezicht houdt - is immers grootaandeelhouder bij de baggeraar en heeft er zelfs een eigen commissaris (Jaap van Wiechen, nr. 99).

SJOEMELSOFTWAREVRIJE PORTEFEUILLES
De top-3 wordt gecomplementeerd door oud-DSM-topman Peter Elverding, die het afgelopen jaar heel wat zal hebben vergaderd. Allereerst is hij president-commissaris bij BAM, dat nu langzaam uit de bouwput lijkt te kruipen. Q-Park – waar Elverding eveneens voorzitter is – zit juist op een hoge berg, van schulden wel te verstaan, wat herfinanciering noodzakelijk maakt. En dan is Elverding ook nog commissaris bij FrieslandCampina, Camille Oostwegel en SHV. Daarnaast heeft hij kennelijk ook nog tijd voor de Stichting Berenschot Beheer, waar hij deze zomer bestuurder werd. Elverding neemt de plek in die Annemiek Fentener van Vlissingen (nr. 7), zijn medecommissaris bij SHV (voorzitter), vorig jaar nog bezette. Van Vlissingen trad terug als commissaris bij De Nederlandsche Bank omdat haar tweede termijn afliep. Wel jammer dat er nu niet langer een vrouw in de top-3 staat. Overigens heeft geen enkele nieuwe vrouw de top-10 weten te gatecrashen. Dat zou je wel hebben verwacht, nu de database Topvrouwen.nl zo’n duizend boardready vrouwen aanbiedt. Daar kun je wel tien top-100’s mee vullen, of honderd top-10’s. Wel positioneert oud-Philips-topman Gerard Kleisterlee (nr. 8) zich ineens als een van de tien invloedrijkste commissarissen van Nederland. Hij maakt een enorme sprong van nr. 51 naar nr. 8, door zijn commissariaat bij voormalig Philips-dochter ASML. Een soort homecoming dus voor Kleisterlee, die naast zijn commissariaat bij Shell verder juist graag in het buitenland toezicht houdt. Zoals bij Vodafone, waar hij chairman is, en het beursgenoteerde Amerikaanse Ibex. Eerder was Kleisterlee non-exec bij Dell en Daimler. Om een Duitse autofabrikant in de portefeuille minder zal tegenwoordig niemand rouwig zijn… voor je het weet heb je een gevalletje sjoemelsoftware bij de hand en moet je de boer op om twintig miljard te lenen.

BONKEN OP DE POORT
Op nr. 11 vinden we wél een vrouw, bonkend op de poort naar de toezichttop en meteen de hoogste binnenkomer. Petri Hofsté zat in haar loopbaan op verschillende bankjes: ABN Amro/RBS, DNB en APG. Na haar vertrek wegens verschil van inzicht bij ’s lands grootste pensioenuitvoerder is ze beroeps geworden en bouwde ze een indrukwekkende portefeuille op, voornamelijk bij financials zoals Achmea, Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) en Kas Bank. Dit voorjaar voegde ze daar Fugro aan toe. De bodemonderzoeker benoemde zelfs twee commissarissen tegelijk: ook Anja Montijn, voormalig directeur van Accenture Nederland (nog niet in de lijst). Er vertrok overigens ook een vrouw bij Fugro: de Duitse Marion Helmes. Nu de bodemonderzoeker eenmaal gewend is aan vrouwelijk toezichthouderschap, durft het bedrijf kennelijk ook dames uit de Hollandse klei te trekken, een béétje geholpen door de Wet bestuur en toezicht. De streefcijfers van dertig procent vrouwen in de raad van bestuur en de raad van commissarissen voor 1 januari 2016 zijn overigens bij lange na niet gehaald. Eind 2014 had slechts 14,2% van de bedrijven dertig procent vrouwen in de raad van bestuur en 17,8% dertig procent vrouwen in de raad van commissarissen. Bovendien heeft driekwart van de bedrijven nog steeds geen enkele vrouw in de raad van bestuur en twee derde van de bedrijven nog steeds een raad van commissarissen die geheel uit mannen bestaat. Terwijl er alle gelegenheid was om daar verandering in te brengen. In een vijfde van de rvb’s en een derde van de rvc’s vonden in 2014 nieuwe benoemingen plaats. Slechts een kwart van de bedrijven benutte die vacatures om een vrouw te benoemen.

SLUIPROUTE NAAR DE BOARDROOM
Toch was het afgelopen jaar enige beweging zichtbaar. Zo telt de top-100 dit jaar vierentwintig vrouwen (vorig jaar zeventien), waarvan er twaalf nieuw binnenkwamen (vorig jaar slechts drie). Bijna een kwart is dus vrouw, netjes gespreid over de hele lijst, een all-time high! Oké, het is nog geen dertig procent, maar wel een duidelijke stijging ten opzichte van vorig jaar. De afgelopen vier jaar stagneerde het aantal vrouwen in de top-100. Nu lijkt de geest echter eindelijk uit de fles en hopelijk blijft dat ook zo. Overigens kwalificeren commissarissen, zowel mannen als vrouwen, zich alleen voor de top-100 als ze twee of meer functies in raden van bestuur of raden van commissarissen bekleden. De lat ligt voor nieuwe toetreders ligt dus relatief hoog. Maar de druk is dat eveneens. Bedrijven krijgen tot eind 2019 de tijd om aan het streefcijfer van twintig procent te voldoen. Lukt dat, dan mogen ze doorgroeien tot dertig procent vrouwen in 2023. Lukt dat niet, dan wordt het verplichte quotum van dertig procent direct ingevoerd. Dat wil niemand, dus hopelijk breken vrouwen volgend jaar in de top-100 alvast door de toezichtsbarrière van dertig procent heen. En dertig dubbeldames in de top-100 betekent minimaal zestig zware commissariaten voor vrouwen in het hart van de macht. Er vielen dit jaar overigens ook weer vijf vrouwen van de lijst af, vanwege wijzigingen in hun portefeuille: Pamela Boumeester trad terug bij Ziggo, Sybilla Dekker bij Royal Haskoning, Herna Verhagen bij Nutreco, Leni Boeren bij Nuon en Carin Gorter verruilde haar commissariaat bij ING om cro bij de Rabobank te worden. Van rvc naar rvb: een mooie sluiproute naar de boardroom.

ÉÉN HALEN, TWEE BETALEN
Een nieuwe ster aan het firmament is Jacqueline Tammenoms Bakker. Ze komt vanuit het niets op nr. 14, met nieuwe commissariaten bij Unibail-Rodamco en groupe Wendel. Ze hield al toezicht bij TomTom en CNH Industrial en tot voor kort bij de Britse supermarktketen Tesco. Een veelzijdige dame met een internationale (toezicht)carrière. Er zijn meer vrouwen die regelmatig het vliegtuig pakken, bijvoorbeeld omdat in het buitenland mooie functies lonken, of ze in eigen land tegen de grenzen van hun portefeuilles aanlopen. Dezelfde Wet bestuur en toezicht die de jongere garde in het zadel helpt, diskwalificeert vrouwelijke multicommissarissen immers als ze meer dan het maximum van vijf punten hebben. Dat lokt ‘vluchtgedrag’ naar het buitenland uit. Het maximum geldt namelijk niet voor buitenlandse commissariaten. Pauline van der Meer Mohr (nr. 12), eind dit jaar teruggetreden als bestuursvoorzitter van de Erasmus Universiteit, werd niet alleen voorzitter van de raad van commissarissen van accountant EY, maar ook non-exec slash bonusbasher van de Britse bank HSBC. Margot Scheltema (nr. 20), die dit jaar commissaris werd bij DNB en haar commissariaten bij Triodos en ASR opgaf – één halen, twee betalen – heeft al langer een commissariaat bij de Zwitserse Lonza Group. En Annet Aris heeft zelfs meer buitenlandse commissariaten dan Nederlandse (bij ASML en ASR), een erfenis van haar vroegere werk bij McKinsey Duitsland. Andersom zijn er maar twee buitenlandse vrouwen die hier stevig voet aan de grond hebben gekregen: Mary Harris (nr. 31, TNT Express en Scotch & Soda) en Laurence Mulliez (nr. 88, SBM Offshore en Aperam). Overigens staan er nog maar drie andere buitenlanders in de top-100, in totaal dus vijf. Vorig jaar waren het er nog negen. Maar de uitstroom van een aantal internationale zwaargewichten (Byron Grote vertrok bij Unilever, Fritz Fröhlich bij Randstad en ASML en André Bergen bij Euronext) werd niet gecompenseerd door een invasie van nieuwe toezichttoeristen, met uitzondering van Mulliez. Leonhard Degle (nr. 78) is eveneens nieuw in de lijst, maar de oud-directeur van Deutsche Bank was al langer commissaris bij onder meer branchegenoot Rabobank.

KLASSIEKE DOUBLE WHAMMY
In totaal telt de lijst 32 nieuwe commissarissen, precies twee keer zoveel als vorig jaar. Pakweg een derde van de lijst is dit jaar dus ververst. Een groot deel van die vernieuwing is toe te schrijven aan de voortschrijdende feminisering (mogen we het voorzichtig zo noemen?) Bovendien zijn alle drie hoogste binnenkomers vrouw (Hofsté, Tammenoms en Aris). Maar er zijn ook mannen die hoog binnenkomen, zoals René Hooft Graafland (nr. 25). Een klassieke double whammy: vorig jaar teruggetreden als cfo van Heineken, meteen door naar deel twee van de carrière, met twee nieuwe commissariaten bij Ahold en FrieslandCampina. Hooft Graafland was al commissaris bij Wolters Kluwer en president-commissaris bij Theater Carré. Bij Ahold en Wolters Kluwer komt hij een andere nieuwkomer tegen: Ben Noteboom (nr. 26). Diens geheimzinnige vertrek als ceo van Randstad was niet klassiek, zijn portefeuille wel. Dit jaar kwam daar ook nog Aegon bij. Grootste stijger op de lijst is Jean-Marc Huët (nr. 37, vorig jaar nog onderaan de lijst op nr. 94). Huët trad dit voorjaar onverwacht terug als cfo van Unilever (zijn overgrootvader Samuel van den Bergh was een van de oprichters). Met zijn 46 jaar is Huët nog te jong om al met pensioen te gaan. Maar mocht hij binnenkort een nieuwe uitdaging vinden, dan kan hij zijn commissariaten (inmiddels twee) er gewoon bij blijven doen: zijn bestaande bij Heineken en zijn nieuwe bij SHV. Bij beide ontmoet hij Annemiek Fentener van Vlissingen. Haar vader Frits was van 1990 tot 2003 adviserend lid van de raad van bestuur van Unilever. Oud geld, old boys & girls.

HEREN TOCH!
Ook de grootste dalers op de lijst zijn old boys. We noemden al Kees van Lede, die zijn portefeuille leegschudde en alleen Air France-KLM en Philips behield. De andere grootste dalers bekleedden allemaal commissariaten in de financiële wereld. Oud-Raboman Wim van den Goorbergh (nr. 92) vertrok bij BNG en Cees Veerman (nr. 72) bij de Rabobank. Jean Frijns (nr. 93) voelde zich gedwongen om zijn functie als president-commissaris van Delta Lloyd neer te leggen, nadat de slechte relatie met toezichthouder DNB tot in de rechtszaal werd uitgevochten en verloren. En Peter Wakkie (nr. 44) vertrok als commissaris van ABN Amro (en voorzitter van de remuneratiecommissie) na de rel rond de ton salarisverhoging voor de bankbestuurders (minus ceo Zalm) en het uiteindelijke intrekken daarvan. Wakkie rolt nu overigens als tijdelijk bestuurder bij het Spaans-Russische Zed+, samen met medebestuurder Sipko Schat (ex-Rabo), vechtend over straat met tijdelijk commissaris Frank Schreve (ex-ceo Ten Cate). Wakkie is adviseur bij een mogelijke Russische koper van het bedrijf, Schreve wil het bod van een Chinese partij aannemen. Heren toch!

VLUCHTEN IN BEROEPSCOMMISSARIAAT
Terwijl de old boys hun onderlinge conflicten voor de Ondernemingskamer uitvechten, zet de verjonging van het commissariaat door. Vorig jaar bedroeg de gemiddelde leeftijd van de top-100 commissarissen nog 64 jaar. Dat is gedaald naar 61,9 jaar. Dat heeft alles te maken met de grotere instroom van vrouwen, die doorgaans op jongere leeftijd commissariaten gaan bekleden dan mannen. De heren zijn nog steeds gemiddeld 64, net als vorig jaar. De vrouwen waren toen met gemiddeld 57 jaar ook al jonger dan de mannen, maar zien dat dit jaar verder dalen naar gemiddeld 54,4 jaar. Bijna tien jaar jonger dan de mannen op de lijst! Het aantal actieve commissarissen, dat toezicht houdt naast een functie als ceo of cfo, is overigens hetzelfde gebleven als vorig jaar: achttien. Daarvan is slechts ongeveer een derde vrouw. Het merendeel van de vrouwen is dus beroepscommissaris. De komende jaren zullen wellicht weer meer actieve vrouwen instromen, als ook de raden van bestuur voor hen ontsloten worden en ze niet langer in het beroepscommissariaat hoeven te ‘vluchten’. Ook de top-10 zal de komende jaren door de vrouwen bestormd worden. Wellicht hoeven we niet meer al te lang te wachten op het moment dat de top-100 voor het eerst in de geschiedenis door een vrouw wordt aangevoerd. Watch it, Hans!

De Top-100 Commissarissen is samengesteld door Management Scope en werd gepubliceerd in Management Scope 01 2016. De peildatum was 1 november 2015. Een volledige verantwoording is te vinden op de pagina van de Top-100.