Top 50 Machtigste Vrouwen 2012

Die eer valt slechts drie procent van alle vrouwelijke commissarissen te beurt (tegenover dertien procent van de mannen), rekende Erasmus-professor en Ernst & Young-partner Auke de Bos onlangs uit op verzoek van het Nationaal Register. De portefeuille commissariaten van Scheltema rust op drie pijlers: financiën (Triodos, ASR en ABP, waar ze extern lid van het auditcommittee is), infrastructuur en energie (Schiphol, TNT Express, ECN) en cultuur en charitas (Rijksmuseum, World Press Photo, Plan Nederland).

De Wet bestuur en toezicht zou het fundament van dit zorgvuldig opgetrokken bouwwerk de komende tijd echter wel eens kunnen verzwakken. De voormalig financieel directeur van Shell Nederland zal immers onvermijdelijk keuzes moeten maken om aan het maximum van vijf te voldoen. Scheltema is overigens ook de grootste stijger op de lijst: ze schoot van nummer dertien naar de eerste positie doordat ze het afgelopen jaar commissaris werd bij TNT Express, na de splitsing van TNT Post. Lang heeft het zelfstandig bestaan niet geduurd: de pakjesbezorger wordt overgenomen door UPS. Scheltema blijft echter voorlopig aan als commissaris, samen met oud-Renault cfo Shemaya Levy. Ze krijgen er ten minste drie door UPS aangewezen toezichtcollega’s bij. De rest van de commissarissen treedt af.

Op nummer twee staat net als vorig jaar Annemiek Fentener van Vlissingen, de enige president-commissaris in de top-50. Ze vervult die functie bij familieconcern SHV en heeft verder nog bank (De Nederlandsche) en bier (Heineken) in haar portefeuille. Bij DNB vormt ze samen met Hélène Vletter-van Dort (nr. 28) de vrouwelijke toezichtvleugel. Nu een aantal zwaargewichten het commissariaat aan het Frederiksplein verlaat en er twee old boys toetreden – Alexander Rinnooy Kan (SER) en Feike Sijbesma (DSM) – ontstaan daar de komende maanden drie vacatures.
Oud-Philipsman Gerard Kleisterlee is tussentijds vertrokken omdat hij zijn handen vol heeft als chairman van Vodafone en oud-bankiers Ewald Kist (ex-ING) en Wout Tuinenburg (ex-SNS Reaal) gaan niet op voor een derde termijn. President-commissaris Fokko van Duyne, die wordt opgevolgd door Rinnooy Kan, vertrekt per 1 juli. Is dat geen mooi moment om niet pas in 2016, maar meteen in één klap aan het streefcijfer van dertig procent vrouwen te voldoen, dat per die datum ingaat?

Op nummer drie van de top-50 vinden we de nummer één van 2011: Marike van Lier Lels. Hoewel Scheltema haar heeft ingehaald, kan Van Lier Lels nog steeds bogen op een portefeuille met vier beursgenoteerde bedrijven, waaronder twee AEX-bedrijven: KPN en Reed Elsevier. Bij het eerste bedrijf moest ze toezien hoe eerder dit jaar cfo Carla Smits-Nusteling opstapte (vorig jaar nog nummer 22, dit jaar niet meer op de lijst), omdat deze vond dat haar functie was uitgehold na de bestuurswissel Scheepbouwer/Blok. Doordat korte tijd later ook Annemieke Nijhof opstapte bij Grontmij, werd de toch al minimale aanwezigheid van vrouwen in raden van bestuur een gevoelige slag toegebracht. Van Lier Lels zal het met gemende gevoelens hebben gadegeslagen. Ooit vertrok ze zelf uit de directie van Schiphol na een conflict met toenmalig topman Gerlach Cerfontaine. Inmiddels is de ‘revanche’ een feit: er is opnieuw een vrouw in het bestuur van de luchthaven benoemd: cfo Els de Groot (nog niet in de lijst). Wij gaan er niet over, maar met haar twintig jaar ervaring bij ABN Amro – laatstelijk als executive vice president Group Risk Management, en een interim-positie als cfo van Van Lanschot – lijkt De Groot ons ook geknipt als commissaris van DNB. Het zou in elk geval mooi staan op haar cv, naast haar bestaande toezichtpositie bij Beter Bed.

ACTIVA
De top-3 bestaat geheel uit vrouwelijke beroepscommissarissen. Maar al op nummer vier komen we de eerste vrouwelijke bestuurder tegen: Marjan Oudeman, die haar positie als lid van het executive committee bij AkzoNobel combineert met commissariaten bij ABN Amro en NS. Ze staat daarmee bovenaan het indrukwekkende lijstje vrouwen in de top-50 dat een topfunctie op rvb- of directieniveau combineert met één of meer toezichtposities: maar liefst 26, oftewel de helft. Ook de overige vrouwen vervullen naast hun commissariaten vaak nog een actieve hoofdfunctie, in bijvoorbeeld politiek of onderwijs.
Hoewel beide lijsten op dit punt niet helemaal vergelijkbaar zijn, is het toch aardig om ook even te kijken naar de door mannen gedomineerde top-100 commissarissen. Daar komen we bij de eerste vijftig posities slechts twee actieve ceo’s tegen, waarvan de eerste pas op nr. 31 (oud-Landbouwminister en commissariatenclusteraar Cees Veerman, de voorman van investeringsmaatschappij Bracamonte) en de eerste ‘echte’ op nr. 47: KLM-president-directeur Peter Hartman. In totaal telt de top-100 negentien mannelijke ceo’s en cfo’s met een toezichtfunctie, oftewel een vijfde. Vrouwelijke commissarissen zijn dus relatief vaak ook actief als bestuurder. Dat is ook terug te zien bij een aantal nieuwkomers op de lijst. Zo kreeg ProRail niet alleen een ceo in de persoon van Marion Gout-van Sinderen (nr. 11), maar ook een nieuwe vrouwelijke commissaris: Jeanine Helthuis (nr. 41), directievoorzitter van uitvaartonderneming Monuta. Jolanda Poots-Bijl (nr. 16) werd commissaris bij Gasunie, naast haar cfo-positie bij bouwer VolkerWessels. Ook de financials trokken vers bloed aan: zo werden GGZ Nederland-bestuurslid Joke van Lonkhuijzen Hoekstra (nr. 33) en Nyenrode-prof Mijntje Lückerath-Rovers (nr. 40), commissaris bij Achmea en Yvonne van Rooy (nr. 46) bij ING.

KINDEREN VAN DE SIXTIES
Poots en Lückerath behoren met hun respectievelijk 42 en 43 jaar tot de jongste toezichthouders van de top-50. Vrouwelijke commissarissen zijn echter over de gehele linie jonger dan hun mannelijke collega’s: de gemiddelde leeftijd bij de vrouwen is 52 jaar (of vijftig jaar als we alleen kijken naar de vrouwelijke bestuurders), tegenover 63 jaar bij de mannen (en dat wordt dan nog geflatteerd doordat zich op die lijst ook een aantal vrouwen bevindt). Ook een blik op de geboortejaren is veelzeggend: bij de vrouwen is slechts tien procent geboren in de jaren veertig, het overgrote deel zag het levenslicht in de jaren vijftig (46 procent) en de jaren zestig (44 procent). Bij de mannen ligt die verdeling heel anders: slechts vijf procent is geboren in de jaren zestig, zo’n tweederde (65 procent) in de jaren veertig en nog eens een kwart (27 procent) in de jaren vijftig.
De generator voor de top van het bedrijfsleven lijkt dan ook geen gelijkstroom, maar wisselstroom op te wekken. De verschillen laten zich goed benoemen met de terminologie van generatie-expert Aart Bontekoning in zijn nieuwste boek Generaties! Werk in uitvoering. De meeste mannelijke commissarissen zijn typische vertegenwoordigers van de protestgeneratie (1940-1955): brekers en vervolgens bouwers van bureaucratische organisaties, hun dominantie vermomd als idealisme en democratie.
De meeste vrouwelijke commissarissen maken deel uit van de generatie X (1955-1970): verbindende leiders die geloven in de kracht van diversiteit. Juist omdat ze relatief jong en nog actief zijn, kunnen vrouwen een onderscheidende rol spelen in raden van commissarissen: ze hebben hetzelfde vertrekpunt als de bestuurders waarop ze toezichthouden (die inmiddels ook vaak tot de generatie X behoren, zoals de ceo’s van AEX-bedrijven als Randstad, Ahold, Philips en AkzoNobel). Tegelijkertijd kunnen ze een fris geluid laten horen ten opzichte van de overige commissarissen, die soms hun vader hadden kunnen zijn. Tot botsingen leidt dat overigens zelden, omdat de generatie X zich vaak te snel onderwerpt aan de dominantie van de protestgeneratie. Van die autoriteitenvrees heeft de generatie Y (vanaf 1985) juist weer geen last. Op het vuurwerk dat dat kan opleveren in de boardrooms, moeten we helaas nog even wachten. In de top-50 komen we namelijk geen enkele vrouw tegen uit de jaren zeventig, laat staan uit de jaren tachtig. De digi-generatie die Willem Vermeend zo graag in elke raad van commissarissen vertegenwoordigd zou zien, vinden we dan ook (nog) niet onder de vrouwen.

PROF. DR. IR.
Ze zijn overigens wel uitstekend opgeleid: de top-50 telt maar liefst negen profs, vijf ingenieurs, negen MBA’s, tien vrouwen met de meestertitel, één met de doctorstitel en vijftien doctorandi. Sommige vrouwen hebben zelfs meerdere titels. Dat geeft aan dat het hoogleraarschap nog relatief vaak fungeert als toegangsbewijs voor het toezicht, a ticket to the top. Het roept tegelijkertijd de vraag op waarom die vaak beter dan mannen opgeleide en gekwalificeerde vrouwen van dezelfde generatie niet vaker weten door te dringen in de raden van bestuur. De Female Board Index 2011 telt slechts 4,4 procent vrouwelijke bestuurders, waarvan een aantal dus inmiddels alweer is opgestapt.
Uit het internationale rapport Women Matter 2012 van McKinsey blijkt dat de pijplijn bij grote organisaties steeds meer lekkage vertoont naarmate deze dichter bij de top komt. Mannen hebben 2,1 keer meer kans om de sprong naar het middenmanagement te maken, 1,8 keer meer op promotie naar het senior management, 1,7 keer meer kans op het lidmaatschap van het executive committee en zelfs vijf keer meer bij de quantum leap naar de ceo-functie. Misschien kiezen vrouwen die de top wel (bijna) hebben bereikt mede daardoor vaker dan mannen voor de afgeleide macht van het beroepscommissariaat, waarbij ook de afwisseling binnen een divers samengestelde portefeuille en een flexibele tijdsbesteding een rol kunnen spelen.
Zoals de nummers één, drie en vijf op de lijst: Margot Scheltema, Marike van Lier Lels en Pamela Boumeester (voormalig directievoorzitter NS Poort) bereikten allemaal op eigen kracht de top en kozen daarna voor een bestaan als professioneel toezichthouder. Het streefcijfer van dertig procent vrouwen in de top zal daar waarschijnlijk weinig verandering in brengen, als we moeten afgaan op de ervaringen met het verplichte quotum in Noorwegen, verwoord door grondlegger Elin Hurvenes in Het Financieele Dagblad: ‘De vrouwen in het lijnmanagement kozen door het quotum massaal voor een carrière als beroepscommissaris, waardoor de aanwas aan vrouwelijke managers in de bedrijven terugliep. Maar ik verwacht dat dat tijdelijk is.’

NIEUWE BUITENLANDSE INVASIE?
Een andere vraag is of de introductie van het streefcijfer wellicht zal leiden tot een nieuwe golf buitenlandse vrouwen in het Nederlandse bestuur en toezicht. De afgelopen jaren kozen Nederlandse ondernemingen steeds minder vaak voor het invliegen van commissarissen vanwege de hogere kosten, de lage presentie, taalproblemen en gebrek aan voeling met de locale cultuur. Er lijkt echter sprake van een trendbreuk: in 2011 kwamen er achttien (mannelijke en vrouwelijke) buitenlandse commissarissen bij en vertrokken er slechts acht. Het lijkt logisch dat ondernemingen ook weer steeds vaker over de grens zullen kijken om die dertig procent vrouwen binnen te halen.
Dit jaar staan er zes buitenlandse vrouwen in de top-50 (zie kader): vijf bestuurders en één commissaris. Bij de bestuurders vertrok cfo Kimberly Ross bij Ahold voor een andere baan in haar thuisland. Haar landgenote Marina Wyatt (nr. 47) is nu nog de enige andere cfo bij een AEX-onderneming. Er kwam ook weer een bestuurder bij: zo trad de Canadese Linda Galipeau (nog niet in de lijst) onlangs toe tot de raad van bestuur van uitzendconcern Randstad. Al langer in hun posities, maar nieuw in de top-50 zijn de Franse Catherine Pourre (nr. 31), chief resources officer bij Unibail-Rodamco, en de Britse Nina Skorupska (nr. 43), chief technology officer bij Essent. Er zal echter ook weer een vrouwelijke bestuurder afvallen. Door de al eerder genoemde overname van TNT Express door UPS zal ceo Marie-Christine Lombard (nr. 27) binnenkort niet langer aan het hoofd staan van een beursgenoteerd concern. Wolters Kluwer-ceo Nancy McKinstry (nr. 20) zal het AEX-fort dan weer opnieuw alleen moeten verdedigen. Wanneer zou ze eens gezelschap krijgen van een Nederlandse vrouwelijke collega?

BASTION VOOR LOCAL LADIES
De Amerikaanse McKinstry en de Britse Mary Harris (nr. 14) staan als enige buitenlandse vrouwen al jaren op rij in de top machtigste vrouwen. Voormalig McKinsey-consultant Harris is met haar twee commissariaten bij TNT Express en Unibail-Rodamco de machtigste buitenlandse vrouw op de lijst. Na de overname van TNT zou daar echter wel eens verandering in kunnen komen, nu het merendeel van de commissarissen van de pakjesbezorger terugtreedt. Harris is ook de enige buitenlandse commissaris op de lijst, maar dat beeld is vertekend. Om in aanmerking te komen voor de top-50 moeten de buitenlandse vrouwen tenminste twee toezichtfuncties bij top-100 ondernemingen bekleden.
Omdat de meeste internationale zwaargewichten slechts één commissariaat in Nederland hebben, vinden we ze niet terug in de lijst. Zo hebben Ahold, Air France-KLM, AkzoNobel, Shell, Unibail-Rodamco, Unilever en zelfs Philips allemaal twee buitenlandse vrouwen in hun raad. Alleen Unilever heeft met Louise Fresco ook nog een Nederlandse vrouwelijke toezichthouder. Daar valt de komende jaren dus nog een bastion te nemen voor onze local ladies.

Kijk hier voor de verantwoording van de top-50.