Vrouwen in overvloed
Vrouwelijk corporate Nederland heeft een nieuw boegbeeld: Petri Hofsté. De ‘femme finance’ nam na vier jaar de eerste positie over van Margot Scheltema, die terugviel naar een vierde plaats door een reorganisatie van haar portefeuille (DNB erbij, ASR, Triodos en Rijksmuseum eraf). Daarmee wordt de lijst opnieuw aangevoerd door een oud-cfo, tegenwoordig een erkende route voor vrouwen naar een topfunctie in bestuur en toezicht.
Scheltema vervulde die functie bij Shell Nederland, Hofsté (zie ook het interview) bij verschillende organisaties. Zo was ze (plaatsvervangend) cfo bij ABN Amro (tijdens de kredietcrisis en de splitsing), bij RBS nv (waar ze een nieuwe financiële functie opzette en de afsplitsing van de zakentak van ABN Amro finaliseerde) en bij pensioenuitvoerder APG (waar ze na negen maanden vertrok wegens een verschil van inzicht over de invulling van de functie). Een intermezzo was haar tweejarige functie als divisiedirecteur van De Nederlandsche Bank, waar ze extern toezicht hield op haar voormalige bankencollega’s. Been there, done that. Na haar overstap naar het beroepscommissariaat verzamelde Hofsté in snel tempo toezichtposities: bij Achmea (waar ze ook de rvc van Achmea Bank voorzit), BNG, Kas Bank en Fugro. Sommige commissarissen doen er járen over om zo’n kwartet bij elkaar te krijgen, Hofsté nog geen drie jaar. Drie banken en één bodemonderzoeker, met als rode draad de financiële expertise van Hofsté, die de eerste zestien jaar van haar loopbaan doorbracht in de accountancy, bij KPMG.
TRANSPORTCOMMISSARIS
Op de tweede plaats vinden we een oude bekende: Marike van Lier Lels. Ze voegde onlangs een commissariaat bij NS toe aan toezichtfuncties bij onder meer TKH, Eneco en RELX (het voormalige Reed Elsevier). Ook in de portefeuille van Van Lier Lels is een rode draad aan te wijzen: ze wordt vaak benoemd op voordracht van de Ondernemingsraad. Daarnaast moeten haar commissariaten altijd iets te maken hebben met ‘verbinding’, legde ze ooit uit. Van Lier Lels maakte eerder carrière bij Nedlloyd, Van Gend & Loos en Schiphol. Van schepen, vrachtwagens en vliegtuigen naar treinen: een logisch vervolg. Eerder had deze ‘transportcommissaris’ ook al bussen (Connexxion) en containervaart (Maersk) in haar portefeuille. Met de komst van Van Lier Lels bestaat de rvc van NS uit drie vrouwen, samen met voorzitter Truze Lodder (nr. 42) – die Carel van den Driest opvolgde, nadat deze opstapte wegens de gang van zaken rond het vertrek van NS-topman Timo Huges – en Ilonka Jankovich (nr. 64). Maar lang zal deze luxe niet duren. Jankovich zal dit jaar de rvc verlaten en Lodder zit aan het eind van haar derde termijn. Als maatschappelijk instituut kan NS wat nieuwe female power in elk geval goed gebruiken, ook in het bestuur zelf. Dat inzicht leidde tot de benoeming van Susi Zijderveld (nieuw binnen op nr. 28), die het CBR verliet om bij de Spoorwegen chief risk, governance & compliance officer te worden. En wie weet volgen er nog meer vrouwen. De vacante cfo-positie door het vertrek van Engelhardt Robbe naar Deloitte is inmiddels vergeven aan Bert Groenewegen, maar er moet ook nog een permanente opvolger worden gevonden voor interim-ceo Roger van Boxtel. Met haar nieuwe commissariaat bij NS heeft Van Lier Lels de runner-up positie overgenomen van Annemiek Fentener van Vlissingen. De president-commissaris van SHV en toezichthouder bij Heineken moet met de derde plaats genoegen nemen na haar terugtreden als commissaris bij De Nederlandsche Bank. Ze gaf het stokje door aan Margot Scheltema. DNB benoemde trouwens meteen weer een andere Annemiek(e) als overheidscommissaris: Annemieke Nijhof (nr. 29), de oud-dg Water en voormalig raadsadviseur van premier Balkenende. Na een draaideurbenoeming in het bestuur van Grontmij, waar ze binnen drie maanden alweer weg was, is Nijhof sinds vier jaar ceo van advies- en ingenieursbureau Tauw. De derde nieuwe vrouwelijke commissaris van DNB is Marry de Gaay Fortman (nr. 30) – partner bij Houthoff Buruma en dochter van Bas – die per 1 juli wordt benoemd als toezichthouder van de toezichthouder (nog niet meegeteld), vanwege haar juridische profiel en haar ‘uitgebreide maatschappelijke en culturele netwerk’. Haar portefeuille weerspiegelt dat laatste. Zo houdt De Gaay Fortman onder meer toezicht bij Toneelgroep Amsterdam (voorzitter), MVO Nederland en Paleis Het Loo, is ze voorzitter van het Nederlandse Vioolconcours en bestuurslid van de Nederlandse Bachvereniging. Ze is ook commissaris bij het Gemeentelijk Vervoersbedrijf Amsterdam. Mooi, eindelijk een commissaris die wel eens de tram of bus zal pakken en dus weet wat er speelt in de samenleving. De Gaay Fortman moet wel haar commissariaat bij zorgverzekeraar VGZ opgeven voor haar nieuwe toezichtfunctie bij de centrale bank.
NIEUWKOMERS TOP-10
De top-10 kent maar liefst drie nieuwelingen. De hoogste binnenkomer is Corien Wortmann-Kool (nr. 5), bestuursvoorzitter van ABP en commissaris bij onder meer het Kadaster en Aegon. Bij die laatste organisatie, en eerder als commissaris bij Mercedes-Benz Nederland, trad ze in de voetsporen van Karla Peijs (niet op de lijst), net als zijzelf voormalig Europees parlementariër en christendemocraat. Wortmann-Kool is nog steeds vicevoorzitter van de Europese Volkspartij (EVP). Haar portefeuille weerspiegelt haar achtergrond: politiek, openbaar bestuur én bedrijfsleven, want Wortmann-Kool begon haar loopbaan ooit in de detailhandel (damesmode). Ze wordt op de voet gevolgd door Jacqueline Tammenoms Bakker (nr. 6), die eveneens kan terugkijken op een hybride carrière: Shell, McKinsey en Unilever-dochter Quest, gevolgd door een overstap naar de publieke sector, als onder meer dg Verkeer en Waterstaat en voorzitter van de EU-commissie voor Europese luchtvaartregulering. Inmiddels houdt ze als beroepscommissaris toezicht bij Unibail-Rodamco, Groupe Wendel, TomTom en CNH Industrial. Ze is daarnaast voorzitter van de Van Leer Foundation. Verder was ze non-executive bij Tesco (waar eerder een boekhoudschandaal speelde, dat de top de kop kostte), Vivendi en Fiat. Letterlijk van alle markten thuis dus. Dat geldt ook een beetje voor de derde nieuwkomer: Hélène Vletter-Van Dort (nr. 8), die het afgelopen jaar pendelde tussen haar professoraten in Nederland en New York. Eenmaal terug pakte ze ook weer commissariaten op, zoals bij Intertrust (voorzitter) en NN Group, de afgesplitste verzekeringstak van ING. Wie maakten er plaats vrij in de top-10? Allereerst PGGM-ceo Else Bos (van nr. 4 naar nr. 11), die terugtrad als toezichthouder van Isala Klinieken. Veel dieper zakte Robeco-coo Leni Boeren (van nr. 5 naar nr. 50), na het wegvallen van haar commissariaat bij Nuon. Ze is daarmee meteen de grootste daler binnen de top-50. Ook Marjan Oudeman, cvb-voorzitter van Universiteit Utrecht, verloor haar positie in de top-10 en zakte naar nr. 26. Ze won weliswaar een commissariaat (bij het Belgische Solvay), maar verloor ook twee zware toezichtfuncties bij beursgenoteerde ondernemingen; Ten Cate werd van de beurs gehaald door het consortium rond private-equityhuis Gilde na een lange overnamestrijd, gedomineerd door dubbelepettenproblematiek. Bij ABN Amro stapte Oudeman voortijdig op in verband ‘met haar nevenfuncties en het daaraan verbonden tijdsbeslag.’ Nou neemt niemand vrijwillig afscheid van een prestigieus commissariaat als ABN Amro, tenzij daar zwaarwegende redenen voor zijn. Zo stapte oud-Unilever-topman Antony Burgmans in 2006 voortijdig op als commissaris van ABN Amro, een omen voor de latere problemen bij de bank. Oudeman staat ook niet alleen in haar vertrek als toezichthouder bij de bank, de raad van commissarissen laat een leegloop zien. Dat schept overigens wel weer kansen voor (andere) vrouwen: zo wordt ex-Boekel-bestuursvoorzitter Frederieke Leeflang (nog niet op de lijst) commissaris bij de bank en schuift huidig vicevoorzitter Olga Zoutendijk (nr. 70) door naar de positie van president-commissaris. Volgend jaar zal ze daardoor ongetwijfeld hoger eindigen in de lijst. Breekt eindelijk het tijdperk van de vrouwelijke chairs aan? Vrouwelijke voorzitters van raden van toezicht zagen we al vaker, maar de raden van commissarissen werden toch nog meestal geleid door een man. Inmiddels telt de lijst vijftien vrouwelijke president-commissarissen.
MANNEN OP HUN KOP SLAAN
Dit jaar is pensioenhoogleraar Fieke van der Lecq de snelste stijger (van nr. 49 naar nr. 21): ze was al commissaris bij onder meer Delta Lloyd en kreeg er een commissariaat bij pensioenbelegger Syntrus Achmea bij. Een andere forse stijger is ABN Amro-bestuurder Caroline Princen (nr. 17), die na de beursgang van de bank kennelijk weer tijd heeft voor een nieuw commissariaat als FloraHolland (naast haar toezichtfunctie bij het UMC Utrecht). Ze werd verder onlangs benoemd tot voorzitter van de Monitoring Commissie Talent naar de Top, waar ze zich inzet voor een betere doorstroom van vrouwelijk talent. Daarin vormt ze een tandem met Annemarie Jorritsma (nr. 95), die werd benoemd tot kwartiermaker van Topvrouwen.nl. Jorritsma is strijdbaar, zei ze in Forum: ‘Ik heb hier een lijstje in mijn tas van bedrijven die komend jaar vacatures krijgen in de top, die ga ik allemaal direct benaderen. Ik word bijna weer een partycrasher. Het is al gelukt om op zo’n manier een vrouw benoemd te krijgen. En geloof me, sommige mannen ga ik op hun kop slaan. Want het kan niet zo zijn dat je anno 2016 een top met alleen maar mannen hebt.’ Het lijstje van Jorritsma, die zelf onder meer werd benoemd tot commissaris bij PwC, is vast afkomstig van de nieuwe app navigerennaardetop.nl, waarop alle vrijkomende topfuncties tot en met 2027 te bekijken zijn. Op 31 december 2019 moeten de raden van bestuur en raden commissarissen uit twintig procent vrouwen bestaan. Zo niet, dan wordt het verplichte quotum van dertig procent vrouwen direct ingevoerd vanaf 2020. Is die twintig procent wel op tijd gehaald, dan hoeft de top van organisaties pas op 31 december 2023 uit dertig procent vrouwen te bestaan. Volgens navigerennaardetop.nl komen er in de periode tot en met 2019 bij 22 organisaties bestuursfuncties en bij 100 organisaties commissariaten vrij die nu door mannen vervuld worden. Voor vrouwen is dat respectievelijk 4 en 68 (stand 19 april 2016).
DIVERSITEITSDUW
Welk tijdsbeeld geeft de lijst te zien? Wordt de diversiteitsduw al een beetje zichtbaar? Allereerst publiceren we dit jaar voor het eerst een top-100 vrouwen, in plaats van een top-50. Niet omdat het moet, maar omdat het kán: in voorgaande jaren kwamen er domweg niet genoeg vrouwen in aanmerking voor een verantwoorde ranking, nu wel. Verder is het totaal aantal nieuwkomers in de eerste helft van de lijst (goed vergelijkbaar met de top-50 van voorgaande jaren) drie keer zo groot als vorig jaar: het zijn er maar liefst zestien. Bijna een derde van de vijftig belangrijkste posities is dus vernieuwd. Vorig jaar waren er slechts vijf nieuwkomers en was er dus maar tien procent vernieuwing, die zich bovendien beperkte tot de lagere regionen van de lijst. Dit jaar zet de vernieuwing al eerder in: al in de top-10, om voluit los te barsten na positie 25. Gezusterlijk op een rijtje komen we bijvoorbeeld twee topvrouwen uit onorthodoxe hoek tegen: Marjan Trompetter (nr. 31), die commissaris werd bij Rabobank, na deze functie al eerder bij een lokale Rabobank te hebben vervuld. De VU-docente is gespecialiseerd in organisatiekunde en is door haar overige commissariaten stevig geworteld in de welzijns- en gezondheidssector. Twee plaatsen verder vinden we Petra van Hoeken (nr. 33, zie kader) die haar functie als chief risk officer (cro) bij NIBC verruilde voor wederom een cro-post bij Rabobank (en op nr. 13 zou uitkomen als de functie zou worden meegeteld, ze aanvaardt de functie nu na de peildatum) nadat Carin Gorter (vorig jaar nog op nr. 8, nu niet meer op de lijst) zich op het laatste moment terugtrok als kandidaat. Gorter had er haar commissariaat bij ING voor opgegeven. Ze is nu alleen nog commissaris bij TVM. Jolande Sap (nr. 32) is een ander voorbeeld van een commissaris met een onorthodoxe achtergrond. De oud-GroenLinks-voorvrouw werd zowel commissaris bij KPN als bij KPMG.
VOORPORTAAL VAN DE MACHT
De vernieuwing zet zich door in de tweede helft van de lijst. In de posities 50- 75 komen we weliswaar nog elf vrouwen tegen uit de top-50 van vorig jaar, die door wijzigingen in hun portefeuille of de weging van hun functies in de oude opzet hors categorie geweest zouden zijn. Maar veertien vrouwen zijn nieuw en hebben dus al weten door te dringen tot het voorportaal van de macht. In het vierde kwart van de lijst zijn alle vrouwen nieuw: zij vormen de aanstormende generatie. Op nr. 98 vinden we bijvoorbeeld Anja Montijn-Groenewoud, oud-topvrouw van Accenture Nederland, die via commissariaten bij Fugro en stikstofproducent OCI haar opmars in de top-100 is begonnen. Wanneer OCI al zou meetellen, zou Montijn-Groenewoud op nr. 44 uitkomen. Het wettelijk streefcijfer van dertig procent vrouwen in de top van organisaties lijkt voor commissariszetels dan ook eindelijk het gewenste ‘plop-effect’ teweeg te brengen: een betere doorstroom, zelfs in het old girls network, waar niet alleen mannen, maar ook aftredende vrouwen vaker worden vervangen door aantredende vrouwen. Langzaamaan zou de cirkel zo steeds groter moeten worden.
TICKET TO THE TOP
Voor bestuurdersposities is dat nog steeds een ander verhaal. Opvallend is het aantal vrouwelijke cfo’s onder de vrouwelijke bestuurders: acht. We signaleerden het al: de financiële functie is a ticket to the top. De lijst telt verder drie cro’s: de splitsing van financiën en risicomanagement mag dan vakinhoudelijk niet altijd worden gewaardeerd, maar voor vrouwen schept het extra kansen op een bestuurspositie. De helft van de cfo’s komt uit het buitenland: Laurence Debroux (Heineken, nr. 43), Geraldine Matchett (DSM, nr. 63), Maëlys Castella (AkzoNobel, nr. 65) en Leen Geirnaerdt (USG People, nr. 97). Het totaal aantal buitenlandse dames op de lijst lijkt overigens te stagneren. In de top-50 tellen we er vier, net als in de voorgaande jaren. Kijken we naar de hele top-100, dan tellen we twaalf buitenlandse vrouwen, of eigenlijk elf als we de Hongaars-Nederlandse Ilonka Jankovich (nr. 64) buiten beschouwing laten, haar familie woont immers al decennia in Nederland. Slechts twee zijn commissaris, de overige negen zijn bestuurder. Kennelijk zien Nederlandse bedrijven voor hun rvc’s inmiddels minder noodzaak om in het buitenland te scouten, maar voor hun rvb’s geldt nog te vaak: wat je van ver haalt is lekker. Overigens is het beeld enigszins vertekend, buitenlandse vrouwen komen pas in aanmerking voor de lijst als ze één bestuursfunctie of twee commissariaten bij top-100 bedrijven bekleden. Buitenlandse vrouwen met maar één Nederlands commissariaat staan dus niet op de lijst. AkzoNobel benoemde bijvoorbeeld onlangs de Britse Pamela Kirby, naast de Finse Sari Baldauf en de Zweedse Peggy Bruzelius, (maar de raad telt ook twee Amerikaanse mannen). Unilever heeft zelfs vijf vrouwelijke buitenlandse nonexecs (maar ook drie mannelijke, een Nederlands-Amerikaanse chairman en een Britse cfo). Diversiteit is voor multinationals dan ook niet alleen gender, maar ook nationaliteit.
VERJONGING VAN ONDEROP
Hoe divers is de top-100 corporate vrouwen als het gaat om leeftijd? De jongste op de lijst is Vanisha Mittal Bhatia (35), de dochter van de Indiase staalmagnaat Lakshmi Mittal. Ze is non-executive bij het familieconcern en hoofd strategie bij afsplitsing Aperam. De jongste veertigers op de lijst zijn de Belgische Leen Geirnaerdt (41), cfo van USG People, en Barbara Geelen (42), cfo van HES Beheer. De enige zeventiger op de lijst is Irene Asscher-Vonk (nr. 34). Gemiddeld zijn de corporate vrouwen 54,8 jaar in de top-50 (ietsje jonger dan vorig jaar) en 53,2 jaar in de top-100. Zestigers zijn in de minderheid, een leeftijdsgroep die bij de mannen in de eerder gepubliceerde top-100 commissarissen juist dominant is (met een gemiddelde leeftijd van 64). Vrouwen combineren commissariaten vaker met een actieve hoofdfunctie dan mannen, die meestal na het pensioen pas hun tweede leven als commissaris beginnen. Aan de andere kant nemen vrouwen vaak ook juist eerder afscheid van hun actieve carrière om beroepscommissaris te worden, vooral als ze zich gedwarsboomd voelen in hun weg naar de raad van bestuur of hun functioneren daarbinnen (in de top-50 is ruwweg de helft van de vrouwen actief bestuurder en de helft beroepscommissaris. Van de tweede helft van de lijst zijn slechts achttien vrouwen beroeps en is de meerderheid nog actief). Vrouwen zijn dus vaak jonger dan hun mannelijke toezichtcollega’s. Maar toch zijn ook de meeste vrouwen niet meer piep: zeventig procent van de top-50 (35 vrouwen) en meer dan de helft van de top-100 (54 vrouwen) bestaat uit vijftigers. Gelukkig telt de top-100 ook zo’n dertig procent veertigers, met name in de lagere regionen van de lijst. De verjonging komt dus van onderop. Er is nog een lange weg te gaan, maar misschien helpen de Panama Papers wel een handje. Als het balletje doorrolt, komt er binnenkort wellicht versneld nog een aantal topvacatures vrij. Houd die app in de gaten, dames!
Deze analyse over de Top-100 Corporate Vrouwen is verschenen in Management Scope 05 2016. De volledige lijst en verantwoording zijn hier te vinden.