Top-50 Corporate Vrouwen: Zittenblijfsters

Dat zijn althans de criteria die de database topvrouwen.nl van OCW-minister Jet Bussemaker hanteert voor vrouwelijke kandidaten die zich willen aanmelden voor bestuursfuncties, commissariaten en toezichtposities. In korte tijd werden zevenhonderd vrouwen aangemeld, terwijl er maar honderdvijftig bestuurswisselingen per jaar zouden zijn.

Dat wordt dus dringen voor de dames. Met de huidige stand kan er voor elke bestuurswissel dus een all female shortlist met 4,666 topvrouwen worden opgesteld, net zo lang tot de vijver over een paar jaar leeggevist is. Als bedrijven tenminste durven kiezen voor andere namen dan de usual suspects. Wellicht dat dan kan worden voldaan aan het streven naar minimaal dertig procent vrouwen in de raden van bestuur en raden van commissarissen en een wettelijk quotum kan worden voorkomen.

Het is echter de vraag of het zover komt, want de Tweede Kamer heeft een VVD-motie aangenomen met als strekking dat de databank concurrentievervalsend zou werken. Terwijl headhunters hun kans toch al lang hebben gehad, zou je denken. Bussemaker toonde dan ook haar ministeriële ongehoorzaamheid door vooralsnog gewoon door te gaan met haar initiatief.

Portefeuille bijpunten
Management Scope publiceert al jaren een lijst vrouwen. De vijftig meest invloedrijke corporate vrouwen op die lijst zijn méér dan board ready. Ze bezitten alle bovengenoemde kwalificaties en kennen de Nederlandse bestuurskamers inmiddels van binnenuit: ze zijn board steady. Ze hebben geen ballotage meer nodig, ze behoren zélf tot de topcommissarissen die andere vrouwen (en mannen) aanbevelen en benoemen. Maar ze zijn zelf kennelijk nog met te weinig om samen het quotum af te dwingen. Bovendien verhinderen ze met hun eigen steadiness paradoxaal genoeg misschien juist de doorstroom van jonger vrouwelijk talent naar de boardrooms.

De nummer 1 van de lijst staat al voor de vierde keer op die positie: Margot Scheltema. De oud-financieel directeur van Shell Nederland is toe aan haar seven year itch als toezichthouder: sinds ze zeven jaar geleden terugtrad bij de Koninklijke, verzamelde ze een indrukwekkende portefeuille commissariaten. Dit jaar wordt ze bovendien per 1 september door de Staat der Nederlanden benoemd tot commissaris bij De Nederlandsche Bank. Een prestigieuze toezichtfunctie, die Scheltema meteen in staat stelt haar portefeuille een beetje bij te punten. Zo moet ze haar commissariaat bij verzekeraar ASR opgeven, maar daar zou ze volgend jaar toch al de twee termijnen afsluiten die ze als maximum ziet. Ook loopt dit jaar haar commissariaat bij Triodos af, nadat ze een jaartje extra was gebleven in verband met een voorzitterswissel.

En wat gebeurt er met haar commissariaat bij TNT Express, als FedEx de pakjesbezorger overneemt? Eén toezichtfunctie erbij, twee of drie eraf: puntje(s) over dus! Misschien kan Scheltema het zich daardoor veroorloven om de voorzittersfunctie bij Schiphol op zich te nemen? Eigenlijk zou Louise Gunning die functie gaan bekleden, maar ze zag daar eerder dit jaar vanaf, gezien de kritiek van studenten op haar bestuursstijl als voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit van Amsterdam. Gunning is inmiddels opgestapt, na de bezetting en de ontruiming van het Maagdenhuis. Ze zou nu dus weer tijd genoeg hebben voor Schiphol, maar juist zo’n publieke, verbindende functie ligt nu niet meer voor de hand. Zou het niet mooi zijn als de raad toch een vrouwelijke voorzitter krijgt, wier naam bovendien zo fijn allitereert met die van de luchthaven? Overigens is ook Caroline Clarke, divisiedirecteur bij Philips, onlangs benoemd tot commissaris.

Moeders en dochters
Scheltema komt straks bij DNB de runner-up van de lijst tegen: Annemiek Fentener van Vlissingen, daarnaast onder meer toezichthouder bij Heineken en president-commissaris bij familieconcern SHV. De nummer 2 komt op haar beurt regelmatig de nummer 3 van de lijst tegen, want Marjan Oudeman is weer commissaris bij SHV. De dames kennen elkaar bovendien uit het ‘Utrechse’, want Fentener van Vlissingen houdt toezicht bij UMC Utrecht, dat nauw gelieerd is aan Universiteit Utrecht, waar Oudeman het bestuur voorzit. Het is te hopen voor Oudeman dat de studentenrevolte uit Amsterdam niet overslaat naar andere universiteitssteden, net als voor Pauline van der Meer Mohr (Erasmus Universiteit Rotterdam, nr. 10) en Louise Fresco (Wageningen, nr. 13). Oudeman was vorig jaar overigens nog de grootste daler in de top-50, nadat ze haar bestuursfunctie bij AkzoNobel opgaf. Met nieuwe commissariaten bij Ten Cate en SHV, bovenop toezichtfuncties bij onder meer ABN Amro en het Noorse Statoil, is ze dit jaar juist weer de grootste stijger en terug in de top-3.

Een andere grote stijger vinden we op nummer 5: Robeco-coo Leni Boeren werd benoemd tot commissaris bij Tata Steel Nederland (de voormalige Hoogovens, voor de fusie met British Steel en de overname door het Indiase Tata; Oudeman was er ooit ceo). Het lijkt wel of Boeren dochters van buitenlandse concerns op haar cv verzamelt, want ze houdt ook toezicht bij Nuon, dat onderdeel is van het Zweedse Vattenfall. Robeco zelf is een dochter van het Japanse Orix.

De top-10 telt nog een derde grote stijger: Annet Aris komt op de negende plaats, dankzij een nieuw non-executive directorship bij Thomas Cook en een commissariaat bij het Duitse ProSiebenSat.1. Aris heeft net als Boeren een internationale portefeuille, maar dan bij de moeders zelf, waar commissarissen vast meer te zeggen hebben dan bij de dochters. Zo heeft Aris nóg twee Duitse toezichtfuncties – een erfenis van haar McKinsey-jaren bij de oosterburen – en is ze ook non-exec bij het Finse Sanoma. Inmiddels heeft het Nederlandse bedrijfsleven Aris ook ontdekt. Ze was al commissaris bij ASR en werd onlangs ook benoemd bij ASML (in verband met de peildatum van 1 april 2015 nog niet meegeteld). Volgend jaar zal ze waarschijnlijk dus nog hoger op de lijst eindigen. Ook Charlotte Insinger, vorig jaar nog op de rand van de top-10, stijgt twee plaatsen verder door naar 8. Naast SNS en Ballast Nedam houdt ze inmiddels ook toezicht bij VastNed.

Gatecrashers
De drie nieuwkomers in de top-10 maakten dankbaar gebruik van de vrijgekomen plekken. Zo nam Tineke Bahlmann (van nr. 5 naar nr. 31) afscheid als overheidscommissaris van ING. Ze is daarmee meteen de grootste daler op de lijst. ING krijgt er wel een nieuwe vrouwelijke commissaris bij: de Brits-Roemeense Mariana Gheorghe, ceo van olie- en gasproducent Petrom (nog niet op de lijst). Marion Gout-van Sinderen (vorig jaar op nr. 6, nu Gexit) vertrok bij ProRail omdat ze weinig trek had in een rondje om het Binnenhof, nadat de overheid de wissel voor de spoorbeheerder had omgezet van zelfstandige overheidsdeelneming naar een minder autonome uitvoeringsorganisatie. En Fresco stapte op als commissaris bij de Rabobank om bestuursvoorzitter van Universiteit Wageningen te worden.

Ook Pamela Boumeester (nr. 35), vorig jaar net buiten de top-10 op nummer 11, moet genoegen nemen met een lagere positie na het einde van haar commissariaat bij het overgenomen Ziggo. Ze had er haar toezichtfunctie bij Delta Lloyd destijds nog wel voor opgegeven, om binnen het toegestane aantal punten te blijven. We voorspelden vorig jaar al dat de reuring in de top-10 ruimte zou scheppen voor de aanstormende generatie in de hoogste regionen. Maar helemaal gelijk hadden we niet, want gatecrashers Oudeman, Boeren en Aris stonden vorig jaar ook al in de lijst. Het zijn bovendien allemaal vijftigers. Hetzelfde geldt voor een grote stijger op de lijst: Nyenrode-prof Lineke Sneller steeg van nummer 48 naar nummer 21, door een nieuw commissariaat bij ProRail.

Russische roulette
Het totaal aantal echte nieuwkomers in de lijst valt dan ook tegen. Het zijn er slechts vijf, dus tien procent van de lijst. Vorig jaar waren er nog negen nieuwkomers en het jaar daarvoor tien. De doorstroom lijkt dus te stagneren. Daar komt de board steadiness weer om de hoek kijken. De nieuwkomers bevinden zich bovendien helemaal onderaan de lijst, met één uitzondering. De hoogste binnenkomer, oud-APG-bestuurder Petri Hofsté, komen we tegen op nummer 17. Hofsté verzamelde in korte tijd commissariaten bij BNG, Kas Bank en Achmea. Bijna een sectorcommissaris dus, met een eendimensionale portefeuille. Onlangs is ze echter ook benoemd tot commissaris van bodemonderzoeker Fugro, net als Anja Montijn-Groenewoud (nog niet op de lijst, wel een woman to watch).

Pas op nummer 43 komen we de volgende nieuwkomer tegen: Alexandra Schaapveld, een oud-collega van Hofsté bij ABN AMRO/ Royal Bank of Scotland. Ze is onder meer commissaris bij Holland Casino, waar ze in haar twee termijnen als toezichthouder de financiële crisis, ernstige verliezen, een ingrijpende reorganisatie en een heuse opstand van de werknemers meemaakte. Faites vos jeux, rien ne va plus, moet ook aan de commissarissentafel regelmatig hebben geklonken, gokken we. Een portefeuille commissariaten heeft zelf ook wel iets van een spelletje Russische roulette: je weet van tevoren nooit bij welke toezichtpositie het pistool afgaat.

Bij NRC Media hebben redactie en commissarissen dat pistool het afgelopen jaar meermalen getrokken, in de strijd met investeerder Egeria. Na de overname door het Vlaamse Mediahuis is Mijntje Lückerath-Rovers (nr. 47) onlangs aangetreden als werknemerscommissaris, middenin de optrekkende kruitdampen. Lückerath-Rovers, hoogleraar aan Tilburg University/ Tias Business School is een epigoon van de jongere generatie toezichthouders, al gelooft ze zelf niet in een dogmatisch onderscheid naar leeftijd: ‘Oude commissarissen kunnen new school zijn, terwijl jonge commissarissen soms old school zijn.’ Lückerath-Rovers is ook commissaris bij Achmea en ASN Bank Investment Funds en Groenfonds. Daarnaast is ze lid van de commissie Publiek Belang van accountantsorganisatie EY, een voorloper van de externe raad van commissarissen die OOB-accountants verplicht moeten instellen. Dat levert meteen weer een aantal extra toezichtposities op die door vrouwen vervuld kunnen worden.

Maar het is nog te vroeg om al in de handen te gaan wrijven. Jan Hommen heeft bij KPMG bijvoorbeeld net zijn nieuwe raad gepresenteerd en daar zit maar één vrouw in: Laetitia Griffith (nr. 27). Hommen zoekt nog naar een vijfde lid, dus er is nog kans om met een tweede vrouw op veertig procent uit te komen: the big two. Accountants moeten de beursfondsen die ze controleren immers het goede voorbeeld geven als het gaat om diversiteit, nietwaar? PwC stelde per 30 april ook een rvc in. Yvonne van Rooy maakt daar deel van uit. Deze benoeming telt dit jaar nog niet mee voor de Top-50. Terug naar de laatste twee nieuwkomers. Op de een na laatste plaats vinden we Fieke van der Lecq (nr. 49), hoogleraar aan de Erasmus Universiteit en onder meer SER-Kroonlid en commissaris bij Delta Lloyd. De verzekeraar lag de laatste tijd overhoop met De Nederlandsche Bank, omdat er met voorkennis zou zijn gehandeld en er volgens DNB te scherp aan de wind gezeild wordt.

Annemarie Mijer-Nienhuis, die per 21 mei overstapt van NN Group naar de raad van bestuur van Delta Lloyd als chief risk officer, heeft straks vast haar handen vol. Mijer-Nienhuis staat nog niet op de lijst. Dat geldt ook voor Maëlys Castella, vorig jaar aangetreden als cfo van AkzoNobel en Laurence Debroux, onlangs benoemd tot cfo bij Heineken. Wel op de lijst, als laatste nieuwkomer, staat Geraldine Matchett (nr. 50), sinds vorig voorjaar cfo van DSM. De laatste drie vrouwen zijn allemaal cfo én allemaal afkomstig uit het buitenland. Kennelijk is dat toch nog steeds de geëigende route voor een topfunctie bij een topbedrijf. De benoemingen bij de AEX-bedrijven doen wel de hoop toenemen dat er nu eindelijk een doorbraak komt in het aantal vrouwelijke bestuurders. Dan volgen de local ladies uit de eigen pijpleidingen hopelijk ook, zeker als er voldoende vrouwelijke commissarissen komen om toezicht te houden op leadership development en interne opvolging.

Het totaal aantal buitenlandse vrouwen in de top-50 is overigens gedaald in de loop der jaren: in 2011 waren het er nog zeven (in de top-25), nu zijn het er al drie jaar op rij nog maar vier. Naast Matchett zijn dat Mary Harris (nr. 11, commissaris TNT Express, Unibail-Rodamco en Scotch & Soda), Nancy McKinstry (nr. 41, ceo Wolters Kluwer) en Armelle Carminati-Rabasse (nr. 46, bestuurslid Unibail-Rodamco). Het beeld is wel enigszins vertekend: buitenlandse vrouwen komen pas in aanmerking voor de top-50 als ze één bestuursfunctie of twee commissariaten bij top-100 bedrijven bekleden. Buitenlandse vouwen met maar één Nederlands commissariaat staan dus niet op de lijst, terwijl bijvoorbeeld alleen Unilever er al vijf heeft, onder wie de onlangs benoemde Judith Hartmann, cfo van het voormalige GDF Suez, dat eind april zijn naam veranderde in Engie.

Jonge lijstduwers
Hekkensluiter Matchett is met haar 44 jaar ook meteen de jongste op de lijst. In totaal staan er negen veertigers op de lijst, die overigens wel allemaal hard naar de vijftig opstomen, op Jolanda Poots-Bijl na. De gemiddelde leeftijd kruipt dan ook langzaam op: in 2011 lag die nog op 52,5, nu op 55,4. Ook dit jaar zet de noodzakelijke verjonging dus nog niet door. Matchett is de enige die in de jaren zeventig het levenslicht zag. Het merendeel van de vrouwen werd geboren in de sixties en de fifties. Zelfs de forties zijn met vier vrouwen nog steeds vertegenwoordigd. Dertigers en vroege veertigers weten dus nog niet door te dringen in het centrum van de macht. Ook dat heeft weer te maken met het board steady-gehalte van de zittende vrouwen, die hun portefeuilles tot aan de rand vullen. Dat geldt tenminste voor de beroepscommissarissen op de lijst: 23.

Dat aantal benadert het aantal vrouwen dat toezicht houdt als nevenfunctie: in totaal 27, onder wie negen ceo’s. De gemiddelde leeftijd van deze executives ligt iets lager dan hun non-executive collega’s: 53,5 in plaats van 56,9. Maar het verschil is niet groot: veel vrouwelijke beroepscommissarissen kiezen niet pas na hun pensioen voor toezichtfuncties, zoals de meeste mannen, maar nemen die afslag na een dead end in hun corporate carrière. Jonge lijstduwers zullen dus moeten opboksen tegen deze laag zzp’ers in het toezicht. De zevenhonderd potentials van topvrouwen.nl zullen behalve board ready ook board heady moeten zijn: koppig genoeg – net als voortrekker Bussemaker – om de hegemonie van de zittende generatie mannen én vrouwen te doorbreken en zich een plek te veroveren in het centrum van de macht.

De Top-50 Corporate vrouwen is samengesteld door Lea Mazor en werd gepubliceerd in Management Scope 05 2015. De peildatum was 1 april 2015. Een volledige verantwoording is te vinden op de pagina van de Top-50.